Centra Integracji Społecznej funkcjonują na podstawie przepisów ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym. Ich zadaniem jest świadczenie usług służących reintegracji społecznej i zawodowej, m.in. osobom długotrwale bezrobotnym, niepełnosprawnym, uzależnionym od alkoholu i narkotyków. Zgodnie z danymi GUS w 2019 r. działało 186 centrów, z czego 2/3 prowadzonych było przez organizacje non-profit, resztę prowadziły głównie gminy. Osiem CIS działało też przy spółdzielniach socjalnych. Łącznie w zajęciach uczestniczyło ponad 11 tys. osób.
- Coraz trudniej pozyskać uczestników do zajęć i późniejszej pracy. Zniechęca zbyt małe świadczenie integracyjne - 1040 zł na rękę za siedem godziny zajęć praktycznych - np. przy przygotowaniu obiadów. Świadczenie powinno być powiązane w jakiś stopniu ze wzrostem płac - mówi Justyna Czernij-Jezierska, kierownik CIS Mieniany i prezes Stowarzyszenia „Przystań”, twórczyni kilku podmiotów ekonomii społecznej.
Minister rodziny i polityki społecznej dostrzega te problemy. Projekt ustawy o zmianie ustawy o zatrudnieniu socjalnym oraz o zmianie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi znalazł się w wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów. Ma być przyjęty w trzecim kwartale tego roku.
W propozycjach znalazły się rozwiązania, które mają zachęcić osoby wykluczone społecznie do aktywnego uczestnictwa w zajęciach organizowanych przez CIS, aby zdobyć kompetencje i kwalifikacje pozwalające na podjęcie zatrudnienia na otwartym rynku pracy.
Sprawdź w LEX: Jeśli osoba kierowana jest do CIS przez Urząd Pracy, to czy Ośrodek ma obowiązek kwalifikacji po przebytym okresie próbnym? >
Ubóstwo nie będzie najważniejsze
Projekt ustawy zakłada rezygnację z obowiązku spełnienia przesłanki ubóstwa. Zdaniem ministerstwa, ubóstwo - które może być zarówno przyczyną, jak i skutkiem wykluczenia społecznego - nie powinno mieć decydującego wpływu na dostęp do wsparcia oferowanego przez CIS.
Sprawdź w LEX: Czy jest limit na korzystanie z uczestnictwa w zajęciach Centrum Integracji Społecznej? >
Obecnie ośrodek pomocy społecznej, wydając decyzję o skierowaniu do CIS, bazuje na kryterium dochodowym uprawniającym do uzyskania świadczeń z pomocy społecznej. I mimo, że w lokalnych środowiskach są rzeczywiście osoby wykluczone społecznie i zawodowo, to nie mogą być skierowane do CIS, bo ich dochód nieznacznie przekracza ustawowe kryterium dochodowe - np. ze względu na to, że prowadzą wspólne gospodarstwo domowe z rodzicami.
Pensje w pomocy społecznej wciąż na poziomie płacy minimalnej
Większe świadczenie, dłuższy czas zatrudnienia
Założenia projektu przewidują podwyższenie wysokości świadczenia integracyjnego przysługującego uczestnikowi zajęć w CIS. To postulat od dawna podnoszony przez pracowników socjalnych.
Wysokość świadczenia ma zwiększyć się ze do 120 procent zasiłku dla bezrobotnych. Ministerstwo wskazuje, że uczestnicy zajęć w centrum wykonują określone zadania w ramach programu reintegracji zawodowej i są zobowiązani do regularnego uczestnictwa w zajęciach. Jednocześnie, część z nich ponosi dodatkowe koszty np. dojazdów do centrum czy do miejsc, gdzie realizują program reintegracji zawodowej.
Sprawdź w LEX: Czy opłacanie składki za uczestnika CIS jest to świadczenie decyzyjne czy bezdecyzyjne? >
Ponadto świadczenie integracyjne, które otrzymuje uczestnik Centrum, wlicza się do kryterium dochodowego, a co za tym idzie uczestnik CIS, pobierając świadczenie integracyjne, może utracić prawo do korzystania z świadczeń pomocy społecznej. Oprócz tego dla wielu osób właśnie to świadczenie często jedynym źródłem utrzymania w trakcie uczestnictwa w zajęciach ramach Centrum.
Zaproponowano też rezygnację z obniżonej wysokości świadczenia integracyjnego w okresie próbnym. Ma to być dodatkowa motywacja do większego zaangażowania uczestnika w działania podejmowane przez CIS. Zmiana ta wynika także z faktu, że uczestnik ponosi koszty związane z udziałem w zajęciach od momentu ich rozpoczęcia.
Kolejna zmiana dotyczy uelastycznienia czasu pobytu w CIS. Obecne przepisy przewidują, że czas dziennego uczestnictwa w CIS wynosi przynajmniej 6 godzin dziennie. Projekt ustawy umożliwia większą swobodę, ograniczając się do wskazania tygodniowego czasu pobytu do minimum 30 godzin.
Z uwagi na to, że do CIS trafiają osoby, które wymagają zastosowania bardziej wymagających i jednocześnie czasochłonnych działań z zakresu reintegracji społecznej i zawodowej, projekt zakłada, że czas uczestnictwa w zajęciach CIS będzie mógł zostać przedłużony do 24 miesięcy (obecnie 18 miesięcy).
Uczestnik może dłużej chorować
Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami, w okresie uczestnictwa w Centrum na wniosek uczestnika, kierownik Centrum może przyznać do 6 dni wolnych od zajęć w Centrum, za które przysługuje świadczenie integracyjne w pełnej wysokości. Liczba wolnych dni nie jest uzależniona od długości okresu uczestnictwa. Z doświadczenia wynika, że w przypadku wielomiesięcznego programu wskazana dotychczas w ustawie ilość dni wolnych jest niewystarczająca. Taki stan rzeczy może prowadzić do sytuacji, w których uczestnik CIS, nie mogąc z przyczyn od siebie niezależnych (np. ze względu na konieczność opieki nad dzieckiem, lub niesamodzielnym członkiem rodziny) uczestniczyć w zajęciach, nie zakończy realizacji indywidualnego programu zatrudnienia socjalnego. Dlatego projekt ustawy przewiduje zwiększenie dni wolnych od zajęć do 6 dni dodatkowych w przypadku przedłużenia uczestnictwa.
Z obecnych przepisów wynika, że za okres niezdolności do uczestniczenia w zajęciach wskutek choroby potwierdzonej przez lekarza, nie dłuższy niż 14 dni, świadczenie integracyjne ulega zmniejszeniu o 1/40 za każdy dzień niezdolności. Za późniejszą absencję świadczenie nie przysługuje.
Sprawdź w LEX: Czy centrum integracji społecznej utworzone przez gminę jako jednostka organizacyjna gminy może prowadzić klub integracji społecznej? >
Autorzy nowelizacji dostrzegli, że uczestnikami Centrum są też m.in. osoby niepełnosprawne, chore psychicznie, uzależnione od alkoholu lub narkotyków, które w większym stopniu narażone są na choroby i dolegliwości uniemożliwiające podjęcie zajęć w Centrum. Ministerstwo proponuje więc zmianę limitu dni nieobecności z powodu choroby z 14 do 21 dni.
Pracodawca będzie mógł zatrudnić krócej
Zmiana ma też dotyczyć okresu, na który pracodawca zobowiązuje się zatrudnić uczestnika lub absolwenta CIS lub Klubu Integracji Społecznej z 12 miesięcy do 6 miesięcy w zamian za refundację części wynagrodzenia do wysokości 100 proc. zasiłku dla bezrobotnych wraz ze składką na ubezpieczenie społeczne. Ministerstwo przyznaje, że obecne rozwiązanie zobowiązujące pracodawcę do zatrudnienia przez okres 12 miesięcy nie przynosiło zamierzonych rezultatów.
- Dziś pracodawcy nie chcą wiązać się na tak długi okres. Trzeba jasno powiedzieć, że uczestnik CIS nie jest i nie będzie bardzo długo stuprocentowym pracownikiem, dlatego uważam, że pierwsze pół roku zatrudnienia powinny być refundowane – uważa Justyna Czernij- Jezierska.
Projekt porządkuje kadry i możliwość wsparcia
Projekt ustawy zawiera propozycję zmian usprawniających funkcjonowanie CIS i Klubu Integracji Społecznej. Porządkuje kwestie związane z kadrą CIS. Wprowadza pojęcie kadry centrum, do której zaliczają się zarówno osoby dotychczas wskazane jako pracownicy centrum, jak również osoby prowadzące reintegrację społeczną i zawodową oraz kierownika centrum. Modyfikacja ta pozwoli zaliczyć w skład kadry centrum także osoby, które świadczą swoje usługi na podstawie umów cywilnoprawnych.
Propozycje przewidują również możliwość otrzymania od marszałka województwa dotacji na zakup wyposażenia. Dotychczasowe przepisy uprawniały marszałka do przyznania dotacji jedynie na pierwsze wyposażenie CIS. W przypadku rozbudowy infrastruktury bądź otwarcia nowego warsztatu otrzymanie dotacji z tego źródła było niemożliwe.