Rada Ministrów przyjęła założenia do projektu ustawy o zmianie ustawy o zasadach finansowania nauki oraz niektórych innych ustaw, przedłożone przez ministra nauki i szkolnictwa wyższego.
Rząd proponuje zmiany, które przede wszystkim mają zwiększyć koncentrację środków przeznaczonych na finansowanie istotnych zadań związanych z podnoszeniem poziomu badań naukowych i prac rozwojowych oraz upowszechnianiem nauki, a także umożliwią kierowanie większego strumienia pieniędzy – w ramach posiadanych środków – do najlepszych jednostek naukowych.
Jak przypomniano w komunikacie po posiedzeniu, od ponad dwóch lat działa pakiet ustaw, które zasadniczo zmieniły funkcjonowanie polskiej nauki. Dzięki nowym przepisom jednostki naukowe zmobilizowały się do większej aktywności, zwłaszcza w przedsięwzięciach międzynarodowych w ramach Unii Europejskiej. W ostatnich latach zainwestowano ponad 26,3 mld zł w infrastrukturę laboratoryjną i dydaktyczną.

Teraz kolejne działania mają znacząco usprawnić finansowanie polskiej nauki, zapewnić bardziej efektywną promocję wyników badań naukowych, poprawić dostęp do infrastruktury badawczej, a także jeszcze bardziej zwiększyć udział polskich naukowców w międzynarodowych projektach badawczych.

Nowe przepisy zakładają:

Zmiany w finansowaniu inwestycji w zakresie dużej infrastruktury badawczej

Zaproponowano rozwiązania, które umożliwią polskim naukowcom szerszy udział w międzynarodowych zespołach badawczych. Obecnie współpraca międzynarodowa, finansowanie (współfinansowanie) uczestnictwa polskich naukowców w przedsięwzięciach międzynarodowych, realizowane na innych zasadach niż umowa międzynarodowa – jest znacznie utrudnione. Przede wszystkim brakuje ustawowej definicji Strategicznej Infrastruktury Badawczej (ujętej na Polskiej Mapie Drogowej Infrastruktury Badawczej), co utrudnia priorytetowe finansowanie inwestycji o kluczowym znaczeniu dla rozwoju polskiej nauki.

Zaproponowano zatem zdefiniowanie Strategicznej Infrastruktury Badawczej. Tworzą ją urządzenia badawcze (lub zespół urządzeń badawczych), które mają unikalny charakter w skali krajowej, regionalnej, europejskiej lub międzynarodowej oraz kluczowe znaczenie dla rozwoju badań naukowych, prac rozwojowych i rozbudowy infrastruktury informatycznej nauki.

Urządzenia te mogą mieć postać skupioną (itp. duży teleskop) lub rozproszoną (itp. sieć obserwatoriów z małymi teleskopami), stacjonarną lub ruchomą, a także infrastrukturę informatyczną nauki, taką jak: banki danych, sieci telekomunikacyjne i systemy informatyczne oraz zasoby wiedzy takie jak: archiwa, kolekcje i depozyty.

Taki zapis oznacza, że pojawia się podstawa prawna, dzięki której minister nauki ustali wykaz przedsięwzięć zaliczonych do Strategicznej Infrastruktury Badawczej, ujętych na Polskiej Mapie Drogowej Infrastruktury Badawczej (PMDIB). Kryteria i tryb zaliczania przedsięwzięć do PMDIB zostaną uregulowane w rozporządzeniu. Wykaz przedsięwzięć objętych PMDIB będzie ogłaszany przez ministra nauki w dzienniku urzędowym.

Przewidziano wprowadzenie preferencyjnego finansowania programów lub przedsięwzięć zaliczonych do Strategicznej Infrastruktury Badawczej – ujętych na Polskiej Mapie Drogowej Infrastruktury Badawczej lub znajdujących się na europejskiej mapie drogowej ESFRI, w tym podejmowanych w ramach różnych form współpracy międzynarodowej, a nie jak dotychczas tylko na podstawie umowy międzynarodowej.

Zwiększenie stopnia koncentracji środków finansowych przeznaczonych na upowszechnianie nauki

Obecnie o środki na finansowanie działalności upowszechniającej naukę (DUN) może występować szereg podmiotów, co w wielu przypadkach prowadzi do ich rozproszenia i nie przynosi pożądanych efektów promocyjnych. Dlatego przewidziano doprecyzowanie terminu „działalność upowszechniająca naukę” (obecna definicja jest zbyt ogólna).

Działalność ta powinna polegać na realizacji zadań wspierających rozwój polskiej nauki i techniki przez upowszechnianie, promocję i popularyzację istotnych wyników działalności naukowej, innowacyjnej i wynalazczej, zwłaszcza w skali międzynarodowej. Chodzi też o wspieranie przedsięwzięć związanych z utrzymaniem unikalnych zasobów bibliotecznych i dziedzictwa historycznego nauki.

W projekcie ustawy katalog zadań związanych z upowszechnianiem nauki zostanie tak doprecyzowany, aby środki finansowe trafiały jedynie na przedsięwzięcia najlepiej promujące osiągnięcia polskiej nauki.

W ramach działalności upowszechniającej naukę dofinansowywane będzie w szczególności promowanie rozwiązań innowacyjnych, wykorzystujących wyniki badań naukowych lub prac rozwojowych w ramach targów, wystaw i ekspozycji za granicą lub w kraju. Wspierany będzie udział (lub organizacja) w przedsięwzięciach upowszechniających, promujących i popularyzujących osiągnięcia naukowe lub naukowo-techniczne.

Środki będą także przeznaczane na upowszechnianie informacji naukowych i naukowo-technicznych oraz podejmowanie innych działań szczególnie ważnych dla upowszechniania nauki.

Biblioteki naukowe będą mogły pozyskać środki na utrzymanie unikalnych zbiorów bibliotecznych o istotnym znaczeniu dla nauki lub jej dziedzictwa historycznego, a także opracowywanie naukowych zasobów bibliotecznych oraz udostępnianie zasobów bibliotek w wersji elektronicznej.

Z kolei wydawcy czasopism (w tym uczelnie i jednostki naukowe) będą mogli otrzymać dofinansowanie na podniesienie poziomu naukowego i umiędzynarodowienia wydawanych czasopism naukowych, zwłaszcza w wersji elektronicznej.

Takie rozwiązania będą służyć lepszej promocji polskiej nauki w Polsce i za granicą oraz zwiększeniu dostępności polskich publikacji dla naukowców na świecie, co z kolei powinno skutkować wzrostem cytowalności polskich prac, zwłaszcza w czasopismach zagranicznych. Podmioty działające na rzecz nauki będą mogły ubiegać się o środki finansowe w trybie konkursowym.

Usprawnienie procedur i zasad przyznawania środków finansowych na naukę

Dostosowano przyznawanie środków finansowych na naukę do specyfiki i charakteru zadań, z uwzględnieniem ograniczenia kosztów ich obsługi. Po pierwsze nie trzeba będzie zasięgać opinii zespołów oceniających i recenzentów w przypadku, gdy środki finansowe na naukę będą przyznawane w oparciu o dane mierzalne (wielkości liczbowe). Dotyczyć to będzie głównie pieniędzy na utrzymanie potencjału badawczego jednostek naukowych, a także na badania naukowe lub prace rozwojowe służące rozwojowi młodych naukowców oraz uczestników studiów doktoranckich.

Przewidziano także uszczegółowienie przepisów dotyczących dopuszczalnego zakresu restrukturyzacji jednostek naukowych w celu ułatwienia im konsolidacji i restrukturyzacji. Zaplanowano działania służące zapewnieniu bardziej stabilnego systemu finansowania kosztów utrzymania specjalnych urządzeń badawczych. Założono doprecyzowanie przepisów dotyczących jednostek naukowych, którym zostanie przyznana kategoria naukowa C (poziom niezadowalający).

Chodzi o to, aby ograniczyć wydatki na dotację statutową przyznawaną jednostkom o najniższym poziomie naukowym. Zaproponowano umożliwienie dofinansowania działalności statutowej zupełnie nowych jednostek naukowych tworzonych przez zespoły o dużym dorobku naukowym.

Przewidziano zniesienie ustawowego ograniczenia wysokości nagrody przyznawanej przez ministra nauki za osiągnięcia naukowe. Chodzi o większą elastyczność w ustalaniu wysokości nagród. W rozporządzeniu zostanie ustalona maksymalna wysokość nagrody ministra.

Rozszerzenie dostępu do informacji o finansowaniu nauki w Polsce za pośrednictwem zintegrowanego informatycznego systemu zarządzania nauką

Powstanie System Informacji o Nauce. Ma to być system prowadzony przez ministra nauki w ramach systemu informatycznego POL-on. Będą w nim przetwarzane informacje na temat jednostek naukowych oraz ich osiągnięć naukowych i innowacyjnych, wdrożeniowych i innych. Chodzi o informacje o projektach badawczych, publikacjach, monografiach, patentach, wdrożeniach, itp. System będzie zintegrowany z Systemem Informacji o Szkolnictwie Wyższym (działa również w systemie POL-on).

Zakres informacji gromadzonych w nowym systemie zostanie dostosowany do potrzeb całościowej oceny działalności jednostek naukowych (prowadzonej przez Komitet Ewaluacji Jednostek Naukowych) oraz wniosków o przyznanie środków finansowych na działalność statutową. Jednostki naukowe będą zobowiązane do wprowadzania wymaganych informacji do systemu.

System Informacji o Nauce ułatwi nawiązywanie współpracy naukowej, co z kolei powinno skutkować lepszym zarządzaniem nauką, poprawą jakości badań naukowych i procedury recenzowania projektów.

Informacje zgromadzone w systemie będą podstawą do przyznawania przez ministra nauki kategorii naukowych i określania wysokości dotacji na działalność statutową. Dostęp do dużej części danych będzie otwarty nie tylko dla wszystkich pracowników naukowych i naukowo-dydaktycznych, ale także dla pozostałych obywateli.

Ważnym modułem systemu będzie Polska Bibliografia Naukowa, która docelowa będzie zintegrowana z przyszłą strukturą informatyczną mającą na celu zapewnienie otwartego dostępu do wyników badań naukowych finansowanych ze środków publicznych.