Uchylenie zaskarżonego wyroku nastąpiło z powodu niedostatecznego wyjaśnienia przez Sąd Apelacyjny dokonanego miarkowania kary umownej, wpływającego na zakres umorzenia wierzytelności dochodzonej w sprawie.
Odstąpienie od umowy i kara
Powódka spółka z o.o. wniosła o zasądzenie od Skarbu Państwa – N. 186 tys. zł z odsetkami. Sąd Okręgowy w Legnicy, rozpoznając sprawę ponownie, po uchyleniu przez sąd drugiej instancji pierwotnie wydanego w sprawie wyroku, oddalił powództwo w całości.
W zakresie istotnym dla rozpoznania skargi kasacyjnej, dotyczącej wyłącznie kwestii miarkowania kary umownej, sąd ten ustalił, że strony łączyła umowa o roboty budowlane, na podstawie której pozwany zlecił powódce odbudowę drogi leśnej. Wynagrodzenie powódki miało wynosić 1 867 883,40 zł brutto. Zgodnie z umową powódka miała zapłacić pozwanemu karę umowną w wysokości 10 procent wynagrodzenia określonego umową w wypadku odstąpienia przez zamawiającego od umowy z powodu istotnego naruszenia obowiązków umownych przez wykonawcę.
Powódka nie wykonywała umowy terminowo.
Mejka Anna: Szkoda jako przesłanka roszczenia o zapłatę kary umownej - linia orzecznicza w LEX >>
Odstąpienie od umowy
W 2012 r. pozwany złożył wykonawczyni oświadczenie o odstąpieniu od umowy, wskazując, że opóźnienie prac jest tak znaczne, iż nie jest możliwe zakończenie wykonywania przedmiotu umowy w terminie ustalonym przez strony. Inwestor poinformował powódkę
o naliczeniu kary umownej w wysokości 186 tys. 788 zł. Następnie, 23 stycznia 2013 r., pozwany złożył powódce oświadczenie o potrąceniu kary umownej z częścią wynagrodzenia z tytułu umowy o roboty budowlane.
Czytaj też: SA: Kary za opóźnienia mimo częściowego wykonania robót>>
Jastrzębski Jacek, Pasko Karolina: Odstąpienie od umowy a dochodzenie kar umownych >>>
Miarkowanie kary
W uzasadnieniu wyroku wskazano, że zgłoszenie żądania miarkowania kary umownej stanowi wykonanie przysługującego dłużnikowi prawa . Z użytego w art. 484 par. 2 k.c. sformułowania: „dłużnik może żądać”, wynika, że możliwość zastosowania przez sąd instytucji miarkowania powstaje jedynie w razie wyrażenia przez dłużnika woli zmiany przez sąd treści stosunku prawnego łączącego dłużnika z wierzycielem.
Czytaj w LEX: Miarkowanie kary umownej - linia orzecznicza >>>
Czytaj w LEX: Przesłanki miarkowania kary umownej >>>
Wykonanie tego prawa musi przybrać postać żądania – wyrażenia (oświadczenia) woli zmniejszenia przez sąd kary umownej. Zgłoszenie tego żądania rodzi po stronie sądu powinność zbadania podstaw miarkowania kary, a w razie stwierdzenia, że przesłanki zastosowania art. 484 par. 2 k.c. zostały spełnione, przydaje sądowi kompetencję do ingerencji w treść stosunku prawnego między stronami. Ponadto, dzięki wyraźnemu zgłoszeniu żądania miarkowania, wierzyciel, świadomy przyjętej przez dłużnika formy obrony przed obowiązkiem zapłaty kary umownej w pełnej wysokości, ma możliwość podjęcia stosownych działań procesowych w celu uniknięcia niekorzystnego rozstrzygnięcia o zmniejszeniu kary.
Czytaj też: Kumulacja kar umownych – zagadnienia konstrukcyjne >>>
Sąd wzywa do określenia żądania
Analizując istotę prawa z art. 484 par. 2 k.c., Sąd Najwyższy stwierdził, że sposób jego wykonania nie powinien być uzależniony od tego, czy dłużnik sam występuje o ukształtowanie wysokości omawianego roszczenia, czy w sprawie o zapłatę podnosi zarzut miarkowania kary umownej. W każdym wypadku skuteczne zgłoszenie takiego żądania powinno obejmować docelową (w przekonaniu dłużnika), czyli zmniejszoną wysokość kary. W tym kontekście zauważono jednak, że z reguły stanowisko dłużnika może zostać wyinterpretowane z całokształtu jego działań procesowych.
WZORY DOKUMENTÓW:
- Gwarancja zapłaty kar umownych >
- Pozew o zapłatę kary umownej (umowa o roboty budowlane) >
- Oświadczenie wierzyciela o potrąceniu kar umownych >
- Wyrok zasądzający częściowo karę umowną z tytułu opóźnienia, nienależytego wykonania i odstąpienia od umowy o roboty budowlane z przyczyn zawinionych przez wykonawcę >
Odnosząc się do praktyki stosowania prawa stwierdzono, że w razie zgłoszenia żądania miarkowania bez dookreślenia, jaki miałby być zakres zmniejszenia kary umownej, sąd powinien wezwać stronę do skonkretyzowania tego żądania. Dlatego, że jest ono zgłoszone przez dłużnika dopiero w przypadku wskazania, jakiego zmniejszenia żąda. Określona przez stronę kwota zmniejszonej kary umownej wyznacza ramy dopuszczalnej ingerencji sądu w treść stosunku zobowiązaniowego stron. Dokonanie redukcji w stopniu dalej idącym nie jest możliwe, gdyż stanowiłoby orzeczenie ponad żądanie miarkowania.
Sąd orzekał w składzie: SSN Tomasz Szanciło (przewodniczący), SSN Marcin Łochowski oraz SSN Beata Janiszewska (sprawozdawca).
Sygnatura akt II CSKP 578/22, wyrok Izby Cywilnej SN z 16 listopada 2022 r.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
