Służba w ochotniczej straży pożarnej wciąż ma charakter szlachetnego społecznego poświęcenia, dobrowolnego zaangażowania, nieodpłatnej służby na rzecz obywateli, państwa i samorządów terytorialnych. Ochotnicy nie domagają się cyklicznych „podwyżek,” jak inne grupy społeczne i zawodowe. Gdy pojawia się potrzeba pomocy, nie kalkulują - ruszają, aby pomagać poszkodowanym. W wielu miejscach w Polsce strażacy-ochotnicy dobrowolnie przekazują na rzecz swoich jednostek otrzymywany za udział w działaniach ratowniczych i szkoleniach osobisty ekwiwalent pieniężny wspierając ich rozwój.
W dobie kryzysu demograficznego, migracji ludności ze wsi do miast, braku ciągłości pokoleń w OSP państwo nie może stawiać tylko na motywację ideową w rekrutacji do OSP. Drobne benefity finansowe, przekazywane na rzecz ochotników, których celem nie może być zastępowanie tradycyjnego wynagrodzenia, skutecznie wspierają zaangażowanie w OSP.
Sprawdź w LEX: Czy gmina może ponosić koszty utrzymania busa osobowego, który jest wykorzystywany przez OSP? >
Nowe benefity nie dla OSP
Do Sejmu trafił projekt ustawy o „Karcie Rodziny Mundurowej” (poselski projekt RPW/34596/2025-1P). Założeniem projektowanej ustawy jest wsparcie żołnierzy Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej i funkcjonariuszy służb podległych ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych oraz członków ich rodzin, a także weteranów i weteranów poszkodowanych i ich rodziny, rencistów i ich rodzin oraz rodziny żołnierzy i funkcjonariuszy zmarłych lub zaginionych. Ma ona uprawniać do zniżek, ulg i udogodnień oferowanych przez przedsiębiorców, samorządy i instytucje publiczne. Projekt zakłada „korzystniejszy od ogólnie obowiązującego dostęp do towarów, usług lub innych form działalności”. W projekcie przewiduje się zniżki na przejazdy kolejowe, łatwiejszy dostęp do przedszkoli, dostęp do służby zdrowia „bez kolejki”. Autorzy projektu szacują, że regulacja obejmie łącznie ok. 1,27 mln beneficjentów. Efektem proponowanych rozwiązań powinien być wzrost liczebności Sił Zbrojnych RP i formacji podległych ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych, wynikający ze zwiększenia liczby potencjalnych kandydatów zainteresowanych pełnieniem różnych form służby wojskowej i służby w resorcie spraw wewnętrznych, a także zatrzymanie odejść ze służby żołnierzy i funkcjonariuszy.
Sam projekt jest dobrym pomysłem w obecnej dobie deficytu funkcjonariuszy, np. w policji, oraz odbudowywaniu systemu obrony cywilnej oraz powiększania zasobów kadrowych Wojska Polskiego w związku z zagrożeniem atakiem militarnym Rosji na kraje NATO. Jest on kontynuacją motywowania do wstępowania w szeregi służb mundurowych i pozostawania w nich, po niedawnym wejściu w życie ustawy wprowadzającej dodatki mieszkaniowe dla funkcjonariuszy służb mundurowych.
Projekt ustawy nie przewiduje, aby nowymi benefitami, choćby w zmniejszonym zakresie niż funkcjonariusze służb państwowych, objęci byli strażacy OSP oraz ich rodziny. Na stronach internetowych oraz w social mediach Związku Ochotniczych Straży Pożarnych RP nie widać zainteresowania Związku tym projektem oraz zabiegania, aby ochotnicy zostali nim objęci, pomimo że Związek OSP RP ogłasza na Facebooku, że „Strażacy OSP to filar ochrony ludności i obrony cywilnej”.
Przeczytaj także: Wiele pieniędzy na OSP jest marnotrawionych
Niewykonane założenia ustawy o OSP
Realne docenianie strażaków ochotników przez państwo zakończyło się podczas poprzedniej kadencji centralnych władz państwa. Z dniem 1 stycznia 2022 r. weszła w życie oczekiwana od lat ustawa o ochotniczych strażach pożarnych, która była prawnym ukonstytuowaniem odrębną ustawą tej zasłużonej formacji społecznej. Dotychczas regulacje prawne o OSP były „upchnięte” w ustawie o ochronie przeciwpożarowej, a strażacy ochotnicy nie mieli swojej „pragmatyki zawodowej” (dedykowanej dla nich ustawy merytorycznej) tak jak policjanci, strażacy państwowi, funkcjonariusze wojska czy inne służby mundurowe w Polsce. Ustawa o OSP wprowadziła postulowany przez środowisko ochotników przez kilkanaście lat dodatek emerytalny, nowe państwowe odznaczenia, rozszerzała prawo do ekwiwalentu pieniężnego, poprawiała standard środków ochrony indywidualnej.
W uzasadnieniu do ustawy zapewniano ochotników, że przyznawany im dodatek emerytalny będzie zwolniony z podatku i nie będzie „ozusowany”. Do dziś dodatku emerytalnego nie zwolniono z podatku, pomimo że kwota jest symboliczna (273 zł na miesiąc), dochód z tego podatku dla państwa jest znikomy, a koszty jego pobierania przez państwo wraz z biurokracją prawdopodobnie przewyższają realny uzysk podatkowy dla państwa. Dotychczas nie pokuszono się o realne oszacowanie tego bilansu.
Sprawdź w LEX: Czy z budżetu gminy można finansować koszty dojazdu członków ochotniczej straży pożarnej na zawody sportowo-pożarnicze? >
W art. 27 ustawy o OSP wprowadzono zapisy, że strażakowi ratownikowi OSP oraz osobie, której przyznano świadczenie ratownicze, mogą przysługiwać dodatkowe świadczenia. W regulacji tej zakładano, że dodatkowe świadczenia dla strażaków ochotników miały być fundowane przez ministrów, jednostki samorządu terytorialnego czy przedsiębiorców. Przewidywano, że mogą się pojawić zniżki dla strażaków ratowników OSP lub osób, którym przyznano świadczenie ratownicze, na przejazdy środkami transportu publicznego oraz udział w wydarzeniach kulturalno-oświatowych i sportowych. Wykaz tych świadczeń i podmiotów je przyznających miał być niezwłocznie przekazywany ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych, aktualizowany i publikowany w BIP. W ostatnich dwóch latach nieznana jest publicznie jakakolwiek aktywność MSWiA, aby takie nowe świadczenia dla strażaków OSP wprowadzono w życie.
Czytaj też w LEX: Zadania gmin w zakresie współpracy z ochotniczymi strażami pożarnymi >
Od wielu lat pozostaje nierozwiązany problem rekompensat dla pracodawców, którzy mogliby zwolnić do działań ratowniczych strażaków OSP w godzinach pracy w zakładzie. Pomimo że problem deficytu wolontariuszy i funkcjonariuszy odżył podczas zeszłorocznej powodzi na Dolnym Śląsku, to ponownie nie podjęto próby rozwiązania problemu. Bez żadnego problemu natomiast wprowadzono w życie zmianę prawa na mocy, której wprowadzono preferencje m.in. podatkowe dla przedsiębiorców zatrudniających „terytorialsów”.
Czytaj też w LEX: Finansowanie ochotniczych straży pożarnych przez jednostki samorządu terytorialnego >
Jedną ręką dają, a drugą zabierają
Z końcem 2024 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o ochotniczych strażach pożarnych. Dzięki niej obecnie gminy mogą na podstawie art. 15a ustawy przyznawać strażakom OSP ekwiwalent pieniężny praktycznie za każdą aktywność. Wcześniej był on przyznawany za udział w działaniach ratowniczych, szkoleniach, ćwiczeniach. W tej chwili można ustalać ekwiwalent za np. wyjazdy gospodarcze, w tym neutralizację owadów, działania realizowane na rzecz gminy lub na jej terenie np. odśnieżanie dróg, działania prewencyjne na imprezach gminnych. Samorządy terytorialne są obecnie zadłużone na kwotę około 110 miliardów złotych i zadłużenie to sukcesywnie wzrasta. Nie należy się spodziewać, że gminy gremialnie i w wielkich kwotach będą rozszerzały prawo do ekwiwalentu dla strażaków OSP. Analiza dotychczas wydanych uchwał przez gminy wskazuje, że stawki ekwiwalentu są ustalane średnio na poziomie kilkunastu złotych za godzinę udziału.
Czytaj też w LEX: Ekwiwalent pieniężny dla strażaków ochotniczych straży pożarnych w uchwale rady gminy >
Pomimo to w ostatnich tygodniach Ministerstwo Finansów wydało interpretację prawną w zakresie opodatkowania ekwiwalentu pieniężnego dla strażaków OSP. Od chwili wprowadzenia ekwiwalentu ustawą o ochronie przeciwpożarowej w 1991 r., świadczenie to pozostawało nieopodatkowane. Dotyczyło to ekwiwalentu za udział w działaniach i akcjach ratowniczych oraz szkoleniach i ćwiczeniach. W tym zakresie ekwiwalent wciąż pozostaje nieopodatkowany. Jednak ekwiwalent za działania, które wykraczają poza działania i akcje ratownicze oraz szkolenia i ćwiczenia, nie podlega już zwolnieniu podatkowemu. Ekwiwalent w tym zakresie jest opodatkowany, choć jak przy dodatku emerytalnym nie są znane żadne szacunki czy koszty poboru podatku i związana z tym biurokracja nie przewyższą „uzysku” z tego podatku. Uzyskiwany w ten sposób podatek będzie raczej znikomy dla budżetu państwa.
Przeczytaj także: Dodatek emerytalny OSP wciąż opodatkowany
Pobieranie przez państwo podatku od dodatku emerytalnego i ekwiwalentu jest pozbawianiem ochotników tych drobnych benefitów, które mogą pozytywnie wpływać na rekrutację do OSP i być uzupełnieniem motywacji ideowej.
W takim kontekście trudno się spodziewać, aby ministerstwo finansów oraz MSWiA pozytywnie odpowiedziały na interpelację poselską z dnia 28 października 2025 r., nr 13230 i zgodziły się na wyrównanie obciążeń fiskalnych (VAT i akcyza) ochotniczych straży pożarnych z jednostkami Państwowej Straży Pożarnej w celu wzmocnienia krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, obrony cywilnej i ochrony ludności.
Dr Dariusz P. Kała, specjalizuje się w prawie ochrony przeciwpożarowej, straży pożarnych, ochrony ludności
Sprawdź też w LEX:
Cena promocyjna: 169.14 zł
Cena regularna: 199 zł
Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 139.29 zł
![Ochrona ludności i obrona cywilna w jednostkach samorządu terytorialnego [PRZEDSPRZEDAŻ]](/gfx/prawopl/_thumbs/produkty_foto/83220/978-83-8438-049-9_,mXqL62OeqFTLkrXdmIyYmw.jpg)
