Joanna K. – uczestniczka postępowania z wniosku Lecha T. o stwierdzenie nabycia spadku wniosła skargę kasacyjną od postanowienia Sądu Okręgowego w Białymstoku z 12 stycznia 2023 r. Sąd orzekł, że spadek nabył wnioskodawca w drodze testamentu.
Świadome podejmowanie decyzji
Skarżąca uzasadniła wniosek występowaniem w sprawie następującego zagadnienia prawnego: Czy zmniejszenie zdolności umysłowych ze względu na wiek czy przebyte choroby wpływa na zdolność do świadomego i swobodnego podejmowania decyzji i wyrażenia woli przez testatora? W taki sposób, iż nie rozumie on natury dokonywanej czynności i jej skutków, i co czyni, że sporządzony przez niego testament obarczony jest wadą oświadczenia woli zawartą w art. 945 par. 1 pkt. 1, a zatem jest nieważny?
Szczególnie, gdy sporządzający testament nie ma świadomości wielkości posiadanego majątku, a także nie ma rozpoznania co do osób mogących być potencjalnymi spadkobiercami. A więc - nie ma możności racjonalnego rozporządzenia swoim majątkiem.
Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania i orzekł, że każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie.
Zagadnienie musi budzić wątpliwości
SSN Mariusz Załucki, sprawozdawca w sprawie, wyjaśnił, że zgodnie z utrwalonym stanowiskiem Sądu Najwyższego, powołanie się na występowanie w sprawie istotnego zagadnienia prawnego powinno spełniać wymagania w postaci poważnych wątpliwości (art. 390 par. 1 k.p.c. – zob. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2014 r., I UK 361/13, z 14 września 2012 r., I UK 218/12), których nie można rozwiązać za pomocą powszechnie przyjętych reguł wykładni prawa.
Wspomniane wątpliwości muszą znajdować się w związku przyczynowym z rozstrzygnięciem sprawy, który powinien wynikać z uzasadnienia wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 22 listopada 2013 r., III CZP 71/13). Istotne zagadnienie prawne należy jednak postawić w sposób ogólny i abstrakcyjny tak, by mogło być rozpatrywane w oderwaniu od konkretnego stanu faktycznego, a wątpliwości z nim związane muszą mieć charakter wyłącznie prawny, czyli nie mogą obejmować elementów stanu faktycznego sprawy.
Wątpliwość przedstawiona przez skarżącą nie ma charakteru istotnego zagadnienia prawnego – orzekł sędzia sprawozdawca.
Już bowiem podręczniki wykorzystywane na studiach prawniczych wskazują jasno, że wystąpienie takich dolegliwości wieku starczego może skutkować powstaniem u takiej osoby stanu wyłączającego świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli (art. 945 par. 1 pkt 1 k.p.c.).
Sfera faktów
Trudności może natomiast przysparzać ustalenie, czy tego rodzaju skutki nastąpiły u konkretnego spadkodawcy. Badanie tych okoliczności należy już jednak do sfery faktu, a nie prawa. Zagadnienie prawne, czyli problem o charakterze jurydycznym nie może natomiast zostać oparte na elementach stanu faktycznego niewystępujących w ustaleniach sądów powszechnych rozpoznających sprawę.
Zagadnienie uczestniczki postępowania zostało natomiast sformułowane w taki sposób, jakby zmniejszenie zdolności umysłowych spadkodawcy było faktem ustalonym w sprawie. Tymczasem z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia wynika, że testator nie cierpiał na żadne zaburzenia psychiczne, otępienne, nie leczył się w tym zakresie. Przebył wprawdzie udar, ale nie odnotowano jego skutków w sferze funkcjonowania psychicznego. Skarżąca oparła zatem swoje zagadnienie na elementach stanu faktycznego niewystępujących w tej sprawie.
Polemika z oceną stanu psychicznego
Na marginesie sędzia sprawozdawca zaznaczył, że jakiekolwiek pogorszenie funkcji umysłowych ze względu na wiek czy też przebyte choroby nie jest równoznaczne z zaistnieniem stanu wyłączającego świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego stan taki powinien być rozumiany jako stan, w którym możliwość wolnego wyboru jest całkowicie wyłączona (postanowienie SN z 21 kwietnia 2004 r., III CK 523/02).
Ponieważ istotą uzasadnienia wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania była polemika z oceną psychofizycznego stanu testatora, należy wskazać, że zarzuty dotyczące postępowania dowodowego i ustaleń faktycznych nie mogą zaś znaleźć się w skardze kasacyjnej na mocy art. 398(3) par. 3 k.p.c. Jest to logicznie uzasadnione, ponieważ Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia (art. 398(13) par. 2 k.p.c. in fine).
Postanowienie Izby Cywilnej SN z 20 grudnia 2023 r., sygn. akt I CSK 2537/23
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
