Legionelloza jest typem ciężkiego zapalenia płuc wywołanego przez bakterię Legionella pneumophilia, która bytuje w wodzie lub wilgotnej glebie. Legionellą można zarazić się wdychając powietrze, w którym znajdują się cząsteczki pary wodnej zawierającej bakterie, a więc drogą oddechową, a nie pokarmową, co może nieść pewne konsekwencje, także dla ewentualnej odpowiedzialności cywilnej. Wśród dotychczasowych kilkuset ofiar bakterii znakomita większość osób przeżyła infekcję, zmarło kilkanaście osób.
W przypadku wywołania choroby poprzez działanie lub zaniechanie podmiotu trzeciego, możemy hipotetycznie mówić o odszkodowaniu, które wiąże się z szkodą na majątku lub zadośćuczynieniu za krzywdę i cierpienie. Kodeks cywilny szeroko reguluje kwestię odpowiedzialności za szkody powstałe na życiu i zdrowiu, gdzie podstawą odpowiedzialności za szkody na osobie będzie art. 444 kodeksu cywilnego, a za szkody wynikające z przyczynienia się do śmierci osoby podstawą roszczenia będzie art. 446 ustawy, w szczególności par. 3. i par. 4., gdzie przewidziano odpowiednio dla członków najbliższej rodziny odszkodowanie oraz sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
Sprawdź w LEX: Dla jakich podmiotów badania jakości ciepłej wody w celu wykrywania bakterii Legionella wykonują organy inspekcji sanitarnej? >
Chcesz zapisać ten artykuł i wrócić do niego w przyszłości? Skorzystaj z nowych możliwości na Moje Prawo.pl
Precedensowy wyrok w Lublinie
W systemie orzecznictwa LEX znajdujemy jeden wyrok poświęcony komentowanej materii, mianowicie wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 29 maja 2013 r. (sygn. I ACa 90/13), który jest wyrokiem sądu II instancji od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie z 26 listopada 2012 r., który zasądził od pozwanej spółki, prowadzącej działalność w zakresie dostaw wody, kwotę 100 tys. zł zadośćuczynienia za krzywdę, jakiej powód doznał na skutek zakażenia pałeczką Legionelli. Podstawą materialną roszczenia był art. 435 par 1. kodeksu cywilnego o brzmieniu: "Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności".
Orzeczenie jest istotne dla nakreślenia prawnej płaszczyzny omawianej sprawy i dlatego zasługuje na choćby pobieżną analizę, aczkolwiek samo uzasadnienie wyroku jest lapidarne. W ocenie Sądu Apelacyjnego w okolicznościach sprawy uprawnione było przyjęcie, że szkoda jaką poniósł powód pozostawała w związku z ruchem przedsiębiorstwa pozwanego. Biegli powołani w niniejszej sprawie nie byli wprawdzie w stanie wypowiedzieć się jednoznacznie czy zapalenie płuc stwierdzone u powoda miało bezpośredni związek z pałeczkami Legionelli, które znajdowały się w cieplej wodzie doprowadzonej do mieszkania powoda, ale - co wyraźnie podkreślił Sąd Odwoławczy- wykazanie konkretnego źródła zakażenia jest często bardzo utrudnione, a wręcz niemożliwe. Istotne jest, że jak wynika z treści orzeczenia, pozwanym był podmiot dostarczający ciepłą wodę do mieszkania powoda. Już ten fakt powoduje, że orzeczenie to może być umiarkowanie przydatne do zastosowania przez analogię do zdarzeń mających miejsce na obszarze Rzeszowa. I wydaje się, że zakres ewentualnej odpowiedzialności za zakażenie, to kwestia znacznie bardziej skomplikowana, i to przyjmując za sądem odpowiedzialność przedsiębiorstwa przesyłowego na zasadzie ryzyka, bardziej restrykcyjnej niż na zasadzie winy, ale przecież zakładającej związek przyczynowy pomiędzy ruchem przedsiębiorstwa a szkodą czy przesłanki egzoneracyjne, powodujące uchylenie odpowiedzialności (siła wyższa, wyłączna wina poszkodowanego, wyłączna wina osoby trzeciej).
Sprawdź w LEX: Jakie przepisy określają zakres i częstotliwość wymaganych analiz pobieranej wody surowej? >
Przeczytaj także: Na przepisy o badaniu Legionelli w domowym kranie jeszcze zaczekamy
Podmioty odpowiedzialne za szkodę
W przypadku odpowiedzialności za rozstrój zdrowia lub śmierć spowodowanych Legionellozą, także w kontekście związku przyczynowo-skutkowego stanowiącego podstawę odpowiedzialności, określić należy podmiot odpowiedzialny za szkodę. Bakterie Legionella kolonizują się w systemach ciepłej wody i urządzeniach wentylacyjnych, a najprostszą metodą ich zwalczania jest zapewnienie temperatury wody nie niższej niż 70°Celsjusza. Bakterie rozwijają się w przedziale od powyżej 20°C do 50°C. Ich największa aktywność obserwowana jest natomiast w temperaturze wody od 30°C do 40°C. Zakażenie następuje poprzez wdychanie aerozolu wodno-powietrznego. Biorąc powyższe pod uwagę i zważywszy na niezwykłą trudność ustalenia potencjalnego źródła zakażeń, dostrzegam cztery potencjalne podmioty w zakresie ewentualnej odpowiedzialności za szkodę powstałą na życiu i zdrowiu spowodowaną Legionellozą:
- przedsiębiorcę prowadzącego działalność polegającą na dostawie wody;
- zarządcę części wspólnej nieruchomości w przypadku budynków wielorodzinnych, które dominują w urbanistyce miasta, np. spółdzielnię mieszkaniową lub wspólnotę mieszkaniową;
- samych użytkowników lokali mieszkalnych, którzy swoim zaniechaniem przyczynili się do namnożenia bakterii, gdzie kwestią wtórną jest tytuł prawny, prawo własności, prawo najmu, itd.;
- podmiot odpowiedzialny prawnie za zamknięte miejsce w którym przebywa większa liczba osób, np. budynek użyteczności publicznej lub sklep wielkopowierzchniowy, przy założeniu, że istnieje tam użytkowany system klimatyzacyjny, który może rozpraszać aerozol wodno-powietrzny.
Sprawdź w LEX: Czy centra handlowe powinny wykonywać badania wody pod kątem Legionelli i mikroorganizmów? >
Trudność w przypisaniu winy
Ewentualne powództwo odszkodowawcze, co jest truizmem, musi wskazywać na podmiot odpowiedzialny za szkodę, który będzie potencjalnym pozwanym, i to wskazanie wydaje się być najtrudniejsze. W przypadku podmiotu opisanego jako pierwszy jego odpowiedzialność wydaje się najbardziej oczywista, ale przedsiębiorstwo wodno-kanalizacyjne w Rzeszowie nie jest dostawcą ciepłej wody do lokali. Dostawa przez przedsiębiorstwo, realizowana do poszczególnych budynków, dotyczy zimnej wody, gdzie inny podmiot dokonuje podgrzania wody, ingerując w nią jedynie termicznie, nie chemicznie czy radiologicznie. Aktualnie obowiązujące normy prawne dotyczące wody, tj. rozporządzenie ministra zdrowia z 7 grudnia 2017 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi nie określają temperatury zimnej wody dostarczanej odbiorcom końcowym, ale jest mało prawdopodobne, by w sieciach doprowadzających wodę do budynków osiągnęła temperaturę umożliwiającą namnażanie bakterii Legionella.
Sprawdź w LEX: Czy jest potrzeba, aby zakład zlecał badania na Legionelle, czy jest to w gestii wodociągów miejskich? >
Umowa o dostawę wody i odprowadzanie ścieków, jaką odbiorca zawiera z przedsiębiorcą wodociągowym i kanalizacyjnym, określa granice własności instalacji wodnej, zwykle jest to zawór główny za wodomierzem. W przypadku budynków mieszkalnych wielorodzinnych, należy rozważyć potencjalną odpowiedzialność zarządcy części wspólnej nieruchomości za stan wody pitnej w budynku wielorodzinnym, w sytuacji w której przedsiębiorca przesyłowy nie odpowiada za stan tej części infrastruktury - sieci wodociągowej, która nie stanowi jego własności. Budynki te są zaopatrzone w instalację wodociągową o jakiej mowa w rozdziale 9 rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z 16 sierpnia 1999 r., czyli układ przewodów wody zimnej w budynku wraz z armaturą i wyposażeniem, mający początek w miejscu połączenia przewodu z zaworem odcinającym tę instalację od wodomierza umieszczonego na przyłączu wodociągowym, a zakończenie w punktach czerpalnych wody zimnej. Hipotetyczna odpowiedzialność jest mocno zindywidualizowana i każdy przypadek będzie nieco inny, będzie dotyczyć np. zapewnienia ciągłej cyrkulacji wody i hipotetycznego dopuszczania do wystąpienia zastoisk wody w instalacji, wreszcie częstotliwości płukania instalacji wodociągowej.
Sprawdź w LEX: Na kim spoczywa obowiązek kontroli jakości wody w szkołach samorządowych? >
Kwestię wskazania podmiotów odpowiedzialnych za zakażenie bakterią (nie zawsze zakażenie musi wiązać się z odpowiedzialnością cywilną) i związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy działaniem lub zaniechaniem podmiotu a zakażeniem, komplikować może fakt, że do zakażenia wcale nie musi dojść w miejscu zamieszkania chorego. Możemy wyobrazić sobie, że do zakażenia dochodzi poprzez wchłonięcie aerozolu wodno-powietrzego w budynku w którym zwyczajowo przebywa większa ilość osób, np. sklep wielkopowierzchniowy, budynek użyteczności publicznej. Wreszcie to sam użytkownik lokalu mieszkalnego może przyczynić się do powstania kolonii bakterii Legionella, poprzez brak użytkowania instalacji wodociągowej przez dłuższy okres czasu, co doprowadza do podgrzania wody w części instalacji znajdującej się w lokalu mieszkalnym, co w efekcie może tworzyć warunki umożliwiające namnażanie się bakterii.
Reasumując, uzyskanie odszkodowania lub zadośćuczynienia z tytułu zakażenia Legionellą jest możliwe, czego dowodzą chociażby cytowane wyroki Sądu Okręgowego i Apelacyjnego w Lublinie, choć nie będzie oczywiste, szczególnie w przypadku braku do dnia dzisiejszego jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o źródło i przyczynę epidemii.
dr Paweł Bała, adwokat, wykładowca Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
