1. Wstęp
Ochrona przed powodzią stanowi przede wszystkim przedmiot normowania ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019, z późn. zm.) - dalej pr. wod. Zgodnie z literą art. 81 pr. wod. ochrona taka przynależy do zadań organów administracji publicznej. Ma być ona realizowana, w myśl art. 80 pr. wod., m.in. przez:
•zachowanie i tworzenie systemów retencji wód, budowę zbiorników retencyjnych, suchych zbiorników przeciwpowodziowych oraz polderów przeciwpowodziowych
•racjonalne retencjonowanie wód oraz użytkowanie budowli przeciwpowodziowych, a także sterowanie przepływami wód;
•budowanie oraz utrzymywanie wałów przeciwpowodziowych, a także kanałów ulgi.
Jakkolwiek art. 9 pr. wod. posługuje się pojęciem budowli przeciwpowodziowych, zaliczając je do urządzeń wodnych, to nie doprecyzowuje jakiego rodzaju budowle znajdują się w tym gronie. Przepis ten stanowi bowiem, że przez urządzenia wodne należy rozumieć m.in. urządzenia służące kształtowaniu zasobów wodnych oraz korzystaniu z nich, a w szczególności budowle przeciwpowodziowe i regulacyjne, a także poldery przeciwpowodziowe (ust. 1 pkt 19 pr. wod.).
Jak wywieść można z powyższego przepisu, pojęcie budowli przeciwpowodziowych nie wyczerpuje katalogu urządzeń i budowli, które służą ochronie przeciwpowodziowej.
2. Budowa budowli przeciwpowodziowych
Ogólne zasady obowiązujące przy budowie urządzeń wodnych, w tym budowli przeciwpowodziowych określa art. 63 ust. 1 pr. wod. Stanowi on, iż przy projektowaniu, wykonywaniu oraz utrzymywaniu urządzeń wodnych należy kierować się zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności zachowaniem dobrego stanu wód i charakterystycznych dla nich biocenoz, potrzebą zachowania istniejącej rzeźby terenu oraz biologicznych stosunków w środowisku wodnym i na terenach podmokłych.
Warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budowle przeciwpowodziowe określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 86, poz. 579) - dalej r.w.t.b.h. Akt r.w.t.b.h. określa warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie, z uwzględnieniem przepisów pr. wod., a także wymagań Polskich Norm. Zastąpiło ono analogiczne rozporządzenie z dnia 20 grudnia 1996 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane gospodarki wodnej i ich usytuowanie (Dz. U. z 1997 r. Nr 21, poz. 111). Treścią powyższego aktu objęta jest również klasyfikacja głównych budowli hydrotechnicznych.
W świetle zawartej w rozporządzeniu definicji budowli hydrotechnicznej budowlami takimi będą m.in. urządzenia wodne w rozumieniu pr. wod., a w tym wszelkie budowle przeciwpowodziowe. W myśl rozporządzenia przez budowle hydrotechniczne rozumie się bowiem: budowle wraz z urządzeniami i instalacjami technicznymi z nimi związanymi, służące gospodarce wodnej oraz kształtowaniu zasobów wodnych i korzystaniu z nich, w tym: zapory ziemne i betonowe, jazy, budowle upustowe z przelewami i spustami, przepusty wałowe i mnichy, śluzy żeglugowe, wały przeciwpowodziowe, siłownie i elektrownie wodne, ujęcia śródlądowych wód powierzchniowych, wyloty ścieków, czasze zbiorników wodnych wraz ze zboczami i skarpami, pompownie, kanały, sztolnie, rurociągi hydrotechniczne, syfony, lewary, akwedukty, budowle regulacyjne na rzekach i potokach, progi, grodze, nadpoziomowe zbiorniki gromadzące substancje płynne i półpłynne, porty, baseny, zimowiska, pirsy, mola, pomosty, nabrzeża, bulwary, pochylnie i falochrony na wodach śródlądowych, przepławki dla ryb.
Budowle przeciwpowodziowe posiadają co do zasady status stałych budowli hydrotechnicznych głównych, tj. od stanu których zależy osiągnięcie zamierzonych efektów technicznych i gospodarczych, a których awaria, uszkodzenie lub okresowe wyłączenie mogą powodować ograniczenie skuteczności ich działania lub zagrożenie dla terenów i środowiska. Stałe budowle hydrotechniczne zalicza się do jednej z czterech klas ważności I, II, III, IV, przy czym najwyższą klasą ważności jest klasa I.
Klasy budowli przeciwpowodziowych wyodrębniane są w zależności od wielkości obszaru chronionego, co przedstawia się następująco:
Przywoływane rozporządzenie w sposób bardzo szczegółowy reguluje kwestie warunków technicznych przewidzianych dla opisanych wyżej budowli i urządzeń. Spośród wymagań określonych ogólnie dla tego typu budowli oraz w szczególności dla wałów przeciwpowodziowych warto wskazać następujące uregulowania.
Rozdział 1 Działu II r.w.t.b.h. określa ogólne warunki techniczne budowli hydrotechnicznych. Zgodnie z przepisami zawartymi w tym rozdziale konstrukcje budowli hydrotechnicznych wykonuje się z wyrobów i materiałów posiadających aprobaty lub zaświadczenia, potwierdzające ich jakość oraz zachowanie trwałości i cech użytkowych w ustalonym okresie użytkowania. Budowle te i związane z nimi urządzenia powinny spełniać wymogi w zakresie ochrony przeciwpożarowej, a ich elementy mogące ulegać uszkodzeniu lub korozji zabezpiecza się przed tymi zagrożeniami i tak konstruuje, aby była możliwa ich konserwacja, naprawa lub wymiana.
Ziemne budowle hydrotechniczne, w tym ich podłoże, powinny być stateczne w każdych warunkach pracy, a w szczególności w przyjętych w projekcie budowlanym warunkach obciążeń, w całości i elementach takich jak korpus, skarpy, umocnienia, uszczelnienia, warstwy ochronne, drenaże. Z kolei ziemne budowle piętrzące, takie jak zapory, wały przeciwpowodziowe, obwałowania kanałów i nadpoziomowych zbiorników gromadzących substancje płynne lub półpłynne, wykonuje się z gruntów naturalnych lub antropogenicznych, w których zawartość składników podlegających rozkładowi lub rozpuszczeniu w wodzie nie zagraża trwałości i bezpieczeństwu zarówno w czasie budowy, jak i podczas użytkowania.
Konstrukcje żelbetowe i kamienne oraz wykonane z betonu słabo zbrojonego budowli hydrotechnicznych powinny spełniać wymagane warunki dotyczące wytrzymałości, ustalonego zakresu odporności na powstanie rys oraz wodoszczelności i mrozoodporności.
Jeżeli chodzi o posadawianie budowli hydrotechnicznych, to posadawia się je na podłożu naturalnym lub wzmocnionym, które pod wpływem obciążeń konstrukcją, wodą lub innymi czynnikami nie ulegnie zmianom zagrażającym bezpieczeństwu budowli lub zakłócającym ich użytkowanie.
Budowli przeciwpowodziowych nie dotyczy wymóg przeprowadzania próbnych obciążeń wodą.
Ochrona przed powodzią stanowi przede wszystkim przedmiot normowania ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019, z późn. zm.) - dalej pr. wod. Zgodnie z literą art. 81 pr. wod. ochrona taka przynależy do zadań organów administracji publicznej. Ma być ona realizowana, w myśl art. 80 pr. wod., m.in. przez:
•zachowanie i tworzenie systemów retencji wód, budowę zbiorników retencyjnych, suchych zbiorników przeciwpowodziowych oraz polderów przeciwpowodziowych
•racjonalne retencjonowanie wód oraz użytkowanie budowli przeciwpowodziowych, a także sterowanie przepływami wód;
•budowanie oraz utrzymywanie wałów przeciwpowodziowych, a także kanałów ulgi.
Jakkolwiek art. 9 pr. wod. posługuje się pojęciem budowli przeciwpowodziowych, zaliczając je do urządzeń wodnych, to nie doprecyzowuje jakiego rodzaju budowle znajdują się w tym gronie. Przepis ten stanowi bowiem, że przez urządzenia wodne należy rozumieć m.in. urządzenia służące kształtowaniu zasobów wodnych oraz korzystaniu z nich, a w szczególności budowle przeciwpowodziowe i regulacyjne, a także poldery przeciwpowodziowe (ust. 1 pkt 19 pr. wod.).
Jak wywieść można z powyższego przepisu, pojęcie budowli przeciwpowodziowych nie wyczerpuje katalogu urządzeń i budowli, które służą ochronie przeciwpowodziowej.
2. Budowa budowli przeciwpowodziowych
Ogólne zasady obowiązujące przy budowie urządzeń wodnych, w tym budowli przeciwpowodziowych określa art. 63 ust. 1 pr. wod. Stanowi on, iż przy projektowaniu, wykonywaniu oraz utrzymywaniu urządzeń wodnych należy kierować się zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności zachowaniem dobrego stanu wód i charakterystycznych dla nich biocenoz, potrzebą zachowania istniejącej rzeźby terenu oraz biologicznych stosunków w środowisku wodnym i na terenach podmokłych.
Warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budowle przeciwpowodziowe określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 86, poz. 579) - dalej r.w.t.b.h. Akt r.w.t.b.h. określa warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie, z uwzględnieniem przepisów pr. wod., a także wymagań Polskich Norm. Zastąpiło ono analogiczne rozporządzenie z dnia 20 grudnia 1996 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane gospodarki wodnej i ich usytuowanie (Dz. U. z 1997 r. Nr 21, poz. 111). Treścią powyższego aktu objęta jest również klasyfikacja głównych budowli hydrotechnicznych.
W świetle zawartej w rozporządzeniu definicji budowli hydrotechnicznej budowlami takimi będą m.in. urządzenia wodne w rozumieniu pr. wod., a w tym wszelkie budowle przeciwpowodziowe. W myśl rozporządzenia przez budowle hydrotechniczne rozumie się bowiem: budowle wraz z urządzeniami i instalacjami technicznymi z nimi związanymi, służące gospodarce wodnej oraz kształtowaniu zasobów wodnych i korzystaniu z nich, w tym: zapory ziemne i betonowe, jazy, budowle upustowe z przelewami i spustami, przepusty wałowe i mnichy, śluzy żeglugowe, wały przeciwpowodziowe, siłownie i elektrownie wodne, ujęcia śródlądowych wód powierzchniowych, wyloty ścieków, czasze zbiorników wodnych wraz ze zboczami i skarpami, pompownie, kanały, sztolnie, rurociągi hydrotechniczne, syfony, lewary, akwedukty, budowle regulacyjne na rzekach i potokach, progi, grodze, nadpoziomowe zbiorniki gromadzące substancje płynne i półpłynne, porty, baseny, zimowiska, pirsy, mola, pomosty, nabrzeża, bulwary, pochylnie i falochrony na wodach śródlądowych, przepławki dla ryb.
Budowle przeciwpowodziowe posiadają co do zasady status stałych budowli hydrotechnicznych głównych, tj. od stanu których zależy osiągnięcie zamierzonych efektów technicznych i gospodarczych, a których awaria, uszkodzenie lub okresowe wyłączenie mogą powodować ograniczenie skuteczności ich działania lub zagrożenie dla terenów i środowiska. Stałe budowle hydrotechniczne zalicza się do jednej z czterech klas ważności I, II, III, IV, przy czym najwyższą klasą ważności jest klasa I.
Klasy budowli przeciwpowodziowych wyodrębniane są w zależności od wielkości obszaru chronionego, co przedstawia się następująco:
| Nazwa, charakter lub funkcjabudowli | Opis i miano wskaźnika | Wartość wskaźnika dla klasy | Uwagi | |||
| I | II | III | IV | |||
| Budowle przeznaczone do ochronyprzeciwpowodziowej | Obszar chroniony F [km2] | F>300 | 150 | 10 | F≤10 | Obszar, który przed obwałowaniemulegał zatopieniu wodami o prawdopodobieństwie p = 1% |
Przywoływane rozporządzenie w sposób bardzo szczegółowy reguluje kwestie warunków technicznych przewidzianych dla opisanych wyżej budowli i urządzeń. Spośród wymagań określonych ogólnie dla tego typu budowli oraz w szczególności dla wałów przeciwpowodziowych warto wskazać następujące uregulowania.
Rozdział 1 Działu II r.w.t.b.h. określa ogólne warunki techniczne budowli hydrotechnicznych. Zgodnie z przepisami zawartymi w tym rozdziale konstrukcje budowli hydrotechnicznych wykonuje się z wyrobów i materiałów posiadających aprobaty lub zaświadczenia, potwierdzające ich jakość oraz zachowanie trwałości i cech użytkowych w ustalonym okresie użytkowania. Budowle te i związane z nimi urządzenia powinny spełniać wymogi w zakresie ochrony przeciwpożarowej, a ich elementy mogące ulegać uszkodzeniu lub korozji zabezpiecza się przed tymi zagrożeniami i tak konstruuje, aby była możliwa ich konserwacja, naprawa lub wymiana.
Ziemne budowle hydrotechniczne, w tym ich podłoże, powinny być stateczne w każdych warunkach pracy, a w szczególności w przyjętych w projekcie budowlanym warunkach obciążeń, w całości i elementach takich jak korpus, skarpy, umocnienia, uszczelnienia, warstwy ochronne, drenaże. Z kolei ziemne budowle piętrzące, takie jak zapory, wały przeciwpowodziowe, obwałowania kanałów i nadpoziomowych zbiorników gromadzących substancje płynne lub półpłynne, wykonuje się z gruntów naturalnych lub antropogenicznych, w których zawartość składników podlegających rozkładowi lub rozpuszczeniu w wodzie nie zagraża trwałości i bezpieczeństwu zarówno w czasie budowy, jak i podczas użytkowania.
Konstrukcje żelbetowe i kamienne oraz wykonane z betonu słabo zbrojonego budowli hydrotechnicznych powinny spełniać wymagane warunki dotyczące wytrzymałości, ustalonego zakresu odporności na powstanie rys oraz wodoszczelności i mrozoodporności.
Jeżeli chodzi o posadawianie budowli hydrotechnicznych, to posadawia się je na podłożu naturalnym lub wzmocnionym, które pod wpływem obciążeń konstrukcją, wodą lub innymi czynnikami nie ulegnie zmianom zagrażającym bezpieczeństwu budowli lub zakłócającym ich użytkowanie.
Budowli przeciwpowodziowych nie dotyczy wymóg przeprowadzania próbnych obciążeń wodą.