W sprawach rejestrowych zakres kompetencji referendarzy sądowych jest ograniczony obecnie tylko do rejestrów prowadzonych przez sądy rejonowe. Projekt poszerza te uprawnienia na wszelkie rejestry i ewidencje prowadzone przez sądy. Z zakresu czynności rejestrowych powierzonych referendarzom wyłączone zostaną tylko te czynności, które muszą być wykonywane przez sędziego, tj. prowadzenie rozprawy (łącznie z jej przygotowaniem), odmowa wpisu partii politycznej do ewidencji, odmowa rejestracji i zawieszenie wydawania dziennika lub czasopisma oraz wystąpienie z pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego.
Tak jak do tej pory referendarze sądowi będą wykonywać czynności w postępowaniu wieczystoksięgowym, jak też w sprawach z zakresu prawa spadkowego (z wyłączeniem prowadzenia rozprawy, zabezpieczenia spadku oraz przesłuchania świadków testamentu ustnego) oraz w sprawach depozytowych.
Szerszy zakres uprawnień referendarzy sądowych przewidziany jest w postępowaniu nakazowym, łącznie z wydawaniem nakazów zapłaty oraz postanowień. Wyłączną kompetencją sędziego pozostanie przygotowanie i prowadzenie rozprawy oraz wydanie wyroku.
Referendarze sądowi zajmą się również kontrolą skuteczności wniesienia apelacji do sądu odwoławczego pod względem formalnym i fiskalnym.
Projekt umożliwia referendarzowi sądowemu, po wniesieniu skargi na jego orzeczenie oddalające wniosek, które tym samym utraciło moc, możliwość przychylenia się do skargi i samodzielnego, ponownego rozstrzygnięcia w przedmiocie, którego dotyczyło zaskarżone orzeczenie. Od ponownego orzeczenia będzie służyła skarga na ogólnych zasadach, jednak w przypadku zaskarżenia tego ponownego orzeczenia nie będzie już możliwości kolejnego rozstrzygnięcia przez referendarza.
Ministerstwo Sprawiedliwości planuje, aby instytucja referendarza sądowego zaistniała również w sądach apelacyjnych.
Marek Sondej