Komitet ONZ przeciwko Torturom po wysłuchaniu strony rządowej, Rzecznika Praw Obywatelskich, organizacji pozarządowych, przyjął 9 sierpnia obserwacje końcowe dotyczące siódmego okresowego raportu o Polsce. To bardzo ważny dokument pokazujący liczne ułomności polskiego systemu prawa oraz praktyki jego stosowania.

Czytaj: Komitet ONZ: Tortury wciąż w Polsce obecne, a prawa człowieka zagrożone>>

To także dokument, który wskazuje na negatywne konsekwencje wprowadzanych zmian do kodeksu karnego, kodeksu postępowania karnego i kodeksu karnego wykonawczego.To również dokument ukazujący dystans regulacji krajowych do przyjętych przez Polskę zobowiązań międzynarodowych.

Wciąż nie ma kodeksowej definicji tortur

Komitet wymienia wiele zasadniczych obszarów związanych z przeciwdziałaniem torturom ,które wywołują wiele zastrzeżeń. Podstawowa kwestia to brak definicji tortur jako wyodrębnionego w kodeksie karnym przestępstwa.
Problem ten był przedmiotem obszernej opinii ODiHR/OBWE. Stanowisko Komitetu w pełni odzwierciedla konkluzje tej Opinii. Komitet podkreśla bowiem ,że obecnie istniejące przepisy kodeksu karnego nie stanowią wystarczającej podstawy prawnej do karania za przestępstwo tortur, które jest przestępstwem  bardzo ciężkim, o czym świadczy definicja zawarta w art. 1 Konwencji ONZ w sprawie  zakazu stosowania tortur oraz innego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania.

Czytaj: W Polsce tortury są problemem - konieczne zmiany w prawie>>
 

Zakaz tortur ma być wyraźny i absolutny

Dotychczasowe wezwania adresowane do polskiego rządu nie przyniosły żadnych pozytywnych zmian w tym zakresie. Sejm w pierwszym czytaniu odrzucił projekt zmian  przedstawiony przez Ministra Sprawiedliwości. Komitet podkreśla z całą mocą, że wprowadzenie przestępstwa tortur, zagrożonego wysoką karą jest formą ochrony  ofiar, ale również  ma charakter prewencyjny.

Zakaz tortur musi być absolutny i nie może ograniczać się  np. do przestępstw przeciwko ludzkości. Nie wystarczy tu właściwa praktyka. Ważne wprawdzie jest orzeczenie, jedyne  jak dotąd, sądu lubelskiego, który  skazując funkcjonariuszy policji za  stosowanie przemocy, maltretowanie osoby zatrzymanej, zastosował  definicję tortur zawartą  w konwencji ONZ, jednakże podstawa prawna w kodeksie karnym miałaby bardzo ważne znaczenie. Z uwagi na podane przez rząd informacje o setkach orzeczeń, w których sądy odwołują się do definicji tortur i Konwencji ONZ, polski rząd został poproszony przez Komitet o przedstawienie szczegółowych informacji w tym zakresie.

 

Prawa człowieka ebook

Adam Krzywoń

Sprawdź  

Komitet ONZ niepokoi się zmianami w polskim prawie

Rząd został również poproszony o ocenę wprowadzonych reform wymiaru sprawiedliwości z punktu widzenia respektowania zasady podziału władz i wdrażania  w tym zakresie standardów międzynarodowych. Szczególne zaniepokojenie Komitetu budzi przepis art. 168a kodeksu postępowania karnego,który pozwala na wykorzystanie dowodów pozyskanych z naruszeniem przepisów postępowania lub gromadzonych za pomocą czynu zabronionego.Dlatego Komitet sformułował 6 rekomendacji w tym zakresie, które dotyczą;

  • przyjęcia przepisów zakazujących uznawania dopuszczalności dowodów pozyskanych w wyniku tortur czy niegodnego traktowania we postępowaniach sądowych,usunięcia art. 168a kpk
  • zapewnienia w praktyce, iż przyznanie się do popełnienia czynu zabronionego osoby przesłuchiwanej bądź świadka będzie szczegółowo badane przez sąd z uwzględnieniem wszystkich okoliczności
  • podjęcia niezwłocznych działań zapewniających w praktyce, iż oświadczenia złożone jako wynik tortur nie będą uwzględniane
  • przeprowadzenia rzetelnych, niezależnych postępowań i oceny sytuacji dotyczącej  osoby skazanej na podstawie wyłącznie przyznania się do popełnienia przestępstwa, szczególnie jeśli nastąpiło to w wyniku tortur oraz zapewnienia nowego postępowania ,odpowiedniego odszkodowania jak również ukarania sprawców
  • przeprowadzenia szkoleń adresowanych do sędziów i prokuratorów dotyczących skutecznej identyfikacji tortur i niewłaściwego postępowania
  • gromadzenia informacji statystycznych dotyczących nieuwzględnionych zeznań ,które zostały pozyskane w wyniku tortur lub niewłaściwego traktowania (te informacje powinny być włączone przez Rząd do następnego okresowego raportu)


Kolejne niebezpieczne zmiany w prawie

Komitet wyraził poważne zaniepokojenie nowelizacją kodeksu karnego przyjętą  przez Sejm po, jak podkreślono tylko po dwóch dniach debaty. Nawiązano do stanowiska Komisarza Praw Człowieka Rady Europy, która również wyraziła  zaniepokojenie tymi zmianami, które dotyczą podwyższenia sankcji, podwyższenia górnej granicy sankcji za niektóre przestępstwa do 30 lat, podwyższenia dolnej granicy za niektóre przestępstwa, orzekania kary dożywocia bez możliwości warunkowego zwolnienia etc.

Czytaj: Strasburg: Bezwzględne dożywocie sprzeczne z Konwencją o prawach człowieka>>

Stąd  Komitet wezwał Senat do  podjęcia debaty, albowiem zmiany te wpłyną na zwiększenie populacji więźniów, naruszają zasadę poszanowania godności człowieka, podejścia humanitarnego oraz naruszają zasady wyrażone w Konstytucji i traktatach międzynarodowych, których Polska jest stroną.

Wciąż niepełne prawo do pomocy prawnika

Kolejny obszar, który Komitet uznał za niezwykle istotny, to prawne gwarancje dotyczące osób dotyczące dostępu osób pozbawionych wolności do prawnika od momentu zatrzymania. Podkreślono, że jest to problem, który budzi wiele zastrzeżeń zarówno jeśli chodzi o dostęp do prawnika po zatrzymaniu przez policję jaki i na etapie  późniejszym, w toku postępowania prowadzonego  przez prokuratora.
Komitet formułuje tu wiele  bardzo  ważnych rekomendacji dotyczących stosowania przepisów Konwencji ONZ przeciwko Torturom, dotyczących zapewnienia skutecznego dostępu do prawnika, zapewnienia poufności  kontaktów, rejestrowania na każdym etapie sytuacji osoby pozbawionej wolności, zapewnienia pomocy prawnej  i kontaktów z prawnikiem od pierwszego momentu zatrzymania, nowelizacji kodeksu postępowania karnego w części dotyczącej ograniczania poufności kontaktów z prawnikiem, zapewnienia badań medycznych przez niezależnego lekarza w ciągu 24 godzin od zatrzymania całkowicie poza zasięgiem wzroku i słuchu funkcjonariusza,zapewnienia, że osoba poddana przeszukaniu nie jest poddana nieludzkiemu traktowaniu.
Według Komitetu niezwykle ważnym instrumentem jest wdrożenie dyrektywy 2013/48

Tymczasowe aresztowania wciąż w Polsce nadużywane

Poważnym problemem dostrzeżonym przez Komitet jest tymczasowe aresztowanie, które i jest to zalecenie dla Rządu, powinno być traktowane jako wyjątek i tzw. środek ostateczny. Przedłużanie okresu tymczasowego aresztowania nie może być dokonywane arbitralnie. Tymczasowe aresztowanie, zwłaszcza w przypadku wyroków nieprzekraczających dwa lata powinno być zastępowane środkami alternatywnymi. Zdaniem Komitetu należy również zapewnić odszkodowanie ofiarom, które doznały nieuzasadnionego przedłużania tymczasowego aresztowania.

 

Policja nadal bywa brutalna

Komitet poważnie jest zaniepokojony  brutalnością policji,stosowaniem taserów także wobec osób pozostających w kajdankach. Rząd został zobowiązany do zapewnienia, że wszystkie przypadki niewłaściwego traktowania przez funkcjonariuszy, przypadki śmierci będą zbadane szybko, skutecznie przez niezależne organy niepowiązane ze sprawcami, wszyscy sprawcy muszą być niezwłocznie zawieszeni w sprawowaniu funkcji, a postępowanie w sprawie śmierci Igora Stachowiaka zostanie przyspieszone. Komitet ma zostać poinformowany w tej sprawie, orzeczenia Europejskiego Trybunału mają być w pełni wdrożone, stosowanie taserów  ma podlegać ograniczeniom wynikającym z zasady  konieczności, subsydiarności, proporcjonalności, wczesnego ostrzegania i ostrożności i nie staną się one częścią  regularnego wyposażenia w zakładach karnych, komendach policji etc. Strona Rządowa została zobowiązana do wprowadzenia szkoleń zgodnie ze standardami międzynarodowymi.

Śledztwo w sprawie więzień CIA wciąż nie zakończone

Komitet ONZ jest również zaniepokojony brakiem zakończenia postępowania w sprawie więzień CIA. Zwraca się do Polski o przyspieszenie postępowania w tym zakresie oraz zaktualizowania informacji dotyczącej orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Jak również uzyskanych gwarancji dyplomatycznych.

Pytania o naciski na RPO

Komitet wyraził zaniepokojenie sytuacją finansową Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, pytano również o  sprawowanie funkcji przez Rzecznika w sposób niezależny, bezpieczny, tak by wypełniał on mandat konstytucyjny.
Zdaniem Komitetu odpowiednia alokacja środków finansowych i zwiększenie środków przeznaczonych  na funkcjonowanie Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur jest niezbędna. W tym zakresie istnieją zalecenia Podkomitetu ds. Zapobiega Torturom podkreślające konieczność zapewnienia niezależności, również finansowej Urzędowi Rzecznika.

Nieefektywne postępowania ws. tortur

Komitet wskazuje w swoich wnioskach dotyczących Polski na problemy związane z postępowaniami w związku z aktami tortur. Jak stwierdzono, postępowania są nieefektywne i wątpliwości budzi fakt, że na 39 tys. skarg więźniów dotyczących złego traktowania, tylko 377 zostało uznane jak zasadne. Dlatego, zdaniem komitetu, niezbędne jest wyjaśnienie tej kwestii. Potrzebne jest też istnienie centralnego rejestru skarg, zapewnienie niezależności postępowań, przekazanie dodatkowych środków finansowych na Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur oraz umożliwienie dostępu do miejsc detencji, jak również gromadzenie informacji statystycznych dotyczących  skarg, prowadzonych postępowań sankcji związanych z przestępstwem tortur i niewłaściwego traktowania.  A organizacjom pozarządowym należy umożliwić dostęp do miejsc detencji.

Uwaga na niepełnosprawnych i szpitale psychiatryczne

Zalecenia Komitetu dotyczą również sytuacji osób z niepełnosprawnościami, zwłaszcza psychospołecznymi i intelektualnymi oraz ich  kierowania do szpitali psychiatrycznych na  czas niezwykle długi (w dwóch przypadkach 42 i 49 lat). Zaniepokojenie Komitetu wzbudził także sytuacja osób przebywających w ośrodku w Gostyninie, przeznaczonym dla osób z zaburzeniami dysocjalnymi.  Według komitetu stanowi to kolejną formę karania i powinno być przedmiotem oceny sądowej i podlegać ocenie medycznej, a osoby te powinny mieć zapewniony dostęp do pomocy prawnej.

Komitet ONZ przeciwko Torturom oczekuje, że jego końcowe obserwacje zostaną z pełną powagą potraktowane przez zarówno rząd jak i Parlament. Jak podkreślono, są to bowiem zalecenia, które mają na celu poprawę sytuacji w Polsce w przeciwdziałaniu torturom, które są hańbą XXI wieku. Dlatego właśnie rok 2018 i 2019 ogłoszony został przez Biuro Rzecznika praw Obywatelskich i działający w jego ramach Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur jako lata kampanii społecznej „Państwo bez tortur”

Autorka: dr Hanna Machinska, zastępczyni Rzecznika Praw Obywatelskich