Komisja Innowacyjności i Nowoczesnych Technologii oraz Komisja Kultury i Środków Przekazu pracują nad projektem nowelizacji ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, który ma doprecyzować zakres pojęcia „dozwolonego użytku osobistego” poprzez wyraźne rozszerzenie kręgu osób pozostających w stosunkach towarzyskich również na osoby kontaktujące się za pośrednictwem Internetu.
Zgodnie z projektowaną zmianą, art. 23 ust. 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.) ma otrzymać następujące brzmienie: „Zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego, zarówno bezpośredniego, jak i pośredniego, istniejącego pomiędzy osobami w ramach ich kontaktów przy użyciu środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz. U. Nr 144, poz. 1204 z późn. zm.), w tym za pośrednictwem Internetu”.
Artykuł 23 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych wprowadza wyjątek od generalnej zasady jaką jest zgoda twórcy na wykorzystanie utworu, wprowadzając możliwość nieodpłatnego korzystania z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku w ramach grupy osób pozostających w związku osobistym.
Rozpowszechniona wymiana plików w Internecie wywołuje jednak wiele kontrowersji związanych także z granicami dozwolonego użytku prywatnego. W literaturze przedmiotu podkreśla się, iż w przypadku gdy plik jest przesłany pocztą elektroniczną w ramach indywidualnej komunikacji osobie pozostającej z wysyłającym w stosunkach rodzinnych lub towarzyskich, mamy do czynienia z użytkiem prywatnym. Jeśli natomiast użytkownik Internetu umieści plik muzyczny na serwerze w taki sposób, aby dostęp miały osoby, z którymi nie łączą go żadne związki personalne, to takie korzystanie przekracza ramy art. 23 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Dotyczy to m.in. przypadków wymiany plików pomiędzy internautami za pomocą programów umożliwiających kojarzenie osób o podobnych zainteresowaniach (tzw. programów peer to peer).
W doktrynie prawa autorskiego wskazuje się także, że dla przyjęcia istnienia stosunków towarzyskich pomiędzy osobami niezbędne jest podtrzymywanie więzów przez pewien czas. W tej kategorii z pewnością nie będzie się mieścić przypadkowy, jednorazowy kontakt. Wątpliwości pojawiają się jednak w odniesieniu do kwestii portali społecznościowych, w ramach których stosunek towarzyski z powodzeniem może zaistnieć w Internecie. Dodatkowo udostępniane na nich pliki umożliwiają skorzystanie z nich wyłącznie użytkownikom, którzy znaleźli się w kręgu osób akceptowanych przez użytkownika i niejednokrotnie klasyfikowanych za pomocą funkcjonalności portali społecznościowych na „rodzinę”, „przyjaciół”, „znajomych” itp. Tworzy to zatem podstawy do zakwalifikowania tych osób do kręgu personalnego, w którym istnieje „stosunek towarzyski”.
Powyższe uwarunkowania zdaniem projektodawców uzasadniają doprecyzowanie pojęcia granic własnego użytku oraz ram „stosunku towarzyskiego”. Stąd też w projekcie przewidziano wprowadzenie kategorii „stosunku towarzyskiego bezpośredniego”, rozumianego w tradycyjny sposób – kontaktów towarzyskich istniejących pomiędzy danymi osobami, jak również kategorii „stosunku towarzyskiego pośredniego” – istniejącego w ramach kontaktów interpersonalnych przy użyciu środków komunikacji elektronicznej, w tym Internetu.
Jak wynika z uzasadnienia do projektu ustawy nowelizacja podyktowana jest zmieniającymi się możliwościami technicznymi komunikowania się za pomocą środków komunikacji elektronicznej, w tym za pośrednictwem Internetu oraz rozwojem mediów społecznościowych. Celem projektowanej nowelizacji jest dostosowanie regulacji prawnych do istniejącego otoczenia oraz stworzenie odpowiedniej przestrzeni prawnej do funkcjonowania polskiego społeczeństwa w globalizującym się świecie, którego jednym z głównych czynników rozwojowych jest Internet.
Krzysztof Paczoska