SN: Sąd nie jest związany orzeczeniem w sprawie ustanowienia służebności

W sprawie o stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu sąd nie jest związany ustaleniami i oceną prawną, które zadecydowały o prawomocnym oddaleniu wniosku o ustanowienie tej służebności w sprawie między tymi samymi uczestnikami z uwagi na uwzględnienie zarzutu jej zasiedzenia - taką uchwałę podjął Sąd Najwyższy w Izbie Cywilnej.

Uchwała powstała w odpowiedzi na zagadnienie sądu II instancji. Problem sprowadzał się do pytania, czy sąd orzekający w sprawie o stwierdzenie nabycia przez zasiedzenie służebności przesyłu jest związany ustaleniami i oceną prawną orzeczenia , gdy wniosek właścicieli gruntu wcześniej został oddalony?

Dla sądu drugiej instancji w Olsztynie było  oczywiste, że w przypadku odpowiedzi twierdzącej, sąd orzekający w sprawie o zasiedzenie będzie związany treścią orzeczenia w sprawie o ustanowienie służebności (gdy doszło do oddalenia wniosku). A także przyczyną, która stała się podstawą tego orzeczenia, tzn. istnieniem już służebności nabytej w drodze zasiedzenia, a w związku z tym, nie będzie mógł dokonywać ustaleń w zakresie przesłanek zasiedzenia, w tym dobrej lub złej wiary posiadacza.

Poznaj LEX Kompas Orzeczniczy, który zawiera ponad 2400 gotowych analiz orzeczeń w formie linii orzeczniczych >

Motywy też objęte powagą rzeczy osądzonej

Sąd Okręgowy rozważał,  że wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia. Powagą rzeczy osądzonej objęta jest zatem zasadniczo jedynie sentencja orzeczenia. Jeżeli jednak konieczne i niezbędne do doprecyzowania treści rozstrzygnięcia jest posłużenie się jego motywami, to powagą rzeczy osądzonej objęte są także te motywy.
Nie można wprost zrównywać powagi rzeczy osądzonej z granicami mocy wiążącej wydanego w innej sprawie orzeczenia, gdyż art. 365 par. 1 k.p.c. nie odnosi się do przedmiotu rozstrzygnięcia, lecz do zakresu ustaleń dokonanych w innej sprawie (a w rozpoznawanej sprawie także skutków tych ustaleń), które miałyby być wiążące (niewzruszalne) w sprawie kolejnej.

Chodzi tutaj o prawomocność materialną, której skutkiem staje się to, że przyjęty dla niej zakres ustaleń powinien być taki sam, czyli granice mocy wiążącej należy oceniać według reguł przyjętych w art. 366 k.p.c.

LINIA ORZECZNICZA: Związanie prawomocnym wyrokiem, dotyczącym protokołu powypadkowego >

Moc wiążącą w kolejnych postępowaniach zyskują zatem jedynie takie ustalenia, co do których można mówić w kontekście prawomocnego już rozstrzygnięcia, jednak w połączeniu z podstawą faktyczną zarówno powaga rzeczy osądzonej, jak i moc wiążąca muszą być powiązane z przedmiotem rozstrzygnięcia, gdyż odnoszą się do tego, o co strony się spierały i o czym rozstrzygał sąd (por. wyrok Sądu Najwyższego z 4 listopada 2016 r., I CSK 736/15).

Przesłanki nabycia nieruchomości

Sąd drugiej instancji wskazał na orzeczenia Sądu Najwyższego, w których podkreślono doniosłość motywów rozstrzygnięcia zawartych w uzasadnieniu orzeczenia, szczególnie na ustalenia prejudycjalne prowadzące do oddalenia powództwa lub wniosku.

W ocenie Sądu Okręgowego, takim istotnym i doniosłym zagadnieniem, przesądzającym ostateczne rozstrzygnięcie, było ustalenie w sprawie ziszczenia się przesłanek nabycia przez zasiedzenie służebności przesyłu, które skutkowało oddaleniem wniosku o ustanowienie służebności.
W postanowieniu z 21 kwietnia 2017 r. Sąd Najwyższy zaznaczył, że moc wiążącą, uzyskują ustalenia, które wypełniały podstawę sporu i zdecydowały o wydaniu rozstrzygnięcia oznaczonej treści. a więc w kolejnym postępowaniu miałyby prejudycjalne znaczenie.

Oddalenie wniosku o zasiedzenie nie wiąże

Sąd drugiej instancji rozważał też, że stwierdzenie prawomocnym postanowieniem nabycia własności lub ograniczonego prawa rzeczowego przez zasiedzenie stanowi niewątpliwie kwestię prejudycjalną w postępowaniach o wydanie rzeczy albo powoduje oddalenie wniosku o ustanowienie np. służebności a w toku sprawy o ustanowienie służebności – w razie z łożenia wniosku o stwierdzenie jej zasiedzenia – prowadzi do zawieszenia postępowania (art. 177 par. 1 pkt 1 w związku z art. 13 par. 2 k.p.c.). Jednak samo prawomocne orzeczenie „oddala wniosek” w sprawie o ustanowienie służebności nie może wiązać sądu orzekającego w sprawie o zasiedzenie tej służebności.

PROCEDURA: Zawieszenie postępowania (inne prejudycjalne postępowanie) >

Dopiero rozważenie i poznanie motywów rozstrzygnięcia mogłoby prowadzić do wniosku, że podstawą rozstrzygnięcia oddalającego wniosek o ustanowienie służebności było uznanie, po rozpoznaniu wniesionego zarzutu zasiedzenia, doszło do zasiedzenia ograniczonego prawa rzeczowego w postaci służebności, a zatem że służebność ta już istnieje - podsumował sąd II instancji.

Uchwała Sądu Najwyższego z 20 stycznia 2022 r., III CZP 23/22 było dotychczas zarejestrowane pod sygnaturą III CZP 9/21.