Monika Woś: Niedawno zakończył obrady okrągły stół ds. arbitrażu korporacyjnego. Jaki był cel tej inicjatywy?
Konrad Czech: Głównym celem tej inicjatywy było omówienie perspektyw arbitrażu korporacyjnego w Polsce, konkretniej tzw. arbitrażu uchwałowego. W skład zespołu weszli teoretycy i praktycy arbitrażu – przedstawiciele środowisk akademickich, środowiska pełnomocników arbitrażowych, a także arbitrzy i sędziowie sądów powszechnych.
Zespół zwołano z inicjatywy Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej. Uczestnicy oceniali opublikowany przez SA KIG projekt przepisów służących rozwiązywaniu sporów o zaskarżanie uchwał spółek kapitałowych. Warto podkreślić, że formuła spotkań stymulowała spontaniczną i szczerą wymianę spostrzeżeń. Każda zainteresowana pracami Zespołu osoba mogła, po zgłoszeniu się do sekretariatu SA KIG, przedstawić na jego forum swoje przemyślenia w ramach otwartych konsultacji projektu „Regulaminu dodatkowego w sporach uchwałowych”.
Zobacz procedurę w LEX: Badanie zapisu na sąd polubowny >
Inicjatywa była wynikiem nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego w zakresie sądownictwa polubownego, która weszła w życie we wrześniu 2019 roku. Zmiany w kodeksie stworzyły fundament do promocji arbitrażu jako metody rozwiązywania sporów ze stosunku spółki, torując drogę do odciążenia sądownictwa państwowego, m.in. w sporach uchwałowych.
Czytaj: Zagraniczne sądy respektują wyroki polskich arbitrów>>
Rocznie do sądów powszechnych kierowanych jest ponad 10 mln spraw cywilnych i handlowych. Tymczasem do dwóch głównych instytucji arbitrażowych w kraju, czyli SA KIG i Lewiatan, w sumie wpływa ok. 200-300 nowych spraw. Dysproporcje są ogromne. Sądzi pan, że nowelizacja ma szansę rozluźnić zator w sądach powszechnych?
Nowelizacja przepisów dotyczących arbitrażu, która weszła w życie we wrześniu 2019 r., dotyczy konkretnego rodzaju szeroko rozumianych sporów handlowych, jakimi są spory korporacyjne (spory ze stosunku spółki). Trudno wyrokować jak wpłynie ona na wokandę sądów powszechnych.
Czytaj w LEX: Zmiany polskiego prawa arbitrażowego w zakresie arbitrażu korporacyjnego >
Co do zasady, elastyczne ramy proceduralne w arbitrażu, najczęściej precyzowane przez strony i zespół orzekający w celu uwzględnienia specyfiki konkretnej sprawy, mogą stanowić bardzo atrakcyjną alternatywę dla sądownictwa państwowego, szczególnie w sporach o wysoką stawkę i w sprawach merytorycznie skomplikowanych. Arbitraż zawsze odróżniał się od sądu powszechnego tym, że miał i ma potencjał – przy odpowiednim doborze arbitrów i konstruktywnej postawie uczestników postępowania, profesjonalnie wspieranych przez instytucję administrującą sporem – aby działać sprawniej i szybciej niż sądownictwo państwowe. W ubiegłym roku arbitrzy SA KIG, od momentu wpłynięcia pozwu, potrzebowali średnio tylko 154 dni na wydanie orzeczenia. Tak krótki średni czas procedowania stanowi znakomitą reklamą arbitrażu i wiele mówi o potencjale odpowiednio administrowanego arbitrażu instytucjonalnego. Jeśli w sprawach korporacyjnych uda się wydobyć wspomniane zalety arbitrażu, to wszyscy uczestnicy życia gospodarczego na tym zyskają.
Czytaj także: Możliwość e-arbitrażu coraz częściej w umowach z zagranicznymi partnerami>>
Nowelizacja znosi także wątpliwości, które mogły pojawiać się po stronie przedsiębiorców przy dokonywaniu zapisów na sądy polubowne. To właśnie o te zmiany od lat zabiegało polskie środowisko arbitrażowe…
Mam nadzieję, że dotychczasowe wątpliwości w zakresie arbitrażowości sporów uchwałowych zostały rozwiane przez nowelizację. Przesądzono w niej, że zdatność ugodowa sporu, jako przesłanka jego zdatności arbitrażowej, dotyczy tylko i wyłącznie sporów o prawa niemajątkowe (art. 1157 k.p.c.). Rozszerzono także zakres podmiotowy zapisu na sąd polubowny umieszczonego w umowie (statucie) spółki na organy spółki i ich członków (art. 1163 § 1 k.p.c.), co połączono z ustanowieniem procedury konwokacyjnej w sporach uchwałowych, która umożliwia przystąpienie do sporu wszystkim zainteresowanym wspólnikom albo akcjonariuszom spółki (art. 1163 § 2 zd. 1-2 k.p.c.).
Czytaj w LEX: Zmiany w postępowaniu arbitrażowym >
To właśnie dlatego, z chwilą wejścia w życie nowelizacji, w Sądzie Arbitrażowym przy KIG zaczęły się toczyć prace nad projektem przepisów służących rozwiązywaniu sporów o zaskarżanie uchwał spółek kapitałowych. W tym celu w SA KIG powstał projekt regulaminu dodatkowego dotyczącego sporów uchwałowych, a od czerwca ub.r. sąd prowadził szerokie konsultacje tego dokumentu. SA KIG stanął na stanowisku, że sukces dyskutowanej inicjatywy – a także szerzej przyszłość arbitrażu korporacyjnego w Polsce – zależy od współpracy różnych środowisk prawniczych, w szczególności środowiska arbitrażowego z prawnikami wyspecjalizowanymi w prawie spółek oraz z sędziami. Międzyśrodowiskowa debata na temat nowelizacji prawa arbitrażowego w Polsce, połączona z dyskusją nad opublikowanym przez SA KIG projektem, ma szansę przyczynić się do rozwoju arbitrażu korporacyjnego.
Jakich zagadnień konkretnie dotyczyły międzyśrodowiskowe konsultacje?
W trakcie posiedzeń dyskutowano, m.in. nad zasadnością ograniczenia projektu regulaminu do sporów uchwałowych; możliwością wprowadzania w tego rodzaju sporach instytucji arbitra doraźnego (ang. emergency arbitration); optymalnym uregulowaniem uczestnictwa w sporach uchwałowych przed sądem polubownym osób trzecich, w tym praw wspólników i akcjonariuszy, którzy nie zaskarżyli danej uchwały; czy nad problemem inkorporacji projektowanej przez SA KIG modelowanej klauzuli arbitrażowej w umowie lub statucie spółki. Niektóre z omawianych zagadnień, przede wszystkim problematyka emergency arbitration, a także dopuszczalności prowadzenia wyłącznie elektronicznych akt postępowania arbitrażowego, wykroczyły poza materię stricte korporacyjną. Poruszono doniosłe i złożone zagadnienia.
Wnioski z dyskusji na niektóre wymienione tematy mogą zostać śmiało uwzględnione w trakcie trwających równolegle prac nad zmianami zasadniczego regulaminu arbitrażowego SA KIG, obowiązującego od 2015 r.
Podsumowując prace Zespołu, czy da się nakreślić perspektywy arbitrażu korporacyjnego w 2021 r.?
Na podstawie głosów w dyskusji i materiałów zebranych podczas prac Zespołu zostanie wkrótce zmodyfikowany projekt „Regulaminu dodatkowego w sporach uchwałowych”, następnie zostanie on przedłoży Radzie Arbitrażowej SA KIG pod obrady. Projektowi towarzyszyć będzie modelowa klauzula arbitrażowa, która będzie mogła zostać bezpośrednio wprowadzona lub stosownie zaadaptowana przez twórców umowy lub statutu spółki. Wydaje się, że po przyjęciu regulaminu korporacyjnego w 2021 r., możliwy będzie arbitraż instytucjonalny przed SA KIG co najmniej w sporach o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwały zgromadzenia wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością albo walnego zgromadzenia spółki akcyjnej.
Dr Konrad Czech, arbiter Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej. Kierował pracami Zespołu ds. Arbitrażu Korporacyjnego, który obradował z inicjatywy SA KIG