TK: za co gminy mają budować mieszkania socjalne?

Prawo zobowiązuje gminy do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych osób o niskich dochodach. Ponieważ nie dysponują one jednak dostatecznymi funduszami na ten cel, nie wywiązują się z tego obowiązku należycie. Sprawą obowiązków gmin w tym zakresie zajmie się 8 kwietna br. Trybunał Konstytucyjny. Także rzecznik praw obywatelskich interweniował niedawno u premiera, domagając się uporządkowania przepisów w tym zakresie.

Trybunał Konstytucyjny rozpozna pytanie prawne Sądu Rejonowego w Grudziądzu dotyczące prawa do żądania odszkodowania od gminy za niedostarczenie lokalu socjalnego. TK orzeknie w sprawie zgodności art. 18 ust. 5 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego oraz art. 417 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku - Kodeks cywilny, do którego odsyła art. 18 ust. 5  z art. 167 ust. 1 i 4 konstytucji.  Na podstawie powyższych przepisów właściciel lokalu, objętego wyrokiem eksmisyjnym, w którym byłemu lokatorowi sąd przyznał prawo do lokalu socjalnego, wstrzymując jednocześnie eksmisję byłego lokatora do czasu złożenia mu przez właściwą gminę oferty najmu lokalu socjalnego, uzyskał prawo do żądania od gminy odszkodowania za niedostarczenie lokalu socjalnego w pełnej wysokości poniesionej szkody.
Lokalne Zrzeszenie Właścicieli Nieruchomości żąda od gminy odszkodowania za niedostarczenie lokalu socjalnego byłym lokatorom, którym sąd nakazał opróżnienie, opuszczenie i oddanie lokalu. Odszkodowanie ma pokryć straty poniesione z powodu braku możliwości wynajęcia lokalu na wolnym rynku. Sąd przyznał prawo do lokali socjalnych niektórym eksmitowanym lokatorom. Nakazał wstrzymać wykonanie opróżnienia lokalu przez te osoby do czasu złożenia im przez Gminę oferty najmu lokali socjalnych. Zrzeszenie zwróciło się do Gminy o dostarczenie takich lokali. Ta odmówiła i nie zgodziła się na wypłatę odszkodowania.
Zdaniem sądu pytającego ustawodawca przerzucił wyłącznie na gminy ciężar ponoszenia konsekwencji braku lokali socjalnych na rynku. Nie stworzył jednocześnie żadnego sprawnie działającego systemu pozwalającego na zaangażowanie środków z budżetu państwa, dzięki któremu gminy mogłyby pozyskiwać środki publiczne na stworzenie odpowiedniego dostępu obywateli do lokali socjalnych. Dlatego kwestionowane przepisy w ocenie sądu są niezgodne z konstytucją.

W sprawie obciążenia gmin obowiązkami, z których nie są one w stanie wywiązać się, rzecznik praw obywatelskich napisał do premiera. W wystąpieniu  z 8 marca 2010 r. do Prezesa Rady Ministrów w sprawie konieczności stworzenia odpowiednich regulacji prawnych umożliwiających gminom wywiązywanie się z obowiązku zaspokajania potrzeb mieszkaniowych osób najuboższych, RPO przypomina, że ustawa o ochronie praw lokatorów zobowiązuje gminy do tworzenia warunków do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorządowej oraz nakłada na gminy obowiązek zaspokajania potrzeb mieszkaniowych osób o niskich dochodach. Zadania w tym zakresie gminy wykonują jako zadania własne, przy czym na realizacje tych zadań mogą otrzymywać dotacje celowe z budżetu państwa. Przepisem art. 75 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej został nałożony na władze publiczne obowiązek prowadzenia polityki sprzyjającej zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, w szczególności przeciwdziałania bezdomności, wspierania rozwoju budownictwa socjalnego oraz popierania działań obywateli zmierzających do uzyskania własnego mieszkania.
Rzecznik podkreśla, że napływające do niego skargi oraz wyniki kontroli przeprowadzonej przez NIK i wyniki badań przeprowadzonych przez Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich wskazują, że względu na brak odpowiedniej liczby mieszkań oraz brak środków finansowych na budowę czy też pozyskanie nowych lokali gminy nie są w stanie we własnym zakresie doprowadzić do poprawy sytuacji w tym zakresie. Problem ten na przestrzeni ostatnich lat ulega nasileniu ze względu na rosnące zubożenie części społeczeństwa oraz malejące zasoby mieszkaniowe gmin - gminy bowiem wyzbywają się mieszkań sprzedając je najemcom. W konsekwencji tworzone są długie listy osób oczekujących na najem lokalu mieszkalnego. Według przeprowadzonych badań średni czas oczekiwania na najem lokalu komunalnego wynosi ponad 2 lata, choć zdarzają się przypadki oczekiwania na przydział lokalu od 7 do 11 lat.
- Analiza napływających skarg oraz danych zawartych w informacjach, z przeprowadzonych badań i kontroli, a także szacowane potrzeby w zakresie zabezpieczenia mieszkań komunalnych i socjalnych wskazują na to, że bardzo zła sytuacja mieszkaniowa budownictwa komunalnego może ulec poprawie jedynie poprzez aktywne finansowe wsparcie gmin ze strony budżetu państwa, dokonanie stosownych zmian w ustawie o ochronie praw lokatorów oraz wykazanie dobrej woli i zaangażowania organów gmin w prowadzenie odpowiedniej polityki mieszkaniowej. Niezbędne jest także opracowanie i wdrożenie rządowego długookresowego programu rozwoju budownictwa mieszkaniowego, określającego w szczególności zasady wsparcia finansowego dla gmin - pisze Rzecznik.
Zwracając uwagę na niepokojąca sytuację w zakresie zaspokajania potrzeb mieszkaniowych osób najuboższych Rzecznik zwrócił się z prośbą do Premiera o podjęcie odpowiednich działań umożliwiających gminom właściwe wywiązywanie się z ciążących na nich obowiązkach w tym zakresie.