Próby samobójcze w areszcie
Skargę do Trybunału wniósł obywatel Belgii, który w 2011 został tymczasowo aresztowany w postępowaniu przygotowawczym. Skarżący cierpiał jednak na zaburzenia psychiczne, które doprowadziły go w czasie dwóch 6-tygodniowych okresów aresztowania do kilku prób samobójczych. Po każdej próbie skarżący był zatem kierowany do celi izolacyjnej, a także odbierano mu wszelkie przedmioty, które mogły być dla niego niebezpieczne. Stosowano wobec skarżącego również inne środki "zapobiegawcze", takie jak skuwanie rąk kajdankami, nakładanie specjalnego ochraniacza na głowę (dla uniemożliwienia uderzania głową w ścianę), a także podawano mu środki uspokajające. Przed Trybunałem skarżący zarzucił, iż ten sposób traktowania, w połączeniu z brakiem odpowiedniej opieki psychiatrycznej, sprowadzał się do nieludzkiego i poniżającego traktowania zabronionego w art. 3 Konwencji o prawach człowieka. Nadto skarżący zarzucał, iż władze nie podjęły prawidłowych działań zapobiegających jego próbom samobójczym, z naruszeniem jego prawa do życia z art. 2 Konwencji.
Państwo ma obowiązek chronić więźniów przed samobójstwem
W odniesieniu do zarzutu naruszenia prawa do życia z art. 2 Konwencji Trybunał stwierdził, iż jakkolwiek artykuł ten znalazł w omawianej sprawie zastosowanie, to nie został on naruszony przez władze belgijskie. Fakt, iż skarżący przeżył swoje próby samobójcze, nie wyklucza możliwości zastosowania art. 2 Konwencji w danej sprawie, bowiem możliwość zastosowania art. 2 Konwencji pojawia się zawsze tam, gdzie pojawia się bezpośrednie zagrożenie dla życia ludzkiego. Ma to zatem miejsce również w przypadku próby samobójczej, nawet nieudanej i takiej, która nie pozostawiła na ciele skarżącego żadnych poważnych obrażeń. Art. 2 jest tym bardziej istotny w sytuacjach pozbawienia wolności, ponieważ - zgodnie z ustaloną linią orzeczniczą Trybunału - sytuacja, w której osoba znajduje się pod pełną kontrolą władz publicznych, powoduje nałożenie na organy władzy obowiązku dbania o dobrostan takiej osoby. W omawianej sprawie belgijskie władze penitencjarne skutecznie uniemożliwiły skarżącemu popełnienie samobójstwa, a nawet zapobiegły odniesieniu przez niego poważniejszych obrażeń. Tym samym, jakkolwiek art. 2 Konwencji znalazł zastosowanie, to nie można mówić w tym przypadku o jego naruszeniu.
Czytaj także: Strasburg: Bezwzględne dożywocie narusza zakaz nieludzkiego traktowania i karania>>
Leczenie psychiatryczne w areszcie konieczne
Inaczej rzecz się miała w odniesieniu do zarzutu naruszenia art. 3 Konwencji, to jest zakazu stosowania tortur oraz nieludzkiego i poniżającego traktowania i karania. Skarżący wskazał, iż w przez dwa okresy jego osadzenia, z których każdy trwał około 6 tygodni, skarżący nie miał dostępu do fachowej pomocy psychiatrycznej. Ta okoliczność, w połączeniu z warunkami osadzenia i jego wcześniejszymi zdiagnozowanymi problemami psychicznymi, doprowadziła do gwałtownego pogorszenia jego zdrowia psychicznego, aż do targnięcia się na własne życie. Trybunał nie miał wątpliwości, iż brak dostępu do prawidłowej opieki psychiatrycznej w areszcie sprawił, że art. 3 Konwencji o prawach człowieka, po pierwsze, znalazł zastosowanie, a po drugie - został naruszony. Nadto skarżący informował o swoim problemie odpowiednie organy penitencjarne, a następnie sędziego śledczego, który ograniczył się do zapoznania się z dokumentacją medyczną skarżącego. Żadne inne kroki nie zostały podjęte. Miało tym samym również naruszenie art. 3 Konwencji w jego wymiarze proceduralnym, jako że państwa-strony Konwencji mają pozytywny obowiązek podjęcia wszelki racjonalnych kroków procesowych dla wyjaśnienia każdej sytuacji naruszenia praw osoby z art. 3 Konwencji.
Państwo musi dbać o dobrostan więźnia, także psychiczny
Omawiany wyrok ma niepoślednie znaczenie dla polskiej praktyki penitencjarnej. Zgodnie z art. 115 kodeksu karnego wykonawczego, każdy osadzony ma zapewnione bezpłatne świadczenia zdrowotne, leki i artykuły sanitarne. W związku z dotychczasową linią orzeczniczą Trybunału, organy penitencjarne mają zatem obowiązek udzielenia osadzonemu niezbędnej pomocy medycznej i lekarskiej, także w przypadku problemów ze zdrowiem psychicznym i w razie powstania konieczności świadczenia więźniowi opieki psychiatrycznej. Brak zapewnienia takiego leczenia, połączony z poważnym pogorszeniem zdrowia psychicznego osadzonego, w zależności od stopnia dolegliwości takiego pogorszenia, może więc doprowadzić do naruszenia przez organy penitencjarne i państwo art. 3 lub art. 8 (prawo do poszanowania życia prywatnego) Konwencji.
Jeanty przeciwko Belgii - wyrok ETPC z 31 marca 2020 r., skarga nr 82284/17
Sprawdź również książkę: Słownik Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Angielsko-francusko-polski >>