Przypomnijmy, że w ustawie okołobudżetowej na 2023 r. po raz trzeci z rzędu ustalono podstawę do wyliczania wynagrodzeń sędziów, prokuratorów i powiązanych z ich płacami zawodów (np. referendarzy) nie tak, jak to wynika z Prawa o ustroju sądów powszechnych czy Prawa o prokuraturze. Zgodnie z ustawami ustrojowymi podstawą ustalenia wynagrodzenia zasadniczego ma być przeciętne wynagrodzenie w II kwartale roku poprzedniego, ogłaszane w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Czyli powinno to być 6156,25 zł. Tymczasem rząd zastosował stałą podstawę - 5444,42 zł.
W sądach trwa batalia o wcześniejsze lata, bo już w 2021 r., z powodu pandemii, wynagrodzenia sędziów i prokuratorów zostały utrzymane na poziomie z 2020 roku. Z kolei w 2022 r. (którego dotyczą obecnie pozwy) wynagrodzenie wyliczono na podstawie II kwartału, ale... 2020 roku, a nie 2021 r. Efektem tego kolejnego odstępstwa w wyliczaniu wynagrodzeń są pozwy kierowane do sądów przez prokuratorów, sędziów, ale też m.in. referendarzy. Są też już pierwsze prawomocne wyroki i wyrównania m.in. dla prokuratorów. Zostało również skierowane pytanie prejudycjalne do TSUE. Dotyczy ono wynagrodzeń sędziowskich, a konkretnie, czy takie rozwiązanie, kształtujące wynagrodzenia na podstawie regulacji okołobudżetowej, nie narusza przepisów unijnych, zgodnie z którymi państwa członkowskie mają zapewnić skuteczną ochronę prawną czyli dostęp do niezawisłego i bezstronnego sądu.
Czytaj: Prokuratorzy dostają już pierwsze pieniądze w związku z pozwami o wynagrodzenia>>
Czytaj: Sprawa wynagrodzeń sędziowskich do TSUE - jest pierwsze pytanie prejudycjalne>>
Prokuratorzy kierują wniosek do TK
Rada Główna Związku Zawodowego Prokuratorów i Pracowników Prokuratury RP przyjęła właśnie uchwałę w przedmiocie skierowania do Trybunału Konstytucyjnego wniosku o zbadanie zgodności z Konstytucją RP przepisów art. 10 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 1 grudnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023. To właśnie te przepisy, zgodnie z którymi podstawą do wyliczenia wynagrodzenia zasadniczego prokuratora ma być kwota 5 444,42 zł.
W ocenie związkowców są one niezgodne z: zasadą ochrony zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa i zasadą ochrony praw nabytych wynikającymi z art. 2 Konstytucji RP; art. 64 ust. 1 i 2 (prawo do własności, innych praw majątkowych) w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP (zgodnie z nim ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw).
Związek chce również, by ten wniosek był rozpoznawany łącznie z tym dotyczącym wynagrodzeń sędziowskich. Radę Główną Związku Zawodowego Prokuratorów i Pracowników Prokuratury reprezentować przed TK będą prokuratorzy Jacek Skała i Dominika Matusiak.
Zmiany w ustawach ustrojowych po fali protestów
Związkowcy przypominają, że powiązanie wysokości wynagrodzenia prokuratorów (ale także sędziów) z przeciętnym wynagrodzeniem w gospodarce nastąpiło za sprawą wejścia w życie ustawy z dnia 20 marca 2009 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw i nie było przypadkowe. Oznaczało bowiem odejście od kształtowania wysokości wynagrodzeń sędziów w oparciu o dotychczasową kwotę bazową określaną corocznie w ustawie budżetowej i nastąpiło po fali wielomiesięcznych protestów środowiska.
- Nowy system ustalania wysokości wynagrodzenia sędziów i prokuratorów był przedmiotem pośredniej oceny Trybunału Konstytucyjnego w wyroku pełnego składu Trybunału z dnia 12 grudnia 2012 r., sygn. K 1/12. Trybunał zauważył wówczas, że najważniejszym aspektem wynagrodzenia godnego urzędu sędziego jest, by sposób ustalania jego wysokości był oparty na obiektywnych, wymiernych przesłankach i działał z mocy samej ustawy – niejako „automatycznie”, bez potrzeby podejmowania w tej sprawie ocennych decyzji, które mogłyby być instrumentem nacisku na sędziów. Istotna jest, oczywiście, także sama wysokość wynagrodzenia, które powinno zapewniać bezpieczeństwo finansowe sędziemu i jego rodzinie, rekompensować rygorystyczne ograniczenia w podejmowaniu innej działalności zarobkowej oraz sprzyjać budowaniu prestiżu urzędu sędziego - wskazano we wniosku.
Jak dodano oczywistym jest, że prokuratorzy nie cieszą się tożsamymi gwarancjami konstytucyjnymi co sędziowie, w szczególności zaś brak wyraźnej konstytucyjnej gwarancji co do wynagrodzenia odpowiadającego godności tego urzędu. - Jednak przywołane przez Trybunał Konstytucyjny argumenty związane z koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa finansowego sędziemu i jego rodzinie, rekompensowania rygorystycznych ograniczeń w podejmowaniu innej działalności zarobkowej, sprzyjania budowaniu prestiżu urzędu, a także przeciwdziałania czynnikom mogącym negatywnie wpływać na niezależność, można z powodzeniem odnieść wprost do prokuratorów, czego wyrazem jest – istniejące od wielu lat, a zatem noszące znamiona zasady ustrojowej – powiązanie reguł wynagradzania sędziów i prokuratorów, a także wielu innych aspektów dotyczących ich statusu - wskazano.
Nawet 43 tys. zł mniej w ciągu roku
We wniosku wskazano również, że różnice w wynagrodzeniach wynikające z zastosowania w 2023 r. przepisów z ustawy okołobudżetowej, a nie Prawa o Prokuraturze, to o niemal 1352,99 zł – 3616,03 zł miesięcznie, a tym samym od 16 234,56 do 43 392,36 zł w zależności od stażu pracy i stanowiska asesora czy prokuratora.
Autorzy wniosku wskazują równocześnie, że doszło do specyficznej sytuacji prawnej. - Stosownie do obowiązujących od 2009 r. reguł mechanizmu ustalania wynagrodzeń prokuratorów – biorąc pod uwagę komunikat Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 9 sierpnia 2022 r. w sprawie przeciętnego wynagrodzenia w drugim kwartale 2022 r. – ustawowa podstawa wynagrodzenia prokuratora w roku 2023 r. wyniosła 6156,25 zł i obowiązywała (jako element normy prawnej) od dnia publikacji rzeczonego komunikatu, do dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw kwestionowanych przepisów – to jest 19 grudnia 2022 r. To właśnie tego dnia prokuratorzy – jako adresaci normy prawnej – uzyskali wiedzę o obniżeniu podstawy ich wynagrodzenia (na 2023 r.) o ponad 11 proc. jego wysokości. Oznacza to, że na kilka tygodni przed spodziewaną wypłatą wynagrodzenia za styczeń 2023 r. okazało się, że wynagrodzenie miesięczne za pracę w całym roku 2023 r. będzie znacznie niższe - zaznaczono.
Dodano, że taka sytuacja była już dobrze rozpoznana w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego – chodzi o powstanie ekspektatywy maksymalnie ukształtowanej (e.m.u.) czyli w tym przypadku prawa do wynagrodzenia po stronie prokuratorów. - Jak bowiem zauważył pełny skład Trybunału Konstytucyjnego w uzasadnieniu przywołanego już wyroku w sprawie K 1/12, ekspektatywa prawa to sytuacja prawna, w której zaistniały już „zalążki” przyszłego prawa, tzn. gdy została spełniona co najmniej jedna ustawowa przesłanka nabycia określonego prawa podmiotowego, lecz zarazem co najmniej jedna z pozostałych przesłanek nie została spełniona. Trybunał Konstytucyjny definiuje e.m.u. w swoim orzecznictwie jako prawa tymczasowe, istniejące w sytuacji, „gdy spełnione zostały wszystkie zasadnicze przesłanki ustawowe nabycia praw pod rządami danej ustawy”, „a brak tylko ostatniego etapu decydującego o definitywnym przejściu prawa podmiotowego na oczekującego” - czytamy we wniosku.
- Domagamy się w szczególności łącznego rozpoznania wniosków z wcześniej złożonymi wnioskami SN, KRS i NSA. W naszej ocenie chodzi o jedną ustawę i ekonomika procesowa nakazuje łączne procedowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym. Liczę na to, że uczestnicy postępowania, a zwłaszcza Prokurator Generalny przychylą się do wniosku o łączne rozpoznanie, a nawet tego rodzaju postulat sformułuje. Chodzi tu bowiem o jedną z podstawowych zasad ustrojowych, jaką jest zasada równości wynagrodzeń sędziów i prokuratorów - mówi prokurator Jacek Skała przewodniczący ZZPiPP RP.
Sprawdź w LEX: W jaki sposób należy wyliczyć podstawę wynagrodzenia chorobowego prokuratora? >
Orzeczenia sądów wskazówką dla TK
Związek liczy, że Prokurator Generalny będzie prezentował stanowisko, takie jak wcześniej przedstawione w wystąpieniach pisemnych, między innymi na etapie konsultacji międzyresortowych, kiedy to wskazywał na niekonstytucyjność rządowych propozycji.
- W mojej ocenie wskazówką dla Trybunału może być również utrwalająca się linia orzecznicza sądów powszechnych zasądzających powództwa prokuratorów w związku z zamrożeniem wynagrodzeń w latach 2021-22. Mamy już wyroki w tej sprawie w kilku miejscach między innymi w Krakowie. Warszawie, Nowej Soli, Wschowej oraz we Włocławku. W większości przypadków sądy nadają im klauzule natychmiastowej wykonalności, a pierwsze wypłaty zasądzonych roszczeń trafiły na prokuratorskie konta. Sądy orzekając w sprawach powództw de facto dokonują kontroli legalności działania władzy ustawodawczej, która uchwaliła przepisy niezgodne z Konstytucją, a także wbrew wcześniejszemu stanowisku Trybunału z 2013 r., który wskazał na możliwość zamrożenia płac ultima ratio, czyli tylko wtedy gdy sytuacja ekonomiczna państwa jest zła i można ją kwalifikować jako recesje - podkreśla Skała.
Dodaje, że środowisko prokuratorskie wierzy w to, że Trybunał w swoim przyszłym orzeczeniu "po trzech latach przywróci praworządność w obszarze kształtowania prokuratorskich płac". - Jednocześnie namawiamy do kierowania powództw w szczególności za rok 2022 r. bo postępowanie przed Trybunałem dotyczy bieżącego roku i być może nie będzie innej możliwości konwalidowania uchybień ustawy okołobudżetowej za rok 2022 niż droga sądowa - podsumowuje.
Czytaj w LEX: Prokuratura po 5 latach obowiązywania ustawy – Prawo o prokuraturze z 28.01.2016 r. >
Chcesz zapisać ten artykuł i wrócić do niego w przyszłości? Skorzystaj z nowych możliwości na Moje Prawo.pl
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
