Czy stypendium szkolne może otrzymać uczeń nieposiadający rodziny?

Organy administracji publicznej często napotykają na przeszkody wykładni literalnej przepisów. Do takich przeszkód zaliczyć można między innymi znajdujący zastosowanie przy orzekaniu w sprawach dotyczących stypendium szkolnego, uregulowany mocą ustawy o systemie oświaty wymóg zastosowania dla samotnego ucznia kryterium dochodowego na osobę w rodzinie.

Kryterium dochodowe wyznacznikiem trudnej sytuacji finansowej

Zgodnie z art. 90d ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn. Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.), przywoływanej dalej jako u.s.o., stypendium szkolne może otrzymać uczeń znajdujący się w trudnej sytuacji materialnej, wynikającej z niskich dochodów na osobę w rodzinie, w szczególności gdy w rodzinie tej występuje: bezrobocie, niepełnosprawność, ciężka lub długotrwała choroba, wielodzietność, brak umiejętności wypełniania funkcji opiekuńczo-wychowawczych, alkoholizm lub narkomania, a także gdy rodzina jest niepełna lub wystąpiło zdarzenie losowe, z zastrzeżeniem ust. 12.

W związku z brakiem w przepisach u.s.o. definicji pojęcia trudnej sytuacji materialnej za wyznacznik tego pojęcia uznać należy kryterium dochodowe określone w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r. poz. 163 ze zm.), przywoływanej dalej jako u.p.s. Zgodnie bowiem z przepisem art. 90d ust. 7 u.s.o. miesięczna wysokość dochodu na osobę w rodzinie ucznia uprawniająca do ubiegania się o stypendium szkolne nie może być większa niż kwota, o której mowa w art. 8 ust. 1 pkt 2 u.p.s., a więc obecnie nie więcej niż kwotą 456 zł na osobę w rodzinie. Podzielić tym samym należy pogląd zaprezentowany w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 2 sierpnia 2012 r. (sygn. akt II SA/Sz 349/12, LEX nr 1259431), w którym stwierdzono, że „poza wskazanymi w art. 90d ust. 1 u.s.o., kryteriami uzyskania stypendium szkolnego, należy brać pod uwagę również art. 90d ust. 7 u.s.o., ponieważ w tym przepisie zawarte jest dopełnienie przesłanki trudnej sytuacji materialnej wynikającej z niskich dochodów w rodzinie, skoro odsyła on do nieprzekraczalnej kwoty dochodu na osobę w rodzinie, o której mowa w art. 8 ust. 1 pkt 2 u.p.s”. Odesłanie w art. 90d ust. 7 u.s.o. do sztywnego kryterium dochodowego uregulowanego w u.s.p. jest jednoznaczne z uznaniem, że celem ustawodawcy było właśnie ustalenie sztywnej granicy trudnej sytuacji materialnej ustalonej w wysokości kwotowej.

Ustalenie kwotowego kryterium trudnej sytuacji materialnej, choć jest konstrukcją upraszczającą, stanowi jednak istotne ułatwienie dla organów administracji publicznej orzekających w sprawach przyznania stypendium. Brak uznaniowego charakteru ustalania sytuacji finansowej wnioskodawcy w zakresie stypendium szkolnego, w przeciwieństwie np. zastosowania uznaniowości przy udzielaniu ulg w spłatach zobowiązań podatkowych wskazuje, że był to celowy zabieg ustawodawcy (przyjmując oczywiście jego racjonalność).
 

Stypendium szkolne tylko dla uczniów „w rodzinie”?

Zastosowana przez ustawodawcę przy ustalaniu kryterium uprawniającego do uzyskania stypendium szkolnego konstrukcja odesłania do przepisów u.p.s. wymaga szerszej analizy.

Przepis art. 8 ust. 1 pkt 1-3 u.p.s. wprowadza trzy kryteria dochodowe uprawniające do uzyskania świadczeń z pomocy społecznej. W przypadku osoby samotnie gospodarującej dochód nie może przekroczyć obecnie kwoty 542 zł (634 zł od 1.10.2015 r.), osoby w rodzinie nie może przekroczyć kwoty 456 zł (514 zł od 1.10.2015 r.), zaś rodziny, której dochód nie przekracza sumy kwot kryterium dochodowego na osobę w rodzinie - przy jednoczesnym wystąpieniu co najmniej jednego z powodów wymienionych w art. 7 pkt 2-15 lub innych okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy społecznej (pkt 3).

Jak już wspomniano, na podstawie art. 90d ust. 7 u.s.o. miesięczna wysokość dochodu na osobę w rodzinie ucznia uprawniająca do ubiegania się o stypendium szkolne nie może być większa niż kwota, o której mowa w art. 8 ust. 1 pkt 2 u.p.s., a więc kryterium jak dla osoby w rodzinie, w której dochód na osobę nie przekracza kwoty 456 zł.

Precyzyjne odniesienie się w art. 90d ust. 7 u.s.o. do art. 8 ust. 1 pkt 2 u.p.s oznacza, że w sprawie przyznania stypendium szkolnego przyjmuje się jedynie kryterium 456 zł na osobę w rodzinie i tylko w sytuacji, w której wnioskodawca o przyznanie stypendium jest jednocześnie członkiem rodziny. W rezultacie – ograniczając się w tym przepisie u.s.o. jedynie do rodzin - nie wprowadzono możliwości zastosowania przepisów w zakresie stypendium szkolnego także do innych stanów faktycznych np. uczniów pełnoletnich, prowadzących jednoosobowe gospodarstwa domowe.

Dowiedz się więcej z książki
	Kontrola zarządcza w oświacie - 2 części rzetelna i aktualna wiedza darmowa wysyłka od 50 zł

@page_break@

Wykładnia literalna przywołanych przepisów prowadzi do wniosku, że ustawodawca nie przewidział dla takich osób możliwości ubiegania się o pomoc finansową w formie stypendium szkolnego, co oczywiście rodzi pytania o konstytucyjność zastosowanej konstrukcji.

Organy administracji publicznej nie wykazują tak daleko idącej kazuistyki i nie ograniczają uprawnienia ww. osób do ubiegania się o stypendium szkolne. W praktyce dochodzi jednak do sytuacji, w której w stosunku do osób prowadzących jednoosobowe gospodarstwo domowe organy stosować muszą przepis dotyczący ustalenia kryterium dochodowego tylko i wyłącznie dla osób będących członkami rodzin. W rezultacie, zamiast w przypadku osób samotnie gospodarujących przyjmować kryterium ustalone w art. 8 ust. 1 pkt 1 u.p.s. – kwotę 542 zł, organy muszą przyjmować kryterium w wysokości 456 zł. Zastosowanie w u.s.o. w stosunku do osób samotnie gospodarujących niższego kryterium dochodowego jest oczywistym działaniem na szkodę ww.

Powyższe rodzi uzasadnione wątpliwości, zwłaszcza w świetle art. 8 ust. 1 pkt 1 u.p.s., który jak już wskazano określa wysokość kryterium właśnie dla osób samotnie gospodarujących.
Wydaje się, że ustawodawca przyjął niesłuszne założenie, iż otrzymującym stypendium szkolne będzie zawsze uczeń zamieszkujący wspólnie z rodziną. W mojej ocenie, to założenie jest nieracjonalne, gdyż o stypendium szkolne może ubiegać się m.in. pełnoletni uczeń samotnie prowadzący gospodarstwo domowe. Jak w takiej sytuacji organy mają wyliczyć takiej osobie wysokość kryterium dochodowego: jak dla osoby samotnie gospodarującej czy jak dla osoby w rodzinie? Idąc krok dalej postawić można tezę, zgodnie z którą osoba pozbawiona rodziny w ogóle, a więc będąca sierotą (nie tylko taka prowadząca jednoosobowe gospodarstwo domowe), nie posiada uprawnienia do ubiegania się o stypendium szkolne.

W celu usunięcia wykazanej sprzeczności zasadny wydaje się argument na rzecz nowelizacji przepisu art. 90d ust. 7 u.s.o, poprzez odejście ustawodawcy od konkretnego odesłania do art. 8 ust. 1 pkt 2 u.p.s. i uregulowanie powyższego w sposób pozwalający na możliwość zastosowania przepisów o stypendium do różnych stanów faktycznych – np. poprzez ogólne odesłanie do art. 8 ust. 1 pkt 1-3 u.p.s.

Pozwoliłoby to na usunięcie kłopotliwej dla organów administracji publicznej sytuacji, w której orzekając w przedmiocie przyznania stypendium szkolnego osobie samotnie gospodarującej, zobligowane są stosować przepisy dotyczące sytuacji dochodowej osób w rodzinie.