Raport „Paying Taxes 2009. The global picture”, opublikowany przez PricewaterhouseCoopers i Bank Światowy, potwierdza potoczną opinię, że polski system podatkowy jest nieprzyjazny dla przedsiębiorców i wymaga gruntownej reformy. - W ubiegłorocznym rankingu Polska zajęła 125. miejsce, a więc teraz zanotowała spadek o niemal 20 pozycji. Trzeba jednak zauważyć, że ten spadek nie ma wielkiego związku z rzeczywistymi zmianami w naszym systemie podatkowym - mówi Katarzyna Czarnecka–Żochowska, partner w dziale doradztwa podatkowego PricewaterhouseCoopers.

Doroczny raport „Paying Taxes” ukazuje się już po raz trzeci. Tak samo jak wcześniejsze edycje, także i tym razem przedstawia wyniki przekrojowych badań na temat legislacji podatkowej i praktyki fiskalnej na całym świecie z perspektywy prowadzenia działalności gospodarczej.

Polska – miejsce w rankingu światowym i europejskim

Najdonioślejszą częścią raportu jest ranking państw, sporządzony według kryterium przyjazności systemu podatkowego w zakresie opodatkowania przedsiębiorców. Na 181 państw objętych badaniem Polska zajęła dalekie 142. miejsce. Oznacza to, że aż 141 państw ma system podatkowy, który jest korzystniejszy dla przedsiębiorców niż system polski. W rozszerzonej Unii Europejskiej gorzej wypadła tylko Rumunia (146. miejsce).

Katarzyna Czarnecka–Żochowska, partner w dziale doradztwa podatkowego PricewaterhouseCoopers powiedziała: "W ubiegłorocznym rankingu Polska zajęła 125. miejsce, a więc teraz zanotowała spadek o niemal 20 pozycji. Trzeba jednak zauważyć, że ten spadek nie ma wielkiego związku z rzeczywistymi zmianami w naszym systemie podatkowym". Według  Żochowskiej jest on wypadkową dwóch czynników, z których pierwszym jest niewielka korekta metodologii obliczania całkowitej stawki podatkowej w naszym kraju (korekta doprowadziła do podniesienia tej stawki z 38,4% do 40,2%). Po drugie, spadek Polski w rankingu jest ilustracją starej prawdy, że ten, kto nie idzie do przodu – ten zostaje z tyłu. W ostatnich latach wiele krajów przeprowadziło skuteczne reformy, które sprawiły, że Polska relatywnie straciła nawet w tych obszarach, w których nasze krajowe wskaźniki w żaden sposób się nie pogorszyły.

Przyjazność systemu podatkowego – trzy komponenty

W ramach metodologii raportu „Paying Taxes”, na przyjazność systemu podatkowego składają się trzy komponenty, którym przyznano równe wagi:

* całkowita stawka podatkowa (suma podatków obciążających przedsiębiorcę odniesiona do zysku handlowego);
* liczba pojedynczych płatności podatkowych, dokonywanych w ciągu roku (np. co do zasady, każda zaliczka traktowana jest jako odrębna płatność);
* czas poświęcany na wypełnianie formalności podatkowych – również mierzony w skali rocznej.

Przyjęta metodologia zakłada też dodatkowe założenia i uproszczenia, których zrozumienie jest niezbędne dla prawidłowego odczytania danych. Najważniejsze z nich dotyczy kategorii zysku handlowego: jest to – w pewnym uproszczeniu – zysk księgowy netto, powiększony o wszystkie podatki obciążające przedsiębiorcę. Tym samym, zysk liczony w ten sposób jest wyższy od podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym, a także od zysku księgowego.

Ponadto zasady sporządzania rankingu obejmowały szczególne preferencje dla państw, które pozwalają na powszechne stosowanie elektronicznych deklaracji podatkowych (tzw. e-deklaracji). Wspomniane preferencje polegają na tym, że jeśli podatek deklarowany jest elektronicznie, to uznaje się, że jest on płatny tylko raz w roku, mimo że rzeczywista liczba płatności może być wyższa. Takie podejście jest odzwierciedleniem przekonania o dużej wygodzie deklaracji elektronicznych, które pozwalają na zmniejszenie obciążenia formalnościami.

Wyniki Polski w szczegółach – anatomia złego systemu podatkowego

Odległe 142. miejsce Polski w światowym rankingu nie jest przypadkiem. Okazuje się bowiem, że nasz kraj wypada źle lub co najwyżej przeciętnie we wszystkich trzech komponentach oceny. Stosunkowo najlepiej wypadamy pod względem całkowitej stawki podatkowej, która – w średniej wielkości przedsiębiorstwie – wynosi 40,2% zysku handlowego (83. wynik na świecie). Dużo gorsza jest nasza pozycja w zakresie pozostałych komponentów oceny: pracownicy średniej wielkości przedsiębiorstwa muszą dokonywać 40 płatności podatkowych rocznie (127. wynik na świecie) oraz poświęcać 418 godzin rocznie na wypełnianie formalności podatkowych (151. wynik na świecie).

W raporcie „Paying Taxes 2009”, przy obliczaniu całkowitych stawek podatkowych w poszczególnych krajach uwzględniono regulacje obowiązujące w 2007 r. Z kolei przy badaniu pozostałych aspektów systemu podatkowego, takich jak liczba płatności w ciągu roku oraz czas poświęcany na formalności podatkowe – uwzględniano też skutki zmian, jakie nastąpiły w badanych krajach w pierwszym kwartale 2008 r. (Dane uwzględnione w poprzedniej edycji raportu pochodzą z odpowiednio wcześniejszych okresów).

W ogólnym rankingu przyjazności systemu systemu podatkowego – podobnie jak w rankingu zamieszczonym w raporcie „Paying Taxes 2008” – pierwsze miejsce zajęły Malediwy, które są wyspiarskim rajem podatkowym o liczbie mieszkańców ok. 300 tys. Z uwagi na niewielkie rozmiary tego kraju trudno go uważać za wzór do naśladowania dla takiego państwa jak Polska. To samo dotyczy Kiribati, które zamyka pierwszą dziesiątkę.

Tradycyjnie na szczycie rankingu znalazło się kilka państw finansujących swoje wydatki publiczne za pomocą przychodów z wydobycia surowców naturalnych (głównie ropy naftowej). Państwa te z natury rzeczy nie potrzebują rozbudowanych systemów podatkowych i stąd ich wysokie miejsca w rankingu nie mogą być wiązane z żadnymi wysiłkami w zakresie reform fiskalnych. Do państw tych należą: Katar (2 miejsce), Zjednoczone Emiraty Arabskie (4 miejsce) oraz Arabia Saudyjska, Oman i Kuwejt (odpowiednio miejsca 7-9). W światowej czołówce znalazło się też kilka krajów o skomplikowanej strukturze demograficznej i finansach, które nie są oparte na dochodach z bogactw naturalnych. Należą do nich Hong Kong (3. miejsce), Singapur (5. miejsce) oraz Irlandia, która po raz drugi z rzędu zajęła miejsce 6. Wydaje się, że w tej grupie państw powinniśmy szukać pozytywnych wzorców legislacji podatkowej. Dotyczy to szczególnie Irlandii z uwagi na fakt, że jest to kraj relatywnie bliski kulturowo Polsce.  Na samym końcu rankingu znalazły się dwa państwa sąsiadujące z naszym krajem: Białoruś (181. miejsce) i Ukraina (180. miejsce).

Wzorce z Europy: Polska na tle liderów z UE

W Europie najprzyjaźniejszy system podatkowy ma Irlandia (6. miejsce w rankingu światowym). Co ciekawe, w porównaniu z rankingiem „Paying Taxes 2008”, drugie miejsce wśród państw europejskich utraciła Wielka Brytania. To również skutek wspomnianej powyżej reguły, że kto nie idzie do przodu, ten zostaje z tyłu. Brytyjskie wskaźniki w najmniejszym stopniu nie uległy pogorszeniu. Mimo to, Zjednoczone Królestwo (16. miejsce w rankingu światowym) zostało prześcignięte przez Danię (13. miejsce) i Luksemburg (14. miejsce).