Sejm 14 grudnia 2022 r. uchwalił ustawę o fundacji rodzinnej. Uchwalona ustawa może być świetną odpowiedzią na wyzwania i ryzyka związane z klasyczną sukcesją, z którymi mierzą się dzisiaj właściciele firm rodzinnych w Polsce.
Czytaj: Sejm przyjął ustawę o fundacjach rodzinnych>>
Ustawa została poparta przez niemal wszystkich posłów, niezależnie od opcji politycznej. Pierwsze fundacje rodzinne w Polsce zaczną więc powstawać w połowie 2023 r. Już dziś warto zatem rozważyć planowanie sukcesji w tej formie.
Czytaj w LEX: Wiórek Piotr Marcin, "Ciemna strona" fundacji rodzinnej? Uwagi z perspektywy prawa niemieckiego >>>
Istota fundacji rodzinnej
Fundacja rodzinna, znana już zagranicznym porządkom prawnym, ma pomóc w zaplanowaniu sukcesji obejmującej rodzinny biznes oraz majątek prywatny. Kluczowa jest długa perspektywa trwania majątku rodzinnego. Istota fundacji rodzinnej sprowadza się do tego, że fundatorzy, będący zazwyczaj założycielami rodzinnego biznesu, wnoszą do fundacji rodzinnej majątek (na przykład udziały w firmie rodzinnej). Z kolei beneficjenci, czyli osoby wyznaczone przez fundatora, czerpią korzyści z tego majątku w sposób i na zasadach określonych przez fundatora w statucie. Jest to alternatywa dla klasycznej sukcesji polegającej na przekazywaniu własności na rzecz konkretnych osób, co jednak generuje szereg ryzyk zarówno dla rodziny, jak i biznesu.
Fundacja rodzinna to podmiot, który po wpisie do rejestru uzyska osobowość prawną. Cechą unikalną fundacji będzie brak wspólników. Fundacja będzie jedynym właścicielem majątku, którym będzie samodzielnie zarządzać i wykorzystywać na cele określone przez fundatora, w tym spełnianie świadczeń na rzecz beneficjentów.
Czytaj w LEX: Miarą sukcesu - wdzięczność. Rozmowa z Adrianną Lewandowską, prezesem Instytutu Biznesu Rodzinnego >>>
Dla kogo fundacja rodzinna?
Fundację rodzinną mogą założyć osoby fizyczne, które wniosą do niej majątek o minimalnej wartości stu tysięcy złotych. W praktyce fundację rodzinną jako mechanizm sukcesji powinni rozważyć właściciele firm rodzinnych o statusie dużych i średnich przedsiębiorstw lub właściciele majątku prywatnego o znaczącej wartości niezależnie od konfiguracji rodzinnej, ponieważ niesie ona za sobą wiele zalet w zakresie sukcesji, a w szczególności:
- zabezpieczenie sukcesji firmy na pokolenia,
- zachowanie rodzinnego charakteru firmy,
- zabezpieczenie przed rozproszeniem udziałów i skupienie ich w jednym podmiocie,
- elastyczność w zakresie wypłaty świadczeń (np. uzależnienie wypłaty od spełnienia warunków),
- zabezpieczenie przed ryzykami związanymi z klasyczną sukcesją majątkową (dziedziczenie, zachowek, utrata udziałów),
- możliwości realizacji celów rodzinnych, a nie tylko firmowych.
Członkowie rodziny a fundacja rodzinna
Fundator decyduje o utworzeniu fundacji rodzinnej i wniesieniu do niej majątku. Fundację może też utworzyć kilka fundatorów, jednak byłoby to niekorzystne podatkowo, o ile Senat nie wprowadzi poprawek w tym zakresie. Beneficjentami fundacji rodzinnej mogą być osoby fizyczne, ale także organizacje pozarządowe prowadzące działalność pożytku publicznego, w tym fundacje charytatywne. Sposób określenia beneficjenta i zakres przysługujących mu uprawnień będzie wynikać ze statutu tworzonego przez fundatora. Beneficjenci mogą zostać wskazani imiennie, ale można, a nawet trzeba określić kategorie osób, którzy będą beneficjentami w przyszłości (np. zstępni fundatora, którzy ukończą 25 rok życia). Nie można wykluczyć także upoważnienia organów fundacji lub fundatora do przyznawania statusu beneficjenta.
Czytaj w LEX: Jak zapewnić struktury długowieczności firm rodzinnych >>>
Czytaj w LEX: Od firmy rodzinnej do korporacji >>>
Beneficjentom będą przysługiwały świadczenia o charakterze pieniężnym lub niepieniężnym lub mienie po likwidacji fundacji. Świadczenia te mogą w szczególności polegać na finansowaniu edukacji, udzielaniu pomocy finansowej w uzasadnionych przypadkach (np. koszty leczenia), udzielaniu pożyczek beneficjentom, spłacaniu ich zobowiązań lub świadczeniu usług za pośrednictwem tzw. „family office”. Świadczenia będą również przyznawane po spełnieniu warunków lub upływie terminu. Ustalając zasady wypłaty świadczeń, należy uwzględnić szereg czynników tj. zmieniającą się liczbę beneficjentów i wysokość majątku, częstotliwość świadczeń, różnice pomiędzy beneficjentami. W praktyce, ustalenie przejrzystych zasad wypłaty świadczeń może okazać się dużym wyzwaniem i konieczna będzie współpraca z profesjonalistami. Ustawa pozwala na przyznanie statusu beneficjenta także fundatorowi. To dobry sposób na zabezpieczenie przyszłości nestora oraz stopniowe przekazywanie władzy oraz majątku młodszemu pokoleniu.
Różnice pomiędzy klasyczną sukcesją a fundacją rodzinną
Najważniejsze zalety fundacji rodzinnej odróżniające ją od klasycznej sukcesji są następujące:
- fundacja rodzinna pozwala na realne zabezpieczenie integralności majątku rodzinnego – nie istnieje ryzyko utraty majątku na skutek dziedziczenia czy niepożądanych działań sukcesorów, gdyż prawa beneficjentów są niezbywalne,
- fundator ma duży wpływ na majątek rodzinny również po swojej śmierci, co nie jest możliwe w przypadku klasycznej sukcesji, gdzie nestor decyduje tylko o tym kto otrzyma od niego majątek, ale nie ma wpływu na jego dalsze losy,
- zasady przyznawania świadczeń beneficjentom są bardzo elastyczne i można uzależnić przyznanie świadczeń lub ich wysokość od spełnienia określonych warunków,
- również zasady podejmowania decyzji są bardzo elastyczne i można poradzić sobie z dylematem – jak nie pokrzywdzić dzieci, które nie chcą lub nie powinny angażować się w działalność firmy nawet jako właściciele udziałów.
Fundacja rodzinna stanowi odpowiedź na problemy pojawiające się w procesie klasycznej sukcesji majątkowej, jednak nie jest to rozwiązanie dla wszystkich. Fundacja rodzinna nie będzie dobrym pomysłem, jeśli właściciel firmy ma indywidualistyczne podejście do sukcesji i nie chce w żadnym stopniu wiązać rąk kolejnym pokoleniom. Założenie, że każdy sukcesor może sprzedać przypadające na niego udziały byłoby niemożliwe w ramach fundacji rodzinnej.
Udana sukcesja poprzez założenie fundacji – case study
Anna i Bartosz Grudzień są małżeństwem i właścicielami firmy produkującej okna, a także kolekcji ekskluzywnych zegarków oraz nieruchomości, w tym willi na Lazurowym Wybrzeżu. Mają trójkę dzieci: Cezarego (8 lat), Danutę (18 lat) oraz Emila (30 lat). Emil ma żonę Faustynę, jednak ostatnio nie układa im się najlepiej. Pan Bartosz ma siostrę Grażynę, która potrzebuje pomocy finansowej, z uwagi na stan zdrowia spowodowany wypadkiem. Emil pracuje w firmie od 10 lat. Pozostałe dzieci są jeszcze za młode i nie interesują się firmą.
Państwo Grudzień chcieliby zaplanować sukcesję tak, aby mieć pewność, że firma pozostanie w rękach rodziny i żadne z dzieci nie będzie pokrzywdzone. Zależy im jednak na tym, aby dzieci zapracowały na otrzymany majątek. Chcieliby też, aby członkowie rodziny mogli wspólnie korzystać z willi we Francji. Intencją pana Bartosza jest, aby Grażyna otrzymała potrzebną jej pomoc. Nauczeni doświadczeniem, państwo Grudzień chcieliby, aby rodzina udzielała sobie pomocy na wypadek nieprzewidzianych zdarzeń losowych.
Doradca sukcesyjny zachęcił ich do założenia fundacji rodzinnej, dzięki której:
- państwo Grudzień przekażą wszystkie udziały do fundacji rodzinnej, więc nie będą musieli się zastanawiać jak sprawiedliwie podzielić udziały pomiędzy dzieci, biorąc pod uwagę różnicę w wieku i zaangażowaniu w działalność firmy;
- nie wystąpi problem zarządzania udziałami małoletniego Cezarego w razie śmierci rodziców przed ukończeniem przez niego 18 r.ż.;
- nie wystąpi ryzyko utraty udziałów przez dzieci np. poprzez sprzedaż udziałów lub w wypadku nagłej śmierci żonatego Emila;
- będą mogli swobodnie decydować o tym, jakie świadczenia będą przekazywane dzieciom z fundacji wraz z wiekiem i większym zaangażowaniem w działalność firmy;
- dzieci, gdy będą na to gotowe, mogą pełnić różne role w firmie i w fundacji zgodnie z ustaloną dla nich ścieżką zarządczą;
- willa na lazurowym wybrzeżu będzie zarządzana przez family office i każdy z członków rodziny będzie mógł z niej korzystać;
- możliwe będzie ustanowienie funduszu przeznaczonego na pomoc członkom rodziny, gdy będą tego potrzebować.
Rodzina Grudzień po rozważeniu zalet fundacji rodzinnej postanowiła jak najszybciej rozpocząć przygotowania do jej utworzenia.
Autorzy: Magdalena Kozak, radca prawny, senior associate w kancelarii Deloitte Legal
Robert Uhl, adwokat, partner w kancelarii Deloitte Legal
Łukasz Żuławiński, radca prawny, senior managing associate w kancelarii Deloitte Legal
