Przepisy szczególne rozstrzygają, w jakich przypadkach czynności podlegają opodatkowaniu, z uwzględnieniem elementów przedmiotowych i podmiotowych stosunku prawnego, który stanowi podstawę opodatkowania. Dla takich czynności podatek VAT jest elementem cenotwórczym i powinien być uwzględniony przez strony przy ustalaniu poziomu cen za usługi lub sprzedaż towarów. Jeżeli jednak strony ustaliłyby cenę, z pominięciem stawki podatku VAT, nie oznaczałoby to, że czynność nie podlega opodatkowaniu. Ustalona cena miałaby wpływ jedynie na jego wysokość.
Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 lutego 2010 r., I CSK 394/09, LEX Nr 577808.
Celem potwierdzenia słuszności poglądu Sądu Najwyższego, wystarczy wspomnieć o regulacji z art. 56 k.c., zgodnie z którą czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy (przez którą należy rozumieć również akty podustawowe, pod warunkiem wszakże, że mają charakter bezwzględnie obowiązujący (ius cogens), czyli będą to przede wszystkim rozporządzenia), z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów.
Ponadto sam art. 3531 k.c. wprowadza trzy granice wolności kontraktowania: ustawę, właściwość (naturę) stosunku prawnego i zasady współżycia społecznego.
W sytuacji zatem istnienia określonego przepisu prawa, który jakiekolwiek zagadnienie, odnoszące się do określonej umowy, normuje w sposób imperatywny – wykluczona jest możliwość regulowania przez strony w sposób odmienny wynikających z umowy wzajemnych praw i obowiązków (zob. A. Rzetecka-Gil: Komentarz do art. 353(1) Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 16 poz. 93). Stan prawny: 2010.01.08, komentarz LEX/el. 2010).
Swoboda umów nie może sięgać tak daleko, by naruszała przepisy o charakterze iuris cogentis (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2002 r., II CKN 701/00, LEX Nr 75255).
Ocena, czy ustalenie treści stosunku zobowiązaniowego lub jego celu jest dopuszczalne w odniesieniu do zagadnień, które ustawa normuje w sposób imperatywny, musi opierać się na konkretnych przepisach ustawy (art. 3531 k.c.) (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2001 r., IV CKN 244/00, LEX Nr 47043).
Artykuł pochodzi z programu System Informacji Prawnej LEX on-line
SN: Swoboda umów nie taka swobodna
Zasada swobody kontraktowej zezwala na ustalenie wysokości ceny sprzedaży. Nie oznacza to jednak, że strony umowy sprzedaży mogą jednocześnie zdecydować, że uzgodniona cena nie obejmuje podatku VAT. Zdaniem Sądu Najwyższego, obowiązek odprowadzenia tego podatku wynika bowiem z przepisów szczególnych, mających charakter bezwzględnie obowiązujący.