Infrastruktura dla osób mających ograniczenia w poruszaniu się jest istotna dla funkcjonowania różnych grup ludności. Największą z nich są osoby z niepełnosprawnościami, których w Polsce według danych z ostatniego spisu powszechnego w 2011 roku było ponad 4,5 mln (12,4% ludności ogółem). Przyjaznej infrastruktury potrzebują także dzieci poruszające się w wózkach przez kilka lat swojego dzieciństwa, także osoby w wieku poprodukcyjnym – 60 lat i więcej - mogą potrzebować szczególnych rozwiązań komunikacyjnych. Trzeba pamiętać także o turystach, którzy przemieszczają się z ciężkimi bagażami.
NIK postanowiła zbadać tę kwestię na przykładzie trzech miast z województwa pomorskiego. Inspiracją dla kontroli była skarga dziennikarza Gazety Bałtyckiej, dotycząca Gdyni. Tczew i Kartuzy dołączono do kontroli, gdyż mają jeden z najwyższych odsetków osób niepełnosprawnych, a także wykazują się aktywnością inwestycyjną na rzecz swoich mieszkańców.
Kontrolą objęto okres od 1 stycznia 2014 roku do 30 września 2020 roku z uwzględnieniem działań wcześniejszych, które miały wpływ na badane zagadnienia.
Czytaj w LEX: Zadania jst związane z zapewnianiem dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami >
Najważniejsze ustalenia kontroli
Miasta objęte kontrolą wykonały szereg inwestycji w infrastrukturę miejską, jednak nie w pełni zapewniły dostęp do zmodernizowanych obiektów i ich otoczenia osobom z utrudnionym poruszaniem. NIK zbadała łącznie 171 inwestycji o wartości powyżej 150 tys. zł. Kartuzy zrealizowały 27 takich inwestycji , Tczew 41, a Gdynia 103. W ponad połowie przypadków (91, czyli 58%) uwzględniono rozwiązania w celu poprawy dostępności dla osób z utrudnionym poruszaniem.
Przy tych inwestycjach miasta odpowiednio rozpoznały potrzeby mieszkańców przed ich przygotowaniem, a następnie opracowały plany działań, uwzględniające zaspokajanie oczekiwań osób z utrudnionym poruszaniem. Przed przystąpieniem do inwestycji, wszystkie trzy Miasta ogłaszały swoje plany inwestycyjne na stronach internetowych urzędów, umożliwiając mieszkańcom ewentualną reakcję.
Czytaj w LEX: Zarządzanie zasobami wspólnymi (common-pool resources) na obszarze metropolii >
Gdynia, niemal przez cały okres objęty kontrolą, na stałe współpracowała z Ekspertem do spraw dostępności. Wykonawcy inwestycji miejskich byli zobowiązani do uwzględnienia specjalnie opracowanych w 2013 roku „Standardów dostępności dla Miasta Gdyni”.
Z kolei Kartuzy i Tczew konsultowały planowane projekty z mieszkańcami. Konsultacje takie miały formę spotkań, spacerów studyjnych, warsztatów, spotkań z przedsiębiorcami, a także rozmów z organizacjami pozarządowymi oraz instytucjami publicznymi. Miasta te nie współpracowały z ekspertami zewnętrznymi przy przygotowaniu inwestycji, ale też nie mają takiego prawnego obowiązku. Jednak zdaniem NIK współpraca ze specjalistą w tak skomplikowanej dziedzinie powinna być dobrą praktyką jednostek samorządu terytorialnego.
Wszystkie badane Miasta do końca września 2020 r. wyznaczyły koordynatorów do spraw dostępności, o których mowa w ustawie z lipca 2019 roku o zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami.
Zobacz w LEX: Zadania koordynatora ds. dostępności w jednostkach samorządu terytorialnego - szkolenie online >
NIK dokładnie zbadała trzy obiekty, po jednym w każdym mieście. Kontrola pokazała, że były pod względem prawnym prawidłowo przygotowane i sfinansowane oraz zrealizowane zgodnie z projektami budowlanymi. Jednak żaden ze zbadanych obiektów nie był wolny od niefunkcjonalnych rozwiązań.
Na parkingu przy ulicy Majkowskiego w Kartuzach ustawiono donice i betonowe słupki, które uniemożliwiały wysiadanie z samochodu bezpośrednio na chodnik. Na łączniku od ulicy Armii Krajowej do Szkoły Podstawowej nr 12 przy ulicy Topolowej w Tczewie wystawał krawężnik i nie zbudowano ciągu bocznego.
Sprawdź w LEX: Czy raport dostępności w przypadku braku BIP szkoły także należy opublikować w zakładce szkoły na stronie urzędu? >
W Tczewie powodem było niedokładne realizowanie zadania, w Kartuzach brak okresowych przeglądów. Rozbudowa skrzyżowania ulicy 10 lutego z ulicami Dworcową i Podjazd w Gdyni wraz z budową kładki pieszo-rowerowej także nie spowodowała znaczącej poprawy przemieszczania się pomiędzy śródmieściem, a rejonami po drugiej stronie torów dla osób z utrudnionym poruszaniem. Między innymi nie wykonano kontrastowego oznakowania skrajnych stopni schodów terenowych i separatorów ruchu na kładce. Nie zastosowano materiałów nawierzchniowych na stopniach schodów zapewniających ich równość ani nie wyposażono balustrad w pochwyty na dwóch wysokościach. W tym przypadku bez uzasadnienia odstąpiono od zastosowania „Standardów dostępności”, choć była możliwość ich zastosowania.
Sprawdź w LEX: Czy w skład zespołu ds. dostępności mogą wchodzić osoby z jednostek organizacyjnych, instytucji kultury lub spółki gminnej? >
Ponadto w trakcie przygotowania i zlecenia inwestycji pod nazwą Budowa zatoki postojowej dla samochodów osobowych przy ul. Tetmajera w Tczewie wraz z niezbędną infrastrukturą techniczną – etap I, Miasto nie zapewniło spójności dokumentacji w zakresie liczby miejsc postojowych do wykonania. Dokumentacja przetargowa przewidywała wykonanie ośmiu miejsc, a dokumentacja projektowa – ośmiu, w tym jednego dla osób niepełnosprawnych. Finalnie wykonano dziewięć miejsc postojowych, jednak bez miejsca dla osób niepełnosprawnych.
Czytaj też: Sądy będą dostępniejsze dla niepełnosprawnych, sędziowie poćwiczą na symulatorach >
NIK zauważa, że występujące w skontrolowanych miastach potrzeby związane z dostępnością infrastruktury miejskiej dla osób z utrudnionym poruszaniem były jednak dużo większe niż możliwości finansowe. Nie wszystkie inwestycje udało się zrealizować, także te, które zakładały poprawę dostępności obiektów infrastruktury dla osób z utrudnionym poruszaniem.
Mieszkańcy Miast Kartuzy i Tczew nie wnosili skarg, wniosków, ani petycji dotyczących realizowanych przez samorządy inwestycji. W Gdyni zarejestrowano sześć skarg i jedną petycję, która dotyczyła modernizacji układu drogowego w celu umożliwienia przejścia przez osoby poruszające się na wózkach inwalidzkich z ul. Śląskiej w kierunku ul. 10 Lutego wzdłuż ul. Podjazd. Odpowiedź miasta jednak nie była satysfakcjonująca, gdyż odnosiła się do innych ulic niż wymienione w petycji.
