Małżonkowie Tomasz D. i Irena D. w ostatecznie sprecyzowanych stanowiskach domagali się by sąd rozwiązał ich małżeństwo przez rozwód bez orzekania o winie, wyrażając jednocześnie odmienne zapatrywanie co do opieki naprzemiennej nad wspólnymi dziećmi oraz miejsca ich pobytu. Sąd uwzględnił ich wolę, powierzając jednak władzę rodzicielską obojgu rodzicom, i ustalił naprzemienną opiekę nad dziećmi. Pozwana zaskarżyła wyrok, cofając jednocześnie swoją zgodę na rozwód bez orzekania o winie stron i żądając uznania wyłącznej winy męża za rozkład pożycia małżeńskiego.
Sąd rozwodowy musi ustalić kto jest winny rozkładu pożycia
Sąd Apelacyjny podkreślił, że specyfika postępowania rozwodowego polega na tym, iż obligatoryjnym elementem orzeczenia w przedmiocie rozwodu jest wskazanie, który z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia, o ile oboje małżonkowie nie wnieśli o jego pomięcie (art. 57 § 2 k.r.o.). Oznacza to, że bez tego rozstrzygnięcia nie jest możliwe orzeczenie rozwodu. Pozostałe rozstrzygnięcia zawarte w wyroku rozwodowym mają wtórny charakter i dzielą byt procesowy z orzeczeniem w przedmiocie samego rozwodu. W tej sprawie sąd I instancji, wobec zgodnego oświadczenia małżonków nie zajmował się kwestią winy za rozkład pożycia. Tymczasem pozwana na etapie postępowania odwoławczego zmieniła zdanie, wnosząc o orzeczenie rozwodu z wyłącznej winy powoda.
Czytaj: Odmowa zgody na rozwód porzuconego małżonka - sądy mają z tym problem>>
Skuteczność oświadczeń procesowych regulują przepisy postępowania
Powołując się na poglądy doktryny sąd wskazał, że w przypadku czynności procesowych o podwójnym, procesowym i materialnoprawnym skutku (np. cofnięcia pozwu połączonego ze zrzeczeniem się roszczenia), skuteczność jej odwołania (czasowo ograniczona do uprawomocnienia się orzeczenia) - oceniana jest na podstawie przepisów prawa materialnego o uchyleniu się od skutków złożonego oświadczenia woli. Skutki procesowe i materialne wynikające z jednej czynności nie mogą być bowiem różnicowane. Inaczej jest w przypadku czynności o wyłącznie procesowym skutku, a takim jest oświadczenie małżonka o zgodzie na zaniechanie orzekania o winie za rozkład pożycia. Prawo procesowe reguluje bowiem te kwestie samodzielnie i kompleksowo. Nie oznacza to jednak, że również w tym konkretnym przypadku istnieją przepisy, które pozwoliłby ocenić skuteczność zachowania pozwanej. Biorąc to pod uwagę, sąd uznał, że strona procesu rozwodowego może jednak cofnąć wyrażone przed sądem pierwszej instancji żądanie zaniechania orzekania o winie rozkładu pożycia, a jego skuteczność nie jest determinowana oceną okoliczności towarzyszących jego złożeniu. To oznacza, że sąd apelacyjny nie może zakwestionować stanowiska pozwanej uznając, że nie zasługuje ono na uwzględnienie z uwagi na niezmienione okoliczności albo brak zgłoszenia w apelacji nowych faktów i dowodów dotyczących winy współmałżonka, z równoczesnym wykazaniem niemożności ich powołania przed sądem I instancji lub późniejszego powstania potrzeby ich przedstawienia (art. 381 k.p.c.).
Nie można pozbawić stron jednej instancji
Sąd uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji. Orzeczenie kasatoryjne, jak wyjaśnił sąd, jest w takiej sytuacji najczęściej niezbędne, gdyż czynności procesowe w postępowaniu przed sądem niższej instancji w ogóle nie obejmują zagadnienia winy za rozkład pożycia małżeńskiego. To oznaczałoby, że to sąd odwoławczy przeprowadziłby postępowanie dowodowe na tę okoliczność, a następnie dokonał ustaleń faktycznych i ich oceny prawnej. To z kolei, ograniczyłoby merytoryczne rozpoznanie sprawy do jednej instancji, naruszając tym samym praktyczny wymiar konstytucyjnej zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego (art. 176 ust. 1 Konstytucji).
Wyrok SA w Szczecinie z 27.11.2018 r. I ACa 276/18.