W projekcie ustawy o ochotniczych strażach pożarnych na nowo określono zakres finansowania ochotniczych straży pożarnych przez gminę. Chodzi tutaj o te ochotnicze straże pożarne które w świetle projektu mają stworzyć nowe jednostki ratowniczo-gaśnicze (ewentualnie jednostki operacyjno-techniczne). Dokonano tego w art. 10 projektu ustawy, gdzie wskazano, że gmina w ramach realizacji zadania własnego ochrony przeciwpożarowej zapewnia na rzecz ochotniczej straży pożarnej posiadającej JRG OSP w szczególności:
- obiekty i tereny,
- pojazdy i sprzęt specjalistyczny,
- środki ochrony osobistej,
- sprzęt teleinformatyczny i środki alarmowania,
- ubezpieczenie ratowników OSP,
- badania lekarskie ratowników OSP stwierdzające brak przeciwwskazań do udziału w działaniach ratowniczych,
- przygotowanie JRG OSP do realizacji zadań ochrony ludności,
- szkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Pomijam w tym artykule kwestie świadczeń socjalnych dla strażaków OSP takich jak ekwiwalent, odszkodowania, rekompensata czy dodatek emerytalny.
Czytaj w LEX: OSP w kontekście administracji i analizy struktury organizacyjnej >
Projekt ekwiwalentu dla strażaka ochotnika do poprawki>>
Zmiany pozorne
Po pierwsze należy wskazać na niewłaściwą lokalizację art. 10 w projekcie ustawy. Jeżeli projekt zakłada w swojej konstrukcji rozdział 4 dotyczący w całości finansowania ochotniczych straży pożarnych, to właśnie tam powinien się znaleźć art. 10 który w istocie swojej dotyczy generalnych zasad finansowania OSP. Projektodawcy umieszczają art. 10 w rozdziale 2 dotyczącym organizacji jednostek ratowniczo-gaśniczych, co tworzy nieporządek w ustawie, powielając podobny nieporządek jaki istnieje obecnie w ustawie o ochronie przeciwpożarowej.
Czytaj w LEX: Postulaty de lege ferenda w zakresie finansowania ochotniczych straży pożarnych przez gminy >
Po drugie art. 10 zupełnie niepotrzebnie stanowi kompilację obecnie uchylanego art. 32 ust. 2-3 ustawy o ochronie przeciwpożarowej oraz nowych kategorii finansowania OSP. Taka kompilacja nie wprowadza praktycznie żadnej nowej jakości, stanowi zmianę pozorną i de facto przyczyni się jeszcze do powiększenia wątpliwości w zakresie finansowania OSP, które dotychczas występowały w praktyce finansowania OSP.
Dotychczas zakres finansowania OSP był generalnie określony w art. 32 ust. 2-4 ustawy o ochronie przeciwpożarowej. Najważniejszą regulacją był ustęp 2 tego artykułu, w świetle którego koszty wyposażenia, utrzymania, wyszkolenia i zapewnienia gotowości bojowej ochotniczej straży pożarnej zapewniała gmina. Przepis ten budził w praktyce stosowania przez gminy najwięcej wątpliwości i najwięcej zapytań do Regionalnych Izb Obrachunkowych w całej Polsce.
Około 45 % orzeczeń i stanowisk Regionalnych Izb Obrachunkowych w zakresie finansowania OSP, dotyczyło konkretyzacji takich pojęć jak koszty wyposażenia, utrzymania, wyszkolenia i zapewnienia gotowości bojowej ochotniczej straży pożarnej. Stanowiska te w dużej mierze okazywały się trafne i utrwaliły właściwe praktyki w gminach.
Sprawdź w LEX: Czy wysokość ekwiwalentu pieniężnego dla członków OSP podlega ujawnieniu w trybie dostępu do informacji publicznej? >
Nowe kategorie finansowania OSP
Projektowany art. 10 zastępuje dotychczasowe kategorie finansowania OSP nowymi, co spowoduje, że cały ten dorobek orzeczniczy Regionalnych Izb Obrachunkowych może stać się w dużej mierze nieprzydatny. Zmusi to ponownie gminy do formułowania kolejnych, licznych zapytań do RIO w zakresie dopuszczalnego zakresu finansowania OSP. W związku z tym regulacji prawnych, które znoszą dotychczasowe dobre praktyki, nie można ocenić pozytywnie. Nie oto chyba chodzi w reformie aby zmieniać to co dotychczas w miarę nieźle funkcjonowało. Celem każdej reformy nie powinno być burzenie tego co dobre, ale doskonalenie tego co jest, a wykazuje pewne niedoskonałości w funkcjonowaniu. Tym bardziej, że nowe kategorie finansowania zaproponowane w art. 10 takie jak obiekty i tereny, pojazdy i sprzęt specjalistyczny, środki ochrony osobistej, umundurowanie, sprzęt teleinformatyczny i środki alarmowania mieszczą się w dotychczasowych kategoriach finansowania takich jak wyposażenie czy zapewnienie gotowości bojowej.
Sprawdź w LEX: Czy ochotnicze straże pożarne powinny prowadzić pełną księgowość czy wystarczy jej uproszczona forma? >
W związku z tym w projektowanym art. 10 należy pozostawić te kategorie finansowania OSP, które zachowają wypracowane dotychczas orzecznictwo oraz dosyć dobrze funkcjonujące praktyki. Należy zapisać w art. 10, że gmina zapewnia JRG OSP koszty wyposażenia, utrzymania, wyszkolenia i zapewnienia gotowości bojowej ochotniczej straży pożarnej oraz koszty umundurowania, ubezpieczenia oraz badań lekarskich.
Samorządy: Zmiany w OSP to dla nas więcej kosztów i mniej praw>>
Zasadnicze braki projektu
Projektodawcy wprowadzając reformę nie korzystają z możliwości doprecyzowania regulacji związanej z umundurowaniem ochotniczych straży pożarnych. Dotychczas w praktyce finansowania przez gminy umundurowania dla OSP, największe wątpliwości budziła kwestia zakupu umundurowania galowego. Z racji na brak jednoznacznej regulacji prawnej w dotychczasowym art. 32 ust. 3 pkt 1 ustawy o ochronie przeciwpożarowej, w skali całego kraju jedne gminy dopuszczały zakup takiego umundurowania, a inne nie. Była i dalej jest to ogólnopolska kontrowersja. Część Regionalnych Izb Obrachunkowych dopuściło zakup umundurowania galowego przez gminy, ale nie jest to jednolita i powszechna linia orzecznicza. Wiele gmin z racji obaw przed stanowiskiem RIO ogranicza zakup umundurowania galowego dla OSP, co jest nieprawidłowe. W związku z tym w projektowanym art. 10 należałoby doprecyzować, że gmina zapewnia wszelkiego rodzaju umundurowanie, co zamknie dotychczasowe wątpliwości w zakresie zakupu umundurowania galowego.
Takiego doprecyzowania wymaga także projektowany art. 18 mówiący o zapewnieniu ratownikowi OSP umundurowania na zasadach określonych dla strażaków Państwowej Straży Pożarnej. Już dzisiaj można powiedzieć, że zwrot „na zasadach” będzie budził wątpliwości interpretacyjne czy należy stosować art. 61 ustawy o Państwowej Straży Pożarnej wraz z zarządzeniami i rozporządzeniami wykonawczymi wprost i w całości czy tylko odpowiednio. Tak niejasny projektowany art. 18 znowu wygeneruje rozbieżne dosyć dowolne praktyki w skali całego kraju. Doprowadzi to to tego, że strażacy ochotnicy będą mieli zapewniany rozbieżny standard umundurowania w sąsiadujących ze sobą powiatach.
Mankamentem projektowanego art. 10 jest także pozbawienie członków młodzieżowych drużyn pożarniczych dotychczasowego ubezpieczenia, które zapewnia obowiązujący obecnie art. 32 ust. 2 pkt 2 ustawy o ochronie przeciwpożarowej.
Sprawdź w LEX: Czy można finansować środkami budżetowymi gminy wynagrodzenia dla członków gminnych OSP? >
Pozytywne aspekty zmian
Pozytywnym elementem projektowanego art. 10 jest zobowiązanie gmin do zapewnienia ratownikom JRG OSP szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. W dotychczasowym stanie prawnym brak takiej regulacji powodował rozliczne wątpliwości czy strażak ochotnik powinien mieć takie szkolenia i jaki podmiot miał sfinansować to szkolenie.
Pozytywnym aspektem jest także użycie w projektowanym art. 10 zwrotu „w szczególności” co sprawia, że katalog finansowania OSP zawarty w art. 10 jest katalogiem otwartym. Jest to jak najbardziej pożądane w zakresie praktycznego finansowania OSP.
Sprawdź w LEX: Jak powinna wyglądać faktura wystawiona przez Ochotniczą Straż Pożarną? >
Dobrym działaniem jest też usunięcie z ustawy o ochronie przeciwpożarowej niejasnego art. 32 ust. 4. Przepis ten budził od samego początku rozliczne komplikacje i wątpliwości w zakresie finansowania remiz będących własnością OSP.
Dr Dariusz P. Kała, Kancelaria Prawna „LexKała”, specjalizuje się w prawie ochrony przeciwpożarowej