Sąd Najwyższy rozpoznał sprawę sędzi w stanie spoczynku, wobec której Krajowa Rada Sądownictwa orzekła odmowę przywrócenia do służby sędziowskiej po tym, jak ustały przyczyny zdrowotne przeniesienia w stan spoczynku. Sąd Najwyższy oddalił odwołanie sędzi od decyzji KRS stwierdzając, że sędzia, który został przeniesiony w stan spoczynku z powodu złego stanu zdrowia spowodowanego wypadkiem przy pracy nie może zostać przywrócony do zawodu.
Sprawa dotyczy sędzi, która w 1996 r. uległa wypadkowi przy pracy, tj. wypadkowi drogowemu podczas przewożenia przez służbowego kierowcę na miejsce czynności sądowych. Sędzia doznała poważnych obrażeń, w tym urazu kręgosłupa, jednak po okresie niezbędnego leczenia wróciła do pracy i przez kilka następnych lat pełniła obowiązki sędziego. W wyniku nasilających się z czasem dolegliwości sędzia zmuszona była zaprzestać pracy. W 2004 r. KRS podjęła uchwałę o przeniesieniu sędzi w stan spoczynku wobec stwierdzenia przez lekarza orzecznika ZUS całkowitej i trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków sędziego z powodu choroby.
Jednak obecnie stan zdrowia sędzi uległ znacznej poprawie umożliwiającej wykonywanie obowiązków sędziego, co zostało potwierdzone zaświadczeniem lekarskim. Sędzia zwróciła się zatem do KRS o przywrócenie na poprzednio zajmowane stanowisko. KRS nie uwzględnił jednak wniosku wskazując, że nie ma on podstaw prawnych. Ustawa o ustroju sądów powszechnych nie przewiduje bowiem takiej możliwości. Na gruncie ustawy sędzia może być przywrócony na poprzednio zajmowane stanowisko tylko wtedy, gdy przeniesienie w stan spoczynku nastąpiło na skutek zmiany ustroju sądów lub zmiany granic okręgów sądowych, tj. na skutek zmian o charakterze administracyjnym (art. 74 § 1 u.s.p.).
Od tej decyzji sędzia wniosła odwołanie do Sąu Najwyższego, który na rozprawie w 20 stycznia 2011 r. oddalił odwołanie sędzi od decyzji KRS. W uzasadnieniu ustnym SN wskazał, że droga przewidziana dla możliwości przywrócenia sędziego na poprzednio zajmowane stanowisko została ograniczona wyłącznie do sytuacji przeniesienia w stan spoczynku z przyczyn administracyjnych (art. 74 § 1 u.s.p.).
Jak podkreślił Sąd Najwyższy orzecznictwo w tej kwestii jest jednolite. W dwóch wyrokach wydanych w 2006 r. oraz 2010 r. Sąd Najwyższy orzekł, że sędzia przeniesiony w stan spoczynku z powodu złego stanu zdrowia nie ma powrotu na poprzednio zajmowane albo równorzędne stanowisku nawet w przypadku osiągnięcia efektu całkowitego wyleczenia. Odmienne rozstrzygnięcie przedmiotowej sprawy przeczyłoby zatem utrwalonej linii orzeczniczej.
Sąd Najwyższy odniósł się również do projektu nowelizacji ustawy u.s.p. i wskazał na przewidziane tam prawo powrotu ze stanu spoczynku na poprzednio zajmowane stanowisko w sytuacji poprawy stanu zdrowia sędziego.
W sprawie tej Helsińska Fundacji Praw Człowieka (dalej: „HFPC”) złożyła do Sądu Najwyższego opinię prawną amicus curiae.
HFPC wskazała, że biorąc pod uwagę rozwój medycyny, stan utraty zdolności do pracy z przyczyn zdrowotnych nie musi być zawsze stanem nieodwracalnym. Z uwagi na możliwość doprowadzenia do całkowitego wyzdrowienia na skutek prowadzonego leczenia nie sposób znaleźć uzasadnienie dla zakazu powrotu do wykonywania zawodu w przypadku odzyskania zdolności do pełnienia, ze względu na stan zdrowia, obowiązków sędziego, jeżeli sędzia zgłasza taką wolę.
Zdaniem autorów opinii, bezpodstawne i niecelowe wydaje się również uniemożliwianie sędziom, często posiadającym wieloletnią praktykę orzeczniczą i bardzo duże doświadczenie w pracy, pełnienia swojego urzędu. Nie dość, że taka sytuacja może przynosić szkodę dla wymiaru sprawiedliwości, to dodatkowo prowadzi do przyznawania osobom zdrowym świadczeń przyznawanych osobom niezdolnym do pracy.
Ustawa u.s.p. w obecnym kształcie nie zawiera przepisu bezpośrednio regulującego możliwość powrotu do zawodu sędziego, który został przeniesiony w stan spoczynku wobec orzeczonej trwałej niezdolności do pracy na skutek wypadku przy pracy. Projekt nowelizacji u.s.p. przewiduje już jednak taką możliwość (art. 74 § 1a projektu). Stanowi on obecnie przedmiot dyskusji w Sejmie RP, jednakże ma o tyle istotne znaczenie dla przedmiotowej sprawy, że wskazuje kierunek zmian u.s.p., jak również świadczy o potrzebie nowelizacji anachronicznych przepisów.
Zdaniem Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka brak możliwości przywrócenia do zawodu sędziego po tym jak ustały przyczyny przeniesienia go w stan spoczynku prowadzi do naruszenia zasady równego traktowania. Różnicowanie sytuacji sędziów z uwagi na naturę przyczyny przejścia w stan spoczynku (zdrowotna lub administracyjna) mogłoby doprowadzić do naruszenia konstytucyjnej zasad niedyskryminacji przez władze publiczne wyrażonej w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP. Ponadto istotne znaczenie w omawianej sprawie ma Dyrektywa Rady UE 2000/78, która ma na celu powszechne implementowanie zasady niedyskryminacji w zatrudnieniu ze względu m.in. na niepełnosprawność na każdym ze szczebli prawa oraz w odniesieniu do każdego ze źródeł prawa pracy. Z uwagi na fakt, że termin transpozycji Dyrektywy 2000/78 upłynął, oraz że na gruncie prawa polskiego nie ma żadnych regulacji antydyskryinacyjnych odnoszących się do sędziów przepisy Dyrektywy 2000/78 znajdują bezpośrednie zastosowanie.
Ponadto w swej opinii Helsińska Fundacja Praw Człowieka wskazała, że sytuacja, gdy ustała przyczyna zdrowotna przeniesienia sędziego w stan spoczynku, a zgłasza on gotowość do wykonywania swych obowiązków oraz posiada do tego zdolność ze względu na stan zdrowia, prowadzi do sytuacji faktycznego pozbawienia sędziego jego urzędu. - Stanowi to zatem naruszenie zasady nieusuwalności sędziów wyrażonej w art. 180 ust. 1 Konstytucji RP będącej fundamentem niezawisłości sędziów - napisali autorzy opinii "przyjaciela sądu".
Sędzia wyzdrowiała, ale do sądu wrócić nie może
Sędzia przeniesiony w stan spoczynku z przyczyn zdrowotnych nie może zostać przywrócony do zawodu, gdy stan jego zdrowia poprawi się. Tak stanowi obowiązujące w Polsce prawo, które potwierdził w czwartek 20 stycznia wyrok Sądu Najwyższego. Zmiane tej regulacji przewiduje projekt nowelizacji ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, który skierowany został niedawno do prac parlamentarnych. Jednak ze względu na protesty środowsik sądowych wobec tego projektu, prace nad nim mogą potrwać długo. A tymczasem sędzia, która powróciła po wypadku do zdrowia, nie może wrócić do pracy w sądzie.