Fundacja rodzinna to nowa instytucja służąca planowaniu sukcesji firm rodzinnych. Organizację oraz funkcjonowanie fundacji rodzinnej, a także prawa i obowiązki fundatorów i beneficjentów określa ustawa z 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej, która weszła w życie z dniem 22 maja 2023 r. (Dz. U. poz. 326 dalej jako „Ustawa”).
Czytaj: Można już zarejestrować fundację rodzinną>>
Zagwarantowanie stabilności i ciągłości prowadzonego biznesu
Jak wprost stanowi art. 2 ust. 1 Ustawy Fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Fundator określa w statucie szczegółowy cel fundacji rodzinnej. Celem Ustawy jest zatem zagwarantowanie stabilności ciągłości prowadzonego biznesu zgodnie z wolą założyciela. Poprzez utworzenie fundacji rodzinnej ma zostać zminimalizowane ryzyko nieudanej sukcesji firmy i tym samym zagwarantowanie kontynuacji działalności biznesowej.
Czytaj w LEX: Funkcjonowanie fundacji rodzinnej, od założenia do wykreślenia z rejestru >
Majątek przekazany fundacji rodzinnej ma być chroniony przed podziałem, umożliwić i ułatwić jego pomnażanie, co oczywiście łączy się z czerpaniem korzyści z majątku, które to korzyści będą mogły być przeznaczane np. na pokrycie kosztów utrzymania osób wskazanych przez fundatora.
Sprawdź w LEX: Czy wniesienie majątku do fundacji rodzinnej jest opodatkowane VAT? >
Przed prawną regulacją kwestii dotyczących fundacji rodzinnych, polscy przedsiębiorcy mieli możliwość przekazywania majątku i zarządu nad firmami pośrednio poprzez ustalanie tzw. Konstytucji Firm Rodzinnych czy też tworzenie zwykłych fundacji z dopiskiem „fundacja rodzinna”. Te rozwiązania były jednak niewystarczające i nie zawierały kompleksowych uregulowań, które pozwalałyby przedsiębiorcom na skorzystanie chociażby z ulg podatkowych czy też innych i nowych przywilejów wprowadzonych Ustawą. W związku z tym, właściciele dochodowych biznesów bardzo często korzystali z uregulowań prawnych dostępnych w innych krajach, które były konkurencyjne w stosunku do uregulowań polskich. Ustawodawca wyszedł naprzeciw przedsiębiorcom w tym zakresie, czego wyrazem jest właśnie nowa instytucja fundacji rodzinnej.
Zobacz procedurę: Powstanie fundacji rodzinnej >
Kwestia podziału majątku wspólnego małżonków
Należy wskazać, że fundacja rodzinna – jako osoba prawna – jest skonstruowana inaczej niż inne osoby prawne typu spółka z ograniczoną odpowiedzialnością czy spółka akcyjna. W przypadku wniesienia wkładu do spółki z o.o. czy spółki akcyjnej w zamian otrzymujemy ekwiwalent w postaci udziałów czy też akcji. Kolejno, zgodnie z art. 31 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z dnia 25 lutego 1964 r. (Dz. U. Nr 9, poz. 59 dalej jako „k.r.o.”) udziały czy akcje nabyte w czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej wchodzą w skład majątku wspólnego małżonków, który po ustaniu wspólności ustawowej – np. w przypadku rozwodu – podlega podziałowi.
Czytaj w LEX: Fundacja rodzinna - zasady opodatkowania >
W przypadku fundacji rodzinnej sensem jej utworzenia jest gromadzenie i pomnażanie majątku rodzinnego, którym zazwyczaj jest majątek wspólny małżonków objęty wspólnością ustawową. W przypadku wniesienia majątku do fundacji rodzinnej nie otrzymujemy w zamian żadnych ekwiwalentów typu udziały czy akcje, czyli substratów, które w przypadku ewentualnego podziału majątku między małżonkami mogłyby podlegać temu podziałowi. Dzieje się tak, albowiem majątek fundacji rodzinnej jest tzw. majątkiem bezudziałowym – w chwili jego wniesienia do fundacji przestaje być on majątkiem poszczególnych osób i niemożliwym jest im jego zwrócenie.
Zobacz procedurę: Zakres odpowiedzialności fundacji rodzinnej za zobowiązania fundatora >
Takie rozwiązanie wydaje się być sprzeczne z podstawowym celem istnienia fundacji rodzinnej, czyli ochroną majątku rodzinnego. Brak ustawowego uregulowania – czy to poprzez zmianę przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego czy też Ustawy o fundacjach rodzinnych – kwestii związanych z majątkiem wniesionym do fundacji rodzi niebezpieczeństwo pokrzywdzenia jednego z małżonków w wypadku dojścia do podziału majątku wspólnego. Wobec tego bardzo ważnym elementem jest, aby w przypadku chęci utworzenia fundacji rodzinnej oboje małżonkowie zostali zaznajomieni z konsekwencjami, jakie utworzenie fundacji rodzinnej może wywołać w zakresie ich majątku wspólnego.
Jeżeli do fundacji rodzinnej zostanie wniesiona większość najbardziej wartościowego majątku wspólnego małżonków to w przypadku podziału majątku może się okazać, że praktycznie małżonkowie nie mają czego dzielić. W takiej sytuacji jeden z małżonków będzie mógł zarządzać całością majątku (jako jedyny fundator), a drugiemu z małżonków, który nie jest fundatorem przysługiwać będzie wyłącznie roszczenie alimentacyjne względem fundacji rodzinnej, jeżeli jej fundator nie będzie regulował należnych alimentów.
Czytaj w LEX: Fundacja rodzinna - aspekty księgowe >
Wobec powyższego jednym ze sposobów zabezpieczenia małżonka przez pokrzywdzeniem w razie podziału majątku może być np. ustanowienie fundacji rodzinnej przez dwóch fundatorów (oboje małżonków) czy też poprzez odpowiednie skonstruowanie statutu i zawarcie zapisów stanowiących, że w razie rozwodu fundatora fundacja rodzinna może zostać rozwiązana.
Reasumując, nowa instytucja jaką jest fundacja rodzinna z pewnością zawiera wiele plusów i korzystnych rozwiązań dla rodzinnych biznesów, jednak należy mieć także na względzie zagrożenia wynikające z utworzenia takiej fundacji, które nie są wprost wskazane w Ustawie, a które warto zminimalizować poprzez wdrożenie dotychczas istniejących narzędzi prawnych.
Czytaj też w LEX: Stosunki majątkowe między konkubentami >
Autorzy: Patrycja Maksymiak i Konrad Kaczyński z Kancelarii Dubois i Wspólnicy
Sprawdź w LEX:
Jak oskładkowane będą świadczenia wypłacane na rzecz beneficjenta w fundacji rodzinnej? >
