Rodziny, którym wypowiedziano umowę najmu lokalu (np. z powodu nieopłacania czynszu, wygaśnięcia umowy okresowej) potrafią nadal korzystać z tych nieruchomości przez wiele lat. Dotyczy to zwłaszcza nieruchomości gminnych, kiedy gmina nie wykonuje orzeczenia eksmisyjnego, ponieważ i tak musiałaby zapewnić lokal mieszkalny.
Stosownie do art. 18 ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów, osoby zajmujące lokal bez tytułu prawnego są obowiązane do dnia opróżnienia lokalu co miesiąc uiszczać odszkodowanie. Przepis ten, czytany literalnie, nie wyłącza osób małoletnich z obowiązku zapłaty odszkodowania, tak jak ma to miejsce przy umowie najmu (art. 668(1) par 1 k.p.c.). Rodzice dalej nie płacą. Spirala długu rośnie.
Właściciel lokalu najczęściej występuje do sądu o zapłatę odszkodowania z art. 18 ust 1 cytowanej ustawy, solidarnie również przeciwko małoletnim. A dzieci nie mają żadnego wpływu na to, czy rodzice mają możliwości i chęć zapłaty odszkodowania. Sporo sądów nie widzi w tym żadnego problemu i uwzględnia powództwa. Rodzice, zazwyczaj nie odwołują się od wyroku w imieniu małoletniego więc wyrok uprawomocnia się. Gminy, zgodnie z ustawą o finansach publicznych zobowiązane są do egzekucji długu, także wobec małoletnich. Często to kilkanaście a nawet kilkadziesiąt tysięcy złotych.
- To powoduje, że młodzi ludzie, którzy ze względu na sytuację rodzinną, majątkową i tak mieli pod górkę w dzieciństwie wchodzą w dorosłość z bagażem długów – wskazuje Mateusz Pietrzyk, prawnik, który zgłosił nam problem w ramach naszej corocznej akcji „Poprawmy prawo”.
Sądy wciąż uwzględniają roszczenia
O problemie wypowiedział się Sąd Najwyższy. Uwzględniając skargę nadzwyczajną wniesioną na rzecz małoletnich, SN w wyroku z 18 maja 2022 r. (sygn. INSNc 621/21) stwierdził, że obowiązek zapłaty odszkodowania za bezumowne korzystanie z lokalu nie może być skierowany wobec osób małoletnich, bowiem nie sposób przypisać im woli pozostawania w danym lokalu. Sąd uzasadnił, że „pozwana do dnia uzyskania pełnoletności nie była zobowiązana do uiszczania żadnych opłat na rzecz powoda (co powód sam przyznał w odpowiedzi na skargę nadzwyczajną). Ponadto jak zauważył Sąd Najwyższy osoby małoletnie nie mogą podejmować samodzielnych decyzji w odniesieniu do swojego miejsca zamieszkania. Zgodnie bowiem z art. 26 par. 1 k.c. miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej”. Zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, władza rodzicielska, pod którą dziecko pozostaje aż do pełnoletniości, obejmuje m.in. obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad dzieckiem.
W innym orzeczeniu z 31 maja 2022 r. (sygn. akt I NSNc 539/21) Sąd Najwyższy nie odniósł się do tego czy, co do zasady, małoletni może być pozwanym w roszczeniu opartym na art. 18 ust. 1 ustawy, ale dokonał ustaleń, że małoletnia pozwana nie przebywała w okresie, kiedy powstał dług w tym lokalu, ale mieszkała z matką.
Część sądów rejonowych nadal jednak dokonuje błędnej wykładni przepisu, zgodnie z dosłownym brzmieniem art. 18 ust 1 ustawy o ochronie lokatorów i zasądza roszczenia. Niektóre uznają także, że roszczenie o odszkodowanie w części dotyczącej małoletnich jest niekonstytucyjne bądź jest nadużyciem prawa podmiotowego.
Czytaj też w LEX: Eksmisja. Procedura sądowa >
Trzeba doprecyzować przepis
Mateusz Pietrzak wskazuje, że nawet w doktrynie i orzecznictwie jest problem z ustaleniem, jaki jest charakter tej odpowiedzialności, czy jest ona deliktowa, kontraktowa czy prawnorzeczowa. A to również powoduje problemy z ustaleniem, czy małoletni mogą w ogóle odpowiadać, czy też nie.
- Nawet jeśli dopuścić wykładnię, że małoletni mogą odpowiadać, to według mnie jest ona sprzeczna z przepisami Konstytucji RP, które nakazują ochronę praw dziecka - wskazuje prawnik.
Postuluje doprecyzowanie przepisu art. 18 ust 1 ustawy o ochronie lokatorów tak, aby wynikało z niego wprost, że roszczenie odszkodowawcze dotyczy tylko osób pełnoletnich, tak jak ma to miejsce przy umowie najmu w art. 668(1) par 1 k.p.c.
Zobacz procedurę: Postępowanie z powództwa o zapłatę odszkodowania za zajmowanie lokalu mieszkalnego bez tytułu prawnego >
Także dr hab. Marcin Dziurda, radca prawny, profesor w Katedrze Postępowania Cywilnego Uniwersytetu Warszawskiego, uważa, że lepiej byłoby kwestię tę wprost uregulować, a nie polegać tylko na przychylnej dla małoletnich wykładni przepisu dokonanej przez Sąd Najwyższy w wyroku z 18 maja 2022 r.
- Zwłaszcza, że art. 688(1) został znowelizowany 30 czerwca 2022 r. w sposób, który chroni także pełnoletnie dzieci, które nie są w stanie utrzymać się samodzielnie. Przepis ten w obecnym brzmieniu normuje, że za zapłatę czynszu i innych należnych opłat odpowiadają solidarnie z najemcą stale zamieszkujące z nim osoby pełnoletnie, z wyjątkiem pełnoletnich zstępnych pozostających na jego utrzymaniu, którzy nie są w stanie utrzymać się samodzielnie – wskazuje prof. Marcin Dziurda.
Zobacz też procedurę: Postępowanie z powództwa o zapłatę odszkodowania za niedostarczenie lokalu socjalnego osobie, której uprawnienie do zawarcia umowy najmu takiego lokalu stwierdzono w wyroku eksmisyjnym >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.