Problem nie był do tej pory rozpoznawany przez sądy. A dotyczy sytuacji nietypowej; w związku dwóch osób, z których jedna była transseksualna, urodziło się dziecko z procedury in vitro. Z tym, że nasienie pochodziło z banku, a dawca zastrzegł sobie w umowie anonimowość. Do akt stanu cywilnego wpisano jako ojca partnera transseksualnego matki.
Dziecko z in vitro
Dziecko urodziło się w lipcu 2015 roku. Potem para ta rozstała się i matka dziecka zawarła nowy związek i spodziewa się kolejnego dziecka. Matka dziecka urodzonego z zapłodnienia in vitro wniosła o pozbawienia swego byłego partnera ojcostwa. Pozwany nie mógł być biologicznym ojcem dziecka, ale był wpisany do akt jako ojciec. W tej sytuacji prokurator skierował powództwo do sądu o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa.
Sąd pierwszej instancji uwzględnił powództwo. Natomiast Sąd Okręgowy w Szczecinie powziął wątpliwość, którą przedstawił Sądowi Najwyższemu jako pytanie, czy w sprawie o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa, wytoczonej przez prokuratora wobec dziecka pochodzącego ze sztucznego zapłodnienia od anonimowego dawcy nasienia, dobro dziecka, o jakim mowa w art. 86 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego sprzeciwia się uwzględnieniu powództwa?
Czytaj: Zaprzeczenie macierzyństwa lub ojcostwa - dziecko ma mieć rok na powództwo>>
Spór o dobro dziecka
Na rozprawie w Izbie Cywilnej SN prokurator Małgorzata Słowińska, występująca w imieniu Prokuratora Generalnego opowiedziała się za odmową podjęcia uchwały, gdyż jej zdaniem nie powstała poważna rozbieżność w orzecznictwie., ponieważ takich wyroków po prostu jeszcze nie było. A ponadto - twierdziła - rola sądu sprowadza się do zbadania, czy prokurator istotnie wykazał, że występuje dla dobra dziecka.
W imieniu pozwanego, osoby transeksualnej wpisanej jako ojciec, radca prawny Marta Niewiadomska postulowała odpowiedź negatywną. - Dobro dziecka nie sprzeciwia się uwzględnieniu powództwa prokuratora - twierdziła.
Sąd 27 lutego br. wydał uchwałę, zgodnie z którą powództwo prokuratora wytoczone w sprawie o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa dokonanego po urodzeniu się dziecka poczętego w następstwie procedury medycznej wspomaganej prokreacji w zastosowaniu komórek rozrodczych pochodzących od anonimowego dawcy może być oddalone przez sąd jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Jak wyjaśniał sędzia sprawozdawca Krzysztof Pietrzykowski, 25 czerwca 2015 r. została uchwalona ustawa o przeciwdziałaniu niepłodności, tj. przed uznaniem ojcostwa w tej sprawie, ale weszła w życie w listopadzie 2015 r., po uznaniu ojcostwa.
Zobacz procedury w LEX:
- Postępowanie w sprawie o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa z powództwa mężczyzny, który uznał ojcostwo >
- Postępowanie w sprawie o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa z powództwa kobiety albo dziecka >
- Zawieszenie postępowania w sprawie o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa >
Zasady współżycia społecznego
Należało z braku przepisów przejściowych do tej ustawy zastosować przepisy dotychczasowe.
Nie mogą być zastosowane przepisy art. 81(1) i art. 75(1) krio, ale dotyczą sytuacji, gdy do uznania ojcostwa dochodzi przed poczęciem dziecka. W tej sytuacji należałoby uznać, że z art. 81 ust. 1 wynikają istotne wskazówki: ustawodawca dostrzega sytuacje, gdy mężczyzna uznający dziecko nie jest jego ojcem biologicznym. A także - ustawa dostrzega, że jest generalny zakaz bezskuteczności uznania ojcostwa.
Sąd Najwyższy wskazał, że dobro dziecka może być jedną z podstawowych okoliczności branych pod uwagę przy ocenie, czy wytoczenie powództwa przez prokuratora pozostaje w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego. Przypomniał uchwałę składu siedmiu sędziów - zasadę prawną z 7 czerwca 1971 r., III CZP 87/70, w której po raz pierwszy wskazano na możliwość oddalenia powództwa prokuratora w sprawie o prawa stanu cywilnego ze względu na zasady współżycia społecznego (art. 5 k.c.), a która pozostaje aktualna.
W tej sytuacji - sąd II instancji musi rozstrzygnąć, czy zostawić nazwisko ojca dziecka nie zmienione kierując się zasadami współżycia społecznego, czy też zasady te nie stoją na przeszkodzie wykreśleniu z akt nazwiska ojca, który uznał dziecko za swoje.
Sygnatura akt III CZP 56/19, uchwała 3 sędziów Izby cywilnej SN z 27 lutego 2020 r.
Czytaj w LEX: Dziedziczenie ustawowe nasciturusa poczętego w procedurze zapłodnienia pozaustrojowego >
