Wiek XXI stanowi ważny etap w rozwoju usług w zakresie ochrony zdrowia. Zdrowie jest traktowane w kategoriach szczególnego dobra rozpatrywanego w kontekście efektywnego funkcjonowania jednostki, ale też na płaszczyźnie społeczno-ekonomicznej działalności każdej organizacji i państwa.
Sprawne funkcjonowanie służby zdrowia ma znaczący wpływ na jakość życia społeczeństw i efekty ekonomiczne zawodowej aktywności obywateli. U podłoża tej sprawności leży konieczność mądrego i racjonalnego zarządzania placówkami służby zdrowia będącego efektem ewolucyjnych zmian zachodzących na rynku usług medycznych, w tym mechanizmu konkurencji, konieczności uwzględniania w tym zarządzaniu czynników ekonomicznych oraz zapewnienia obywatelom bezpieczeństwa zdrowotnego. Towarzyszy temu zmieniająca się rola pacjenta, który staje się nie tylko konsumentem usługi zdrowotnej, ale także interesariuszem. Zarządzanie to polega na skutecznym kierowaniu wieloma złożonymi zmianami oraz wymaga antycypowania i kreowania przyszłości organizacji, planowania strategicznego i dokonywania strategicznych wyborów.
W krajach wysoko rozwiniętych jakość usług zdrowotnych jest traktowana w kategoriach istotnego celu strategicznego, stanowi też ważny czynnik warunkujący satysfakcję pacjenta. Na jakość usług zdrowotnych w dużym stopniu wpływa ich dostępność, czas i skuteczność świadczenia, kompetencje i profesjonalizm świadczących usługę, zaufanie, rzetelność, odpowiedzialność, bezpieczeństwo, stosowne środki materialne i nade wszystko zindywidualizowane, podmiotowe podejście do pacjenta, którego wymagania wobec placówek służby zdrowia rosną wraz z rozwojem postępu w medycynie.
Wykorzystanie nowoczesnych metod zarządzania pozwala te parametry istotnie poprawić, czego dowodzą doświadczenia krajów unijnych. Zarządzając placówką ochrony zdrowia, należy uwzględniać m.in. fakt, iż w ciągu ostatnich kilkunastu lat nastąpiły istotne zmiany organizacyjne i jakościowe w polskim systemie opieki zdrowotnej uwarunkowane m.in. zmianą standardów usług medycznych, przepisów prawa, strukturą demograficzną, konfiguracją sił na rynku usług medycznych czy choćby nowoczesną diagnostyką. To wszystko wygenerowało nowe oczekiwania i zadania dla zarządzających placówkami medycznymi.
W XXI wieku efektywne zarządzanie placówką świadczącą usługi medyczne wymaga interdyscyplinarnej wiedzy i umiejętności menedżerskich, implikuje konieczność rozwoju zawodowego menedżerów. Oczekuje się od nich umiejętności podejmowania racjonalnych i najbardziej optymalnych decyzji, uwzględniania w tych decyzjach przede wszystkim dobra pacjenta, ale też zasady efektywności ekonomicznej, sprawiedliwości społecznej i szeroko rozumianego dobra publicznego. Na peryferiach tych decyzji menedżerskich jest bowiem zlokalizowana konkurencyjność polskiego społeczeństwa oceniana w konfrontacji z globalną społecznością.
Biorąc pod uwagę powyższe uwarunkowania, należy z satysfakcją zauważyć, iż na rynku wydawniczym pojawiła się książka Aldony Frączkiewicz-Wronki nosząca tytuł Zarządzanie publiczne w teorii i praktyce ochrony zdrowia. Pozycja odpowiada bowiem na potrzeby menedżerów zorientowane na doskonalenie, a tym samym podnoszenie efektywności zarządzania organizacjami funkcjonującymi w polskim systemie ochrony zdrowia, wskazuje na „białe plamy” w tym zarządzaniu oraz prezentuje bardzo ciekawy materiał empiryczny opatrzony konstruktywnymi wnioskami, które w istotny sposób uzupełniają wiedzę na temat racjonalizacji zarządzania placówką medyczną.
Pozycja składa się z trzech rozdziałów. Rozdział pierwszy został poświęcony istocie zarządzania publicznego. Autorka wskazuje tu – i słusznie – na ważną rolę sektora publicznego w rozwoju społecznym i konieczność poszukiwania przez ten sektor sposobów zapewniających większą efektywność działania organizacji publicznych, w tym placówek służby zdrowia, które poprzez zaspokajanie tak istotnych potrzeb obywateli, jak potrzeba „bycia zdrowym”, w znaczący sposób przyczyniają się do budowania potencjału konkurencyjności społeczeństw.
Analizując zasady funkcjonowania sektora publicznego, Autorka trafnie zauważa istotny wpływ czynników politycznych na rezultaty procesów decyzyjnych zachodzących w sektorze publicznym, wskazując w tym upolitycznieniu na kontekst kulturowy, uwarunkowania historyczne i mentalność narodową.
Zawarte w opracowaniu rozważania dotyczą także funkcjonowania systemu zdrowia w nowoczesnym państwie, u którego podłoża znajdują się reformy ustrojowe podjęte w Polsce w latach 90., wypracowujące zmiany systemowe. W efekcie zainicjowanych zmian nastąpił etap odchodzenia od systemu nakazowo-rozdzielczego, od administrowania powierzonym majątkiem i przejście do systemu quasi-rynkowego, zaszła też konieczność konkurowania z innymi o zlecenia na usługi. To z kolei wygenerowało zmiany metod zarządzania w służbie zdrowia.
Autorka, w kontekście analizowanych uwarunkowań, wskazuje na potrzebę nowego spojrzenia na sektor publiczny i określa poziomy rozwoju społecznego, który nawet w konfrontacji z twardą logiką ekonomii musi zawsze przebiegać w odniesieniu do określonych norm i wartości. Normy i wartości muszą – jej zdaniem – porządkować zarządzanie systemem ochrony zdrowia w znacznym stopniu odpowiedzialnego za kierunki rozwoju cywilizacyjnego.
Publikacja wskazuje na istotny związek między oczekiwaniami obywateli a koniecznością podniesienia efektywności organizacji publicznych. Podejmowane w różnych krajach inicjatywy zmierzają do poprawy wyników funkcjonowania placówek ochrony zdrowia poprzez nacisk na jakość usług, decentralizację zarządzania, urynkowienie, wielopoziomową współpracę funkcjonujących w systemie podmiotów oraz odpowiedzialność za ostateczne wyniki.
Autorka dokonuje przeglądu definicji określających istotę zarządzania w organizacji publicznej, by na bazie tych rozważań sprecyzować i usystematyzować wyróżniki zarządzania publicznego. Porządkując je według określonych kategorii, wskazuje m.in. na brak rynków ekonomicznych, poleganie na zasobach finansowych dostarczanych przez rząd, intensywnie oddziałujące otoczenie polityczne, rozproszenie realnych struktur władzy, wysoki poziom oczekiwań wobec kadry zarządzającej precyzowanych w kontekście określonych standardów etycznych, niejednoznaczność i niekiedy opozycyjność celów organizacji publicznej, konieczność brania pod uwagę głównie interesu publicznego, a nie efektywności ekonomicznej. Wymienia też hierarchię władzy formalnej i rozbudowaną kontrolę zewnętrzną przez upoważnione do tego ośrodki, mocno zbiurokratyzowaną strukturę organizacyjną, niewielką autonomię w podejmowaniu decyzji, wewnętrzną potrzebę działań pro publico bono, stosunkowo wysoki poziom satysfakcji z pracy, za to niski poziom innowacyjności i małą otwartość na zmiany.
Uporządkowane wyróżniki zarządzania publicznego pozwalają określić ograniczenia wynikające ze specyfiki instytucji publicznej i realizowanych przez nią celów. Aldona Frączkiewicz-Wronka wskazuje przy tym na potrzebę diagnozowania i opisu metod poprawiających efektywność organizacji publicznej, słusznie twierdząc, iż jest to ważny kierunek rozwoju nauk o zarządzaniu. Omawiana publikacja w istotny sposób ten rozwój stymuluje, zawierając m.in. analizę i ocenę czynników warunkujących nowe zarządzanie publiczne – innowacyjne i przedsiębiorcze, a więc pozostające w opozycji do instytucjonalnego marazmu, nakazowo-rozdzielczego administrowania. Wskazuje na konieczność reformowania sektora publicznego, usprawniania aktywności organizacji
publicznych, kształtowania odpowiedzialnych i innowacyjnych postaw menedżerów, ciągłego ulepszania oferowanych usług oraz kontroli i oceny wyników.
Autorka, omawiając koncepcje nowego zarządzania publicznego i uwzględniając klasyczne podejście do tegoż zarządzania, zaproponowane przez C. Hooda, dookreśla je ideą menedżeryzmu rozumianego m.in. jako ciągłe zwiększanie efektywności i zarządzanie przez profesjonalistów oraz koncepcją pośredniej kontroli, co w praktyce może oznaczać ciągłe podnoszenie jakości, pomiar wyników czy przeprowadzanie audytów i inspekcji. Podkreśla przy tym wieloaspektowość tegoż zarządzania widoczną zarówno w warstwie teoretycznej, jak i prakseologicznej, brak prostych rozwiązań oraz konflikt interesów.
Publikacja akcentuje zasadność dementowania mitu o zaspokajaniu wszystkich potrzeb obywateli ze środków budżetowych, wskazując zjawisko systematycznej implementacji zasad rynkowych do sektora publicznego, co oznacza zwiększony nacisk na efektywność ekonomiczną i organizacyjną procesu zarządzania i prowadzi do zwiększenia odpowiedzialności oraz odpolitycznienia zarządzania publicznego. Słusznie przy tym zauważa się, iż idea nowego zarządzania może spotkać się ze sprzeciwem różnych grup interesariuszy, w tym personelu medycznego.
Rozdział drugi omawianej publikacji zatytułowany „Przesłanki i uwarunkowania organizacji i działania systemu ochrony zdrowia w nowoczesnym państwie” zawiera interesujące uwagi na temat roli państwa jako swoistej metaorganizacji w projektowaniu i zarządzaniu systemem zdrowia oraz klasyfikuje wydatki poniesione na ochronę zdrowia obywateli w kategoriach nie kosztu, ale ważnej z punktu widzenia interesu społecznego inwestycji przesądzającej o rozwoju społeczno-gospodarczym państwa i o jego konkurencyjności. To państwo – uważa Autorka – powinno tworzyć takie mechanizmy i instytucje ułatwiające „integrację zdrowia jako wartości z innymi wartościami, które są przedmiotem dążeń społecznych”, państwo winno też określać niezbędne w tym zakresie narzędzia i instrumenty, uwzględniając także czynniki kształtujące postawy i zachowania prozdrowotne.
Autorka słusznie zwraca uwagę na fakt, iż prawidłowe wytwarzanie dóbr i usług, w tym usług w zakresie ochrony zdrowia, wymaga sprawnego, przejrzystego systemu finansów, czytelnych metod rozdziału publicznych pieniędzy, mądrych decyzji o alokacji zasobów. Wskazuje także na dychotomię stanowisk odnoszących się do odpowiedzialności państwa w tym zakresie, podejmuje polemikę, obala racjonalność niektórych tez, co nadaje rozważaniom charakter polifoniczny i pozwala ocenić prezentowaną problematykę z różnych punktów widzenia i na różnych płaszczyznach. Jest to niewątpliwą zaletą publikacji.
Istotną wartość poznawczą mają także rozważania poświęcone podejmowaniu decyzji w organizacji publicznej funkcjonującej w sektorze ochrony zdrowia. Publikacja zawiera rzetelną analizę porównawczą uwarunkowań podejmowania decyzji w organizacjach sektora prywatnego i publicznego, z uwzględnieniem takich czynników, jak: wpływ otoczenia, transakcje i procesy organizacyjne, w tym cele i oczekiwania dotyczące osiąganych wyników.
Na podstawie wnikliwej analizy literatury przedmiotu Autorka omawia cztery główne podejścia do podejmowania decyzji w organizacjach publicznych, wskazuje na brak konsensusu w tej materii i akcentuje swoistą dychotomię wynikającą z połączenia racjonalności podejmowania decyzji i racjonalności politycznej, co w efekcie prowadzi do wyboru opcji strategicznych uwarunkowanych „siłą przetargową aktualnego układu władzy”. Formułuje też konkluzję, iż podejmowanie decyzji w organizacjach publicznych charakteryzuje niższy poziom racjonalności. Implikuje to złożoną i bardziej skomplikowaną odpowiedzialność menedżerów ponoszoną zarówno w sferze publicznej, jak i administracyjnej. Autorka postuluje stworzenie mechanizmów wspierających adaptacyjność, komplementarność i współpracę między podmiotami funkcjonującymi w systemie oraz na poziomie metaorganizacji. Stwierdza przy tym, iż podejmowanie decyzji w obszarze ochrony zdrowia oznacza dokonywanie politycznych wyborów akceptowanych przez większość, co ma wpływ na charakter przywództwa.
Rozdział trzeci noszący tytuł „Wyzwania dla zarządzających w sektorze ochrony zdrowia – wnioski płynące z badań empirycznym” można z pewnością uznać za istotny wkład w określanie zasad usprawniających funkcjonowanie organizacji publicznych. Ten obszar naukowych analiz jest bowiem stosunkowo słabo rozpoznany. Autorka podejmuje próbę odpowiedzi na wiele istotnych pytań dotyczących m.in. wymagań kierowanych pod adresem zarządzających, kluczowych czynników sukcesu reformy systemu ochrony zdrowia czy sposobu przywództwa.
W materiale empirycznym zostają zidentyfikowane m.in. czynniki ograniczające wprowadzenie innowacyjnego zarządzania w jednostce ochrony zdrowia, kluczowe czynniki przesądzające o efektywności działań tychże placówek, określa się też znaczenie wiedzy i umiejętności dla rozwoju organizacji.
Ciekawy obszar badawczy stanowi w publikacji identyfikacja działań usprawniających zarządzanie w jednostkach ochrony zdrowia. W grupie istotnych czynników znalazły się: porządkowanie struktury, regulaminu i statutu organizacji, doskonalenie metod i technik zarządzania środkami trwałymi, rzeczowymi finansowymi środkami obrotowymi i personelem. Badania pokazały także duże zaangażowanie respondentów w implementację innowacyjnych metod zarządzania oraz świadomość wagi tego procesu. W kontekście prezentacji wyników Autorka wyraża silne przekonanie, iż jednym z niezbędnych elementów pożądanych zmian w sektorze publicznym jest rozwiązanie problemu pomiaru i oceny efektywności jednostki ochrony zdrowia. Określenie tego narzędzia w istotny sposób usprawniłoby pracę menedżerów. Promując zastosowanie pomiaru efektywności w sektorze publicznym, podejmuje próbę zhierarchizowania kryteriów przydatnych w ocenie efektywności zarządzania ze wskazaniem na wynik finansowy (różnica między przychodami a kosztami), jakość oferowanych świadczeń i wydajność interpretowaną jako wskaźnik odzwierciedlający pewne aspekty wyników jednostki do poniesionych kosztów oraz inne. Należy nadmienić, iż w badaniu większość menedżerów ocenia wynik finansowy zarządzanej przez siebie organizacji jako niski.
Ciekawy materiał badawczy dotyczy oceny przywództwa w sektorze ochrony zdrowia. Autorka argumentuje, iż zarządzając jednostką ochrony zdrowia, trzeba posiadać szerokie horyzonty intelektualne, być odważnym w działaniu, kreatywnym, elastycznym, otwartym na innowacje i ciągle doskonalącym i uzupełniającym swoje kwalifikacje. Organizacje te potrzebują bowiem kompetentnych menedżerów, którzy potrafią sprawnie realizować swoje zadania w tak specyficznym środowisku pracy, jakim jest jednostka ochrony zdrowia.
Podsumowując, należy stwierdzić, iż Autorka Zarządzania publicznego w teorii i praktyce ochrony zdrowia dokonuje rzetelnej analizy zasad i warunków przekształcania organizacji świadczących usługi w zakresie ochrony zdrowia, stojących przed koniecznością uwzględnienia zarówno zasady racjonalności, jak i sprawiedliwości społecznej.
Publikacja służy popularyzacji nowej koncepcji zarządzania publicznego zorientowanego na przedsiębiorczość, oszczędność zasobów, pomiar wyników, promowanie konkurencji w świadczeniu usług i oddzielenie jej od polityki. Walory poznawcze opracowania mają też wymiar aplikacyjny. Publikacja może być wykorzystana przez menedżerów placówek służby zdrowia oraz decydentów odpowiedzialnych za zmiany w całym systemie jako narzędzie w doskonaleniu umiejętności menedżerskich, wskazuje bowiem kierunki efektywnego działania.
Książka Aldony Frączkiewicz-Wronki w istotny sposób wzbogaca teorię nauk o zarządzaniu w aspekcie nowego zarządzania publicznego jednostkami ochrony zdrowia, wskazuje m.in. kluczowe czynniki zapewniające rozwój tych jednostek, artykułuje znaczenie przywództwa i specyficzne uwarunkowania podejmowania decyzji, wynikające ze sprzeczności między ideą sprawiedliwości społecznej a ekonomią działania.
Autorka identyfikuje także obszary badawcze mające fundamentalne znaczenie dla rozwoju dyscypliny, jaką jest zarządzanie publiczne, co może być ważną inspiracją dla środowiska naukowego.
Książka jest też cennym głosem w dyskusji społecznej nad kształtem organizacyjnym ochrony zdrowia w Polsce i efektywnym, uwzględniającym także określone wartości etyczne, wykorzystaniem istniejących w systemie zasobów. Walory merytoryczne i poznawcze opracowania w istotny sposób wzbogacają dyskurs nad rolą nowoczesnego państwa w organizacji funkcjonowania systemu ochrony zdrowia.
Izabela Seredocha
________________________________________________________________________________________________________________________
Zachęcamy do zapoznania się z książką Aldony Frączkiewicz-Wronki pt.,,Zarządzanie publiczne w teorii i praktyce ochrony zdrowia",. Niniejsza publikacja wzbogaca dotychczasowy dorobek i wiedzę z problematyki zarządzania publicznego w ochronie zdrowia. [...]
Książka dostępna jest w ofercie internetowej księgarni profinfo.pl
