Na stronie internetowej Rządowego Centrum Legislacji pojawił się drugi projekt ustawy zmieniającej ustawę o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu oraz niektórych innych ustaw Zasadniczym celem wprowadzania zmian w ustawie z 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzm jest konieczność dostosowania krajowych regulacji do obowiązującej już od 10 stycznia br. dyrektywy AML V. Zmian wprowadzanych ustawą jest stosunkowo dużo. Można podzielić je na te o charakterze, jak i rewolucyjnym. Na warsztat bierzemy tylko te, które w naszej ocenie mają istotne znaczenie z perspektywy działalności obecnych instytucji finansowych. Na marginesie chcielibyśmy zauważyć, że termin na implementacje dyrektywy AML VI mija 3 grudnia 2020 r. Niestety projekt nie uwzględnia tego. O ile więc nie zostaną wprowadzone zmiany w projekcie , z dużym prawdopodobieństwem, w tym lub na początku przyszłego roku, można spodziewać się kolejnych gruntownych nowelizacji.
Stosowanie środków bezpieczeństwa finansowego
Na krytykę z naszej strony zasługuje w obecnym kształcie propozycja zmian w stosowaniu środków bezpieczeństwa finansowego („ŚBF”). Projekt przewiduje nowelizację obecnego art. 35 ustawy. Zmianie ulegnie ust. 2 przepisu. Będzie on nakładał na instytucje obowiązane konieczność stosowania ŚBF również w odniesieniu do klientów, z którymi utrzymują stosunki gospodarcze, z uwzględnieniem rozpoznanego ryzyka AML/CFT, w szczególności, gdy: doszło do zmiany uprzednio ustalonych danych dotyczących klienta lub beneficjenta rzeczywistego. Sformułowanie to jest zbyt ogólne. Przykładowo z pozoru nieistotna zmiana zamieszkania - zmiana ulicy w ramach jednego miasta może bowiem prowadzić do ponownej weryfikacji klienta lub beneficjenta rzeczywistego.
Wzmożone środki bezpieczeństwa finansowego
Następną istotną zmianą jaką planuje wprowadzić ustawodawca jest zmiana brzmienia art. 43 odnoszącego się do wzmożonych ŚBF Zgodnie z projektowanym brzmieniem ust 4. instytucje obowiązane w przypadku ujawnienia transakcji: skomplikowanych, opiewających na wysokie kwoty, które nie są uzasadnione okolicznościami przeprowadzenia transakcji, przeprowadzonych w nietypowy sposób oraz wydających się nie mieć uzasadnienia prawnego lub gospodarczego, podejmują działania w celu wyjaśnienia okoliczności, w jakich przeprowadzono te transakcje oraz intensyfikują stosowanie ŚBF (…). Z praktycznego punktu widzenia taka redakcja tego przepisu może prowadzić do absurdalnej wykładni. Po pierwsze samo stwierdzenie „transakcje skomplikowane” bez wskazania przez ustawodawcę jakiegokolwiek punktu odniesienia będą wymuszały zastosowanie wzmożonych ŚBF. Co więcej wskazać należy, że instytucje obowiązane same ustalają skale ryzyka uwzględniając w tym zakresie stanowiska nadzorców, podczas gdy prosta zmiana redakcyjna polegająca przepisu na przyjęciu, przykładowo następującego sformułowania „nadmiernie skomplikowanych w stosunku do okoliczności przeprowadzania transakcji” bardziej oddawałaby ducha unijnych regulacji oraz byłaby łatwiejsza w praktycznym jej stosowaniu.
Po drugie zbyt daleko idącym uogólnieniem jest przyjęcie, że samo „ujawnienie” informacji jest uzasadnieniem dla stosowania wzmożonych ŚBF. Taka konstrukcja przepisu prowadzić będzie do licznych i uzasadnionych wątpliwości interpretacyjnych faktu „ujawnienia” informacji, bowiem nie wiadomo przez kogo informacje miałyby być ujawnione, w jakich okolicznościach, etc.
Nowe środki ze względu na siedzibę w państwie trzecim
Ponadto ustawodawca wprowadził zupełnie nowe rozwiązania poprzez dodanie art. 44a-44d, które dotyczą stosowania wzmożonych ŚBF ze względu na siedzibę w państwie trzecim. Ustawodawca w projektowanym art. 44a wprowadził nowy obowiązek dla instytucji obowiązanych polegający na tym, że - oprócz obowiązków wynikających z art. 44 ust. 1 ustawy - podejmują co najmniej jedno z trzech rozwiązań mających na celu ograniczenie ryzyka związanego z taką transakcją. Nowe środki ograniczające ryzyko to:
- podjęcie dodatkowych czynności w ramach stosowanych wzmożonych ŚBF;
- wprowadzenie zintensyfikowanych obowiązków związanych z przekazywaniem informacji lub raportowaniem transakcji;
- ograniczenie zakresu stosunków gospodarczych.
Dodatkowo wskazać należy na istotną kwestię z perspektywy działalności banków utrzymujących relacje korespondenckie. Zgodnie z projektowanym art. 44c, organy nadzoru uzyskają uprawnienie do wydania decyzji nakazującej zmianę zakresu lub zakończenia relacji korespondenckich. Oczywiście wydanie decyzji powinno być poprzedzone informacją o przeprowadzeniu we wskazanym terminie nie krótszym niż 30 dni przeglądu zakresu relacji korespondenckich z instytucjami będącymi respondentami z siedzibą w państwie trzecim wysokiego ryzyka. W świetle rozszerzającej wykładni relacji korespondenckich dokonanej ostatnio przez Urząd Komisji Nadzoru Finansowego na potrzeby stanowiska dotyczącego nawiązywania relacji przez banki z instytucjami płatniczymi, powyższe uprawnienie organu nadzoru jest tym bardziej istotne dla uczestników rynku finansowego.
Procedura wewnętrzna weryfikowana na bieżąco
Ustawodawca poprzez nowelizację art. 50 wymusi na instytucjach obowiązanych zmiany w zakresie wewnętrznych procedur. Dotychczasowa praktyka sprowadza się do ich cyklicznej weryfikacji i aktualizacji. Ustawodawca oczekuje zaś, aby procedura była weryfikowana na na bieżąco, a w razie potrzeby zmieniana. Dodatkowo rozbudowany został zakres merytoryczny wewnętrznej procedury. W praktyce wymusi to na instytucjach obowiązanych wprowadzenie zmian w obecnych procedur oraz przyjęcie nowej praktyki. Ustawodawca chce wzmocnić też pozycji sygnalistów (ang. whistleblower), co należy ocenić pozytywnie. Mają mieć oni realną ochronę przed działaniami o charakterze represyjnym, wpływających na ich sytuację prawną lub faktyczną. np. kierowanie wobec nich groźby karalne.
Obowiązek weryfikacji informacji w Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych
Projekt ponadto dodaje pkt 10) do art. 50 ust. 2, który nakłada nowy obowiązek. Bedzie trzeba odnotowywać rozbieżności pomiędzy informacjami zgromadzonymi w CRBR a informacjami o beneficjentach rzeczywistych klienta ustalonymi w związku ze stosowaniem usatwy. Nie sposób zinterpretować tego postanowienia inaczej aniżeli obowiązek weryfikacji poprawności danych zamieszczonych w CRBR przez instytucje obowiązane. Jeżeli brzmienie tego przepisu się nie zmieni instytucje obowiązane będą miały dodatkowe obowiązki w postaci obowiązku zweryfikowania rzetelności przekazanych przez klienta informacji o beneficjentach rzeczywistych w zestawieniu z rejestrem, a w przypadku zidentyfikowania rozbieżności zgłoszenia ich. Nie wydaje nam się, aby ten obowiązek wpłynął pozytywnie na działalność instytucji obowiązanych tudzież zminimalizował ryzyko AML/CFT w ujęciu danej instytucji jak i ogólnopolskim. To rolą państwa, a nie instytucji obowiązanych powinno być dbanie o prawdziwość RCBR.
Dane osobowe
Nowela wydłuża też termin przechowywania danych osobowych w CRBR przez okres 10 lat. Obecnie informacje w CRBR są przechowywane przez okres konieczny do realizacji zadań AML/CFT. Na pierwszy rzut oka wydłużony termin wydaje się kolidować z przepisami RODO, przy czym wskazać należy, że unijny regulator określił, że informacje dostępne w krajowych rejestrach (…) przechowywane są przez okres co najmniej 5 lat, lecz nie dłuższy niż 10 lat od wykreślenia podmiotu o charakterze korporacyjnym lub podmiotu prawnego z rejestru. Jednocześnie pamiętać należy, że przepisy dotyczące AML/CFT mają pierwszeństwo przed przepisami dotyczącymi danych osobowych.
Juditha Majcher jest ekspertem z zakresu prawa rynków finansowych w SMM Legal ze szczególnym uwzględnieniem kwestii regulacyjnych, systemów zgodności oraz transakcji na rynku finansowym, w tym bieżącej obsługi prawnej podmiotów funkcjonujących na tym rynku.
Wojciech Kapica jest ekspertem w obszarze compliance, regulacji sektora finansowego, partnerem współkierującym departamentem prawa rynków finansowych kancelarii SMM Legal.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.