Sąd rejonowy w sprawie o dział spadku i zniesienie współwłasności ustalił m.in., że w skład spadku wchodzi nieruchomość rolna. Orzeczenie SR jedynie w nieznacznym zakresie zostało zmienione przez SO. Uczestnik wniósł skargę kasacyjną, w której zarzucił naruszenie szeregu przepisów, w tym m.in. art. 619 k.p.c.

Na podstawie art. 619 § 1 k.p.c. w postępowaniu o zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego sąd ustala jego skład i wartość, w szczególności obszar i rodzaj nieruchomości wchodzących w skład tego gospodarstwa oraz obszar i rodzaj nieruchomości stanowiących już własność współwłaścicieli i ich małżonków, a w miarę potrzeby także okoliczności przewidziane w art. 216 k.c.

Rozstrzygnięcie SN

Sąd Najwyższy uznał skargę kasacyjną za zasadną, uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Taka decyzja Sądu Najwyższego była spowodowania ustaleniem, że SO nie zbadał, czy stanowiąca przedmiot działu nieruchomość rolna jest gospodarstwem rolnym.

Wiążące ustalenia sądu

Sąd Najwyższy wskazał, że z ustaleń faktycznych sprawy wynika, że przedmiotem działu spadku i zniesienia współwłasności jest nieruchomość rolna składająca się z dwóch działek, w tym jednej zabudowanej budynkiem mieszkalnym i budynkami gospodarczymi, oraz że nieruchomość nie jest wykorzystywana rolniczo. Ustalenia te wiążą Sąd Najwyższy (art. 39813 § 2 k.p.c.).

Przepisy dot. nieruchomości rolnych

Na podstawie art. 461 k.c. nieruchomościami rolnymi (gruntami rolnymi) są nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej. Z kolei na podstawie art. 553 k.c. za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Należy więc uznać, że dla przyjęcia, że nieruchomość jest gospodarstwem rolnym w rozumieniu powołanych przepisów, nie ma znaczenia to, czy jest ona aktualnie wykorzystywana rolniczo, a jedynie to, że jest ona gruntem rolnym (lub leśnym) i stanowi lub może stanowić (potencjalnie) zorganizowaną całość gospodarczą.

Konieczne ustalenia

Sąd Najwyższy zaznaczył, że skoro nie było sporną kwestia tego rodzaju, że sporna nieruchomość jest w całości gruntem rolnym, niewykorzystywanym rolniczo, to również należało zbadać, czy stanowi ona (lub może stanowić) zorganizowaną całość gospodarczą, a więc, czy jest ona gospodarstwem rolnym, o jakim mowa w art. 553 k.c. Należy pamiętać, że sąd z urzędu ustala skład i wartość spadku, a zatem obowiązany jest również ustalić, czy przedmiotem działu jest gospodarstwo rolne, które podlega szczególnym regułom działu i zniesienia współwłasności, wynikającym z art. 213-218 k.c. oraz 619 i 624 k.p.c. Powyższa zasada wynika z art. 684 k.p.c.

Zaniedbania sądów

Tymczasem, w rozpoznawanej sprawie zarówno SR jak i SO nie zajęły się kwestią tego, czy stanowiąca przedmiot działu nieruchomość rolna jest gospodarstwem rolnym. Oba sądy poprzestały na ustaleniu, że obecnie nieruchomość ta nie jest wykorzystywana do celów rolniczych. Na tej podstawie dokonały działu spadku oraz zniesienia współwłasności z pominięciem szczególnej regulacji przewidzianej we wskazanych wyżej przepisach. Sąd Najwyższy zaznaczył, że SO, w toku postępowania odwoławczego, nie odnosił się przy tym do zarzutów naruszenia przepisów prawa, które dotyczą podziałów nieruchomości rolnych. Powyższe zaniedbania skutkować musiały uchyleniem zaskarżonego orzeczenia i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania.

Postanowienie Sądu Najwyższego z 5.04.2017 r., II CSK 406/16, LEX nr 2309578