Patrycja Rojek-Socha: W ostatnim czasie sporo emocji budzi kwestia wynagrodzeń sędziów, ale też m.in. referendarzy. Chodzi o ustawę okołobudżetową, która ponownie ustala podstawę ich wyliczenia w 2023 r., mimo że reguluje to Prawo o ustroju sądów powszechnych. Jak Pani Minister ocenia decyzje sędziów o kierowaniu pozwów dotyczących - na razie - wynagrodzeń w 2022 r.?
Katarzyna Frydrych: Każdy sędzia korzysta z obywatelskiego prawa do dochodzenia swoich roszczeń przed sądem. W sprawach ze stosunku służbowego sędziom przysługuje – tak jak każdemu obywatelowi - droga sądowa. Z przepisów ustawy wynika jedynie obowiązek sędziego powiadomienia prezesa sądu o toczącym się postępowaniu, w których jest stroną lub uczestnikiem. Zatem wytoczone pozwy dotyczące „zamrożonych” wynagrodzeń stanowią realizację prawa do sądu przysługującego sędziom, tak jak każdemu innemu obywatelowi. O zasadności takich roszczeń rozstrzygnie każdorazowo sąd, przy czym trzeba pamiętać, że w przypadku pozwu złożonego przez sędziego powinien być to inny sąd, niż jego jednostka macierzysta – jego pracodawca.
Ministerstwo Sprawiedliwości – przypomnijmy – w toku pracy nad ustawą okołobudżetową stanowczo sprzeciwiało się ustalaniu wysokości wynagrodzenia sędziów niezgodnie z Prawem o ustroju sądów powszechnych, czyli w odniesieniu do kwoty 5444,42 złotych, a nie do kwoty przeciętnego wynagrodzenia w drugim kwartale roku poprzedniego, ogłaszanego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” (przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) .
Od organów władzy publicznej oczekuje się przestrzegania prawa, a jego naruszanie osłabia autorytet tej władzy i zaufanie jakim obywatel ją obdarzył. Ustawa Prawo o ustroju sądów powszechnych określa sposób ustalania wynagrodzeń sędziów i to prawo musi być przestrzegane. Błędne rozumienie pojęcia sprawiedliwości społecznej nie może stanowić uzasadnienia dla łamania normy konstytucyjnej wyrażonej w art. 178 ust. 2 Konstytucji. Realizacją tej normy jest obowiązujący mechanizm ustalania wynagrodzenia sędziów w oderwaniu od systemu waloryzacji stosowanego wobec pozostałych pracowników sfery budżetowej. Stąd też powoływanie się na argument rozwarstwienia płac w sferze publicznej świadczy o niezrozumieniu założeń aksjologicznych powołanej wyżej normy konstytucyjnej.
Przypomnę też, że Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 12 grudnia 2012 r. wskazał, iż wysokość wynagrodzenia sędziego powinna zapewniać bezpieczeństwo finansowe sędziemu i jego rodzinie, rekompensować rygorystyczne ograniczenia w podejmowaniu innej działalności zarobkowej oraz sprzyjać budowaniu prestiżu urzędu sędziego. Zdaniem Trybunału, wynagrodzenie to powinno być znacząco wyższe od przeciętnego wynagrodzenia w kraju. Ceną za bezpieczeństwo finansowe sędziego są ustawowe zakazy podejmowania dodatkowej aktywności zawodowej. Nie może umknąć uwadze, że wysokość wynagrodzenia już w chwili obecnej nie jest atrakcyjna i nie zachęca do wykonywania tego niezwykle odpowiedzialnego i wymagającego zawodu.
Na jakim etapie są obecnie prace nad przepisami spłaszczającymi strukturę sądów i ujednolicającymi status sędziego? Kiedy mogłyby wejść w życie?
Opracowany z inicjatywy Ministerstwa Sprawiedliwości projekt nowej ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz przepisów wprowadzających tę ustawę znajduje się obecnie na etapie uzgodnień międzyresortowych. Wywołał on wiele głosów, zarówno krytykujących zawarte w nim rozwiązania jak i ze zrozumieniem przyjmujących proponowane regulacje. Wartością jest rozpoczęcie dyskusji o kształcie sądownictwa, zdiagnozowanie jego dysfunkcji, określenie kierunków jego zmian. Nie podzielam obaw o zakłócenie pracy sądów po wejściu w życie przepisów. Odpowiednio długie vacatio legis pozwoli na przygotowanie sądów do pracy po dniu wejścia w życie przepisów. Powtórzę - nie podzielam obaw zgłaszanych w tym zakresie.
Czy Ministerstwo Sprawiedliwości planuje też inne rozwiązania, które mogłyby usprawnić pracę sądów, np. w zakresie ich odciążenia i przyspieszenia rozpatrywania spraw? Pomysły pojawiające się w publicznej dyskusji są różne, choćby tworzenie zespołów orzeczniczych – sędzia, asystent, protokolant.
Fundamentalne znaczenie dla usprawnienia pracy sądów powszechnych ma właśnie opracowany w Ministerstwie Sprawiedliwości projekt nowej ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, bowiem obejmuje on swoimi regulacjami całokształt działalności sądów. Projekt ten ogniskuje uwagę Ministerstwa jako główne narzędzie służące usprawnieniu pracy sądów powszechnych. Zagadnienia takie jak ograniczenie kognicji sądów albo stworzenie zespołów tworzonych przez współpracujących ze sobą sędziego, asystenta i protokolanta, nie są postulatami nowymi. Jeśli chodzi o ograniczenie kognicji, to w toku prac legislacyjnych nad różnymi aktami prawnymi Ministerstwo Sprawiedliwości zgłasza postulaty poszukiwania innych rozwiązań niż przekazanie sądom powszechnym obowiązku rozpoznawania kolejnych rodzajów spraw. Przekazanie niektórych kategorii spraw, objętych obecnie kognicją sądów powszechnych, do rozpoznawania np. sądom administracyjnym wymaga z kolei wypracowania konsensusu z tą gałęzią sądownictwa, której obciążenie sprawami i sytuacja kadrowa również nie należą do łatwych. Natomiast tworzenie zespołów wspomagających sędziów przy wykonywaniu działalności orzeczniczej jest realizowane na bieżąco przez odpowiednie rozmieszczenie etatów urzędniczych i asystenckich w poszczególnych sądach, co przy uwzględnieniu aktualnej struktury organizacyjnej sądów powszechnych oraz potrzeby zapewnienia środków na sfinansowanie nowych etatów asystenckich i urzędniczych jest zadaniem realizowanym długofalowo.
Czytaj w LEX: Partyk Tomasz, Test bezstronności (niezawisłości) sędziego w praktyce >>>
A sędziowie pokoju?
Kwestia wprowadzenia do porządku prawnego instytucji sądów pokoju nie powinna być rozpatrywana w oderwaniu od rozwiązań zaproponowanych w nowej ustawie – Prawo o ustroju sądów powszechnych, bowiem rozwiązania zawarte w obu projektach muszą być spójne.
Kolejną propozycją na usprawnienie pracy - tym razem sędziów rodzinnych - jest to, by mogli w takich sprawach orzekać asesorzy.
Postulat orzekania przez asesorów w sprawach rodzinnych należy do kontrowersyjnych z uwagi na charakter tych spraw oraz zasób doświadczenia życiowego orzecznika, potrzebnego do ich trafnego rozstrzygnięcia. Niezależnie od argumentów przemawiających za albo przeciwko takiemu rozwiązaniu nie wydaje się, aby umożliwienie asesorom rozstrzygania tej kategorii spraw w znaczący sposób usprawniło postępowania prowadzone przed sądami powszechnymi. Sprawy rodzinne niejednokrotnie wymagają pewnej wrażliwości i zrozumienia relacji międzyludzkich. Te zaś zdobywa się z wiekiem i z doświadczeniem życiowym, własnym jak i tym, które trzeba uzyskać na sali rozpraw.
Czytaj w LEX: Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów i asesorów sądowych >>>
Czytaj w LEX: Nadmiar obowiązków służbowych a odpowiedzialność za przewinienie dyscyplinarne sędziego - LINIA ORZECZNICZA >>>
Kolejną istotną kwestią jest cyfryzacja/informatyzacja wymiaru sprawiedliwości. Pełnomocnicy już dość mocno przyzwyczaili się do e-rozpraw i doręczeń przez Portal Informacyjny Sądów, czy MS planuje wprowadzenie tych przepisów (konkretnie tych, które wynikają z nowelizacji antycowidowej) na stałe, i czy możliwy jest kolejny krok – czyli możliwość wnoszenia tą drogą pism przez pełnomocników?
Przede wszystkim nie da się uciec przed informatyzacją. Nowoczesny sąd to nie tylko taki, który ma odpowiednią infrastrukturę informatyczną, ale taki który wykorzystuje systemy informatyczne dla sprawnego rozpoznawania spraw. Zostały już wdrożone systemy: Elektronicznego Postępowania Upominawczego, Elektronicznych Ksiąg Wieczystych, e-KRS (elektroniczny Krajowy Rejestr Sądowy), Krajowy Rejestr Zadłużonych. Nie ulega wątpliwości, że do usprawnienia postępowań przyczyniają się również e-doręczenia. Coraz więcej prawników korzysta z tej możliwości. Nowelizacją ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, w dniu 3 lipca 2021 r. wszedł w życie przepis art. 15zzs ind. 9 ust. 2, zgodnie z którym doręczenia pism sądowych realizowane są elektronicznie za pośrednictwem Portalu Informacyjnego. Przepis obejmuje wyłącznie pisma sądowe doręczane pełnomocnikom profesjonalnym (adwokatom, radcom prawnym, rzecznikom patentowym lub Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej).
Zobacz procedurę w LEX: Wiśniewski Paweł, Doręczanie pism sądowych >
Dodam też, że ponad 2,5 tysiąca sal sądowych w całej Polsce zostało wyposażonych w cyfrowy sprzęt audio-wideo do nagrywania rozpraw. Sprzęt ten umożliwia również prowadzenie rozpraw na odległość.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
