Od marca 2016 roku obowiązuje znowelizowana ustawa - Prawo o prokuraturze, która łączy stanowiska prokuratora generalnego i ministra sprawiedliwości. Ustawa utworzyła też Prokuraturę Krajową w miejsce Generalnej, zlikwidowała Krajową Radę Prokuratury oraz wojskowy pion organizacyjny prokuratury.
- Było to działanie całkowicie odbierające prokuratorze niezależność od organów władzy wykonawczej i ustawodawczej. Prokuratura stała się narzędziem w rękach ówcześnie rządzących, służyła władzy i realizacji celów politycznych – czytamy w komunikacie Ministerstwa Sprawiedliwości.
Rozdzielenie funkcji ministra sprawiedliwości i prokuratora generalnego to pierwszy krok do przywrócenia niezależności prokuraturze. Da też gwarancje wolności od ewentualnych nacisków politycznych, presji mediów i opinii publicznej.
Zasady organizacyjne
Zgodnie z założeniami przygotowanej nowelizacji prokuratora generalnego powoływać będzie (bezwzględną większością głosów) Sejm za zgodą Senatu. Kadencja prokuratora generalnego będzie trwała sześć lat, bez możliwości jej ponowienia. Po jej zakończeniu prokurator generalny będzie mógł przejść w stan spoczynku niezależnie od osiągniętego wieku. Pierwszego zastępcę prokuratora generalnego oraz pozostałych, nie więcej niż dwóch, będzie powoływał i odwoływał prokurator generalny, spośród prokuratorów, po zasięgnięciu w przyszłości opinii Krajowej Rady Prokuratorów. Zastępcą prokuratora generalnego do spraw wojskowych będzie powoływał i odwoływał prokurator generalny po uzyskaniu opinii ministra obrony narodowej, spośród prokuratorów będących oficerami wojska w służbie czynnej albo oficerami rezerwy.
Zgłoszenia kandydatów na prokuratora generalnego
Projekt zakłada, że zgłaszać kandydatury na to stanowisko będą:
- Prezydent RP;
- Marszałek Sejmu;
- grupa 35 posłów;
- grupa 15 senatorów;
- grupa 200 prokuratorów w stanie czynnym;
- grupa 2000 obywateli.
Kandydatury zgłaszane będą marszałkowi Sejmu, a kandydaci wezmą udział w wysłuchaniu publicznemu, które koordynować będzie przywrócona Krajowa Rada Prokuratury.
Warunki kandydata na prokuratora generalnego
Stanowisko prokuratora generalnego będzie mógł zajmować wyłącznie prokurator w stanie czynnym, z co najmniej 20-letnim nieprzerwanym stażem na stanowisku prokuratora. Kandydat będzie też musiał wykazać, że w ciągu 10 lat bezpośrednio przed zgłoszeniem kandydatury nie wykonywał innego zawodu. W myśl nowych przepisów prokurator generalny nie będzie mógł:
- zajmować innego stanowiska czy wykonywać innych zajęć zarobkowych. Wyjątkiem od tej reguły będzie zatrudnienie na uczelni lub innej instytucji szkolnictwa wyższego i nauki;
- nie będzie mógł należeć do partii politycznej lub związku zawodowego;
- nie będzie mógł również prowadzić działalności publicznej, która nie licowałaby z godnością urzędu lub zagrażała niezależności prokuratury.
Gwarancje niezależności
Prokurator generalny nie będzie mógł zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej, zatrzymany ani tymczasowo aresztowany bez uprzedniej zgody Sejmu. Wyjątkiem będzie zatrzymanie na gorącym uczynku. Projekt nowelizacji ustawy zakłada również wprowadzenie autonomii budżetowej prokuratury. Oznacza to, że projekt budżetu prokuratury prokurator generalny będzie przedstawiał ministrowi finansów, który włączy go do projektu budżetu państwa.
Odwołanie prokuratora generalnego ze stanowiska
Odwołanie prokuratora generalnego przez Sejm przed upływem kadencji będzie możliwe, gdy prokurator generalny:
- zrzekł się funkcji Prokuratora Generalnego;
- stał się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby lub utraty sił, co zostało stwierdzone orzeczeniem lekarskim;
- został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego;
- złożył niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, co zostało stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu;
- został prawomocnie ukarany karą dyscyplinarną.
Poza przypadkiem zrzeczenia się funkcji prokuratora generalnego, wniosek o jego odwołanie będą mogli złożyć:
- grupa 35 posłów;
- grupa 15 senatorów.
Zgodnie z założeniem nowelizacji Sejm będzie mógł odwołać prokuratora generalnego większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Obowiązki PG
Prokurator generalny corocznie będzie przedstawiać Sejmowi i Senatowi sprawozdanie roczne z działalności prokuratury. Dokument ten będzie także otrzymywać:
- prezydent RP;
- prezes Rady Ministrów;
- minister sprawiedliwości;
- Krajowa Rada Prokuratury.
Organy będą mogły przedstawić pisemne stanowisko do sprawozdania prokuratora generalnego. Zarówno sprawozdanie, jak i stanowiska będą miały charakter jawny i będą publikowane w biuletynie prokuratora generalnego oraz na stronie internetowej Biura Prokuratora Generalnego.
Prokurator generalny będzie również uprawniony do przedstawienia Sejmowej Komisji do Spraw Służb Specjalnych informacji o postępowaniach przygotowawczych, mających bezpośrednie znaczenie dla bezpieczeństwa Państwa, po uzyskaniu pisemnego stanowiska w tym przedmiocie prokuratora prowadzącego postępowanie przygotowawcze kierując się dobrem i koniecznością zapewnienia sprawności prowadzonego postępowania.
Ostatnie lata to porażka
- Pod rządami obowiązującej ustawy całą prokuraturę dotknęły również bardzo głębokie zmiany personalne. Specjalny system „delegacji” pozwala na niemal dowolne przenoszenie podległych prokuratorowi generalnemu śledczych. Negatywnie w tej sprawie wypowiedział się Sąd Najwyższy - zauważa prof. dr hab. Beata-Stępień-Załucka z Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu.
- Zmiany wprowadzone w prokuraturze dały zatem prokuratorowi generalnemu, a jednocześnie ministrowi sprawiedliwości, czyli aktywnemu politykowi, niemal nieograniczony wpływ na prokuraturę, jej kierownictwo, nagrody, awanse, kary, a także na jej działania i toczące się postępowania. Ich wprowadzenie budzi więc uzasadnione wątpliwości co do niezależności prokuratorów od polityków. Przekazanie władzy nad prokuraturą w ręce jednej osoby – prokuratora generalnego – ministra sprawiedliwości oraz wykorzystywanie przepisów o odpowiedzialności dyscyplinarnej prokuratorów do karania prokuratorów nieposłusznych władzy, to w mojej ocenie dwa największe zagrożenia dla prokuratury – podkreśla prof. Beata Stępień -Załucka.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
