Problem postał w momencie sporządzania aktu notarialnego. Osoba fizyczna sprzedawała działkę Pienińskiemu Parkowi Narodowemu. Była to warunkowa umowa sprzedaży zawierająca zastrzeżenie, że skarb państwa nie skorzysta z prawa pierwokupu przysługującego na podstawie ustawy o lasach i ustawy o ochronie przyrody.
W ocenie notariusza zawarcie takiej umowy pod nieistniejącymi warunkami powoduje jej nieważność i wobec tego nabycie powinno być bezwarunkowe.
Czytaj: Prawo pierwokupu nieruchomości - komentarz eksperta>>
Prawo pierwokupu jest bowiem wykonywane przez dyrektora parku poprzez złożenie oświadczenia notarialnego. Pierwokup ten wyprzedza inne, w tym pierwokup, z którego skorzystać może skarb państwa w wypadku nieruchomości leśnych.
Notariusz zauważył, że dyrektor narodowego parku występuje tu w podwójnej roli; jako przedstawiciel skarbu państwa i, a następnie w wyniku niewykonania prawa pierwokupu, jako organ państwowej osoby prawnej. Taka sytuacja obarczona jest - zdaniem notariusza - zbytnim formalizmem.
Zażalenie na odmowę notariusza
Zażalenie na odmowę czynności złożył dyrektor parku, wnosząc o uchylenie tej odmowy. Zwrócił uwagę, że prawo pierwokupu wynikające z ustawy o lasach (art. 37a) oraz ustawy o ochronie przyrody (art. 10 ust. 5) są pierwokupami rozdzielnymi, gdyż zostały ustanowione w innych celach. Ponadto w wyniku prawa pierwokupu z ustawy o ochronie przyrody nabycie nieruchomości następuje na rzecz skarbu państwa, a nie na rzecz samego parku narodowego.
Czytaj w LEX: Prawo pierwokupu i prawo wykupu gruntów leśnych w świetle praktyki notarialnej >
Sąd Okręgowy rozpatrując zażalenie powziął poważną wątpliwość, którą przedstawił Sądowi Najwyższemu; Czy w celu nabycia przez dyrektora parku narodowego na rzecz tego parku prawa własności nieruchomości leśnej położonej w jego granicach, na podstawie umowy sprzedaży zawieranej z osobą fizyczną, notariusz powinien sporządzić umowę bezwarunkową?
Czytaj w LEX: Utworzenie lub powiększenie obszaru parku narodowego >
Kolejność pierwokupu nie wyłączność
Sąd Najwyższy podjął uchwałę zgodnie z którą, umowę zobowiązującą sprzedaży na rzecz parku narodowego prawa własności nieruchomości, sporządza się pod warunkami, że żaden z kolejno uprawnionych do pierwokupu, nie wykona swego prawa.
Sprawdź w LEX: Czy notariusz może żądać od petentów zaświadczenia, że działka ewidencyjna nie jest objęta uproszczonym planem urządzenia lasu? >
Jak uzasadniała uchwałę sędzia Anna Owczarek wątpliwości notariusza wynikały z błędu zakładającego, że są dwa podmioty - kupujący i odkupujący. Park narodowy jest państwową osobą prawną, której przysługują prawa majątkowe. Prawo własności państwowej osoby prawnej i skarbu państwa dotyczą tego samego podmiotu.
- Lasy państwowe wykonują zarząd mieniem państwowym w imieniu skarbu państwa i mogą nabywać nieruchomości oznaczone rodzajowo - powiedziała sędzia Owczarek. - Prawo pierwokupu nie prawo wyłączne ale kolejność, jednocześnie te prawa nie mogą być wykonywane, co musi być zaznaczone w akcie notarialnym - dodała.
Sygnatura akt III CZP 6/19, uchwała z 14 czerwca 2019 r.
