Wywiezienie lub przetrzymywanie dziecka przez rodzica stanowi przestępstwo, zagrożone karą pozbawienia wolności od trzech miesięcy do pięciu lat (art. 211 kodeksu karnego). W praktyce sądów i organów ścigania przyjmuje się, że odpowiedzialność karną można przypisać wyłącznie rodzicowi, który jest pozbawiony władzy rodzicielskiej lub ma tę władzę zawieszoną czy ograniczoną (postanowienie Sądu Najwyższego z 28 czerwca 2021 r., IV KK 260/21).
Taki pogląd sprzyja patologicznym sytuacjom, w których rodzic z pełnią władzy, wbrew woli drugiego rodzica lub pomimo jego wyraźnego sprzeciwu, wywozi dziecko i zmienia jego dotychczasowe miejsce zamieszkania, a w dalszej perspektywie nierzadko izoluje drugiego opiekuna od małoletniego.
Praktyka pokazuje, że rodzic odcięty od dziecka nie ma efektywnych narzędzi, by wyegzekwować przymusowe odebranie dziecka. Sprawy najczęściej zostają prawomocnie zakończone na etapie postępowania przygotowawczego, a podstawą decyzji o odmowie wszczęcia bądź umorzeniu postępowania jest stwierdzenie, że rodzic, który ma pełną władzę rodzicielską, nie może być sprawcą przestępstwa z art. 211 k.k.
Sądy zazwyczaj decydują o pozostawieniu dziecka przy rodzicu, który je wywiózł. Jeśli taki stan rzeczy się utrwali, w toku postępowania sądowego, opiekun, który wywiózł dziecko, jest określany „rodzicem pierwszoplanowym”, sprawującym bieżącą opiekę nad dzieckiem. Drugiemu opiekunowi pozostaje jedynie stoczyć nierówną walkę o kontakty.
Cena promocyjna: 27.3 zł
|Cena regularna: 39 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 23.39 zł
Władza rodzicielska. Wspólna odpowiedzialność i wspólne prawa?
Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom niezależnie od tego, czy pozostają w związku małżeńskim. Każde z opiekunów może wykonywać pełnię tej władzy, z tym zastrzeżeniem, że decyzje dotyczące ważnych kwestii życia dziecka, powinny być podejmowane wspólnie. Do katalogu ważnych spraw dziecka z pewnością można zaliczyć jego miejsce zamieszkania.
Wykonując władzę rodzicielską, rodzice powinni kierować się dobrem dziecka, szanując jego prawa oraz godność. Oznacza to, że jeśli rodzice będą naruszać prawa dziecka, wówczas sąd może ingerować w sprawowaną przez nich władzę, włącznie z pozbawieniem ich tej władzy. Przesłanką pozbawienia władzy rodzicielskiej jest m.in. jej nadużywanie.
W trakcie konfliktu rodziców dziecko często staje się „kartą przetargową” i „przedmiotem rozgrywek” między partnerami. Porwanie rodzicielskie jest jednym z najczęściej stosowanych „chwytów” i zdarza się zazwyczaj w kulminacyjnym etapie konfliktu rodzicielskiego.
Uniemożliwienie jednemu rodzicowi sprawowania opieki nad dzieckiem i bieżącego uczestniczenia w jego życiu może odbywać się z istotnym pokrzywdzeniem dobra dziecka i wywołać negatywne skutki w jego rozwoju, poczucie straty, konflikt lojalnościowy oraz brak wzorca relacji z jednym z opiekunów. Takie zachowanie można kwalifikować jako przejaw nadużywania władzy rodzicielskiej, a nawet stosowania przemocy względem dziecka.
Zobacz również: Zasady przyznawania dziecka rodzicom po rozstaniu
Czytaj w LEX: Odpowiedzialność karna rodziców za uprowadzenie lub zatrzymanie małoletniego dziecka (art. 211 k.k.) > >
Czy rodzic z pełnią praw rodzicielskich może ponieść odpowiedzialność za „porwanie dziecka”?
Taki pogląd zaczyna być podzielany przez sądy i organy ścigania. Szczególnie w przypadkach gdy „pokrzywdzony” rodzic zostaje pozbawiony kontaktu z dzieckiem w wyniku arbitralnej decyzji drugiego opiekuna. Organy ścigania, choć działają w oparciu o zasadę subsydiarności, która dopuszcza inferencję prawa karnego w ostateczności, decydują się na postawienie zarzutów rodzicom, którzy wywożąc dziecko, nadużywają swojej władzy rodzicielskiej i postępują w sposób niezgodny z dobrem dziecka.
Również w piśmiennictwie coraz częściej zwraca się uwagę na zasadność penalizowania działań takich jak izolacja dziecka, ukrywanie go lub odcięcie od drugiego rodzica i ścigania przypadków, które nie mieszczą się w tradycyjnej definicji porwania rodzicielskiego, jeśli zachowanie rodzica stwarza zagrożenie dla dobra dziecka (M. Mozgawa, w: M. Mozgawa, Kodeks Karny. Komentarz, 2007).
Dziecko wywiezione przez jednego z rodziców wskutek porwania rodzicielskiego jest zaliczane do szczególnej grupy zaginionych dzieci przez Fundację ITAKA, zajmującą się poszukiwaniem ludzi zaginionych. W 2022 roku aż 24 proc. zgłoszeń na europejski numer interwencyjny 116 000, w Polsce znany jako Telefon w Sprawie zaginionego Dziecka i Nastolatka, stanowiły kontakty w sprawie porwań rodzicielskich.
Rozszerzająca wykładnia art. 211 k.k., której celem jest objęcie odpowiedzialnością karną także rodziców, którzy nadużywają pełni praw rodzicielskich, stanowi ważny krok w kierunku ochrony dzieci przed krzywdą. Tego rodzaju zmiana, akceptowana już nie tylko teoretycznie, ale i praktycznie, przez prokuraturę, daje szansę na lepszą ochronę praw dziecka i ograniczenie przypadków, w których rodzic bezkarnie narusza dobro dziecka, izolując je od drugiego opiekuna.
Jak reagować w przypadku porwania rodzicielskiego?
Najważniejsze jest jak najszybsze zgłoszenie sprawy na policji. Następnie możemy wystąpić z wnioskiem o ustalenie miejsca pobytu dziecka, a jeśli wiemy, gdzie dziecko przebywa, o pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej opiekunowi, który bezprawnie wywiózł dziecko.
Podstawą do podjęcia takich działań jest również bezprawne zatrzymanie dziecka, co zdarza się szczególnie w okresie wyjazdów wakacyjnych, z których dziecko nie wraca, wbrew ustaleniom rodziców.
Jeśli rodzic wywiózł dziecko za granicę, zastosowanie będzie miała Konwencja Haska z 25 października 1980 r. dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę. Na jej podstawie, każde państwo związane jej postanowieniami, zobowiązane jest do udzielenia pomocy prawnej, która powinna doprowadzić do powrotu małoletniego do kraju.
Istotne jest zgromadzenie dokumentacji potwierdzającej porwanie lub izolację dziecka, utrudnianie kontaktów przez drugiego rodzica, w tym wszelkie zdjęcia, wiadomości tekstowe, e-maile czy listy mogące wskazywać na działania drugiego rodzica zmierzające do izolowania dziecka, chęci wywiezienia dziecka bez zgody drugiego opiekuna oraz ewentualne utrudnianie lub uniemożliwianie kontaktu z dzieckiem.
Czas reakcji jest kluczowy. Uzurpowanie sobie wyłącznego prawa do wykonywania władzy rodzicielskiej przez jednego z rodziców jest przejawem przemocy zarówno wobec dziecka, jak i odizolowanego rodzica, i nie powinno podlegać ochronie.
Dominika Bielska, adwokat, Senior Associate w Dziale Prawa Gospodarczego i Sporów kancelarii prawnej Octo Legal
Piotr Borowy, aplikant adwokacki, Junior Associate w Dziale Prawa Gospodarczego i Sporów kancelarii prawnej Octo Legal
Zobacz w LEX: Kidnapping > >
