Ministerstwa wolą płacić niż zatrudniać niepełnosprawnych

Urzędy, a szczególnie ministerstwa, nie zatrudniają wymaganej przez prawo liczby osób niepełnosprawnych. Wolą płacić kary do PFRON. Jednym z tych resortów jest Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, wysokie kary płaci także ZUS.

Najwyższa Izba Kontroli sprawdziła, jak instytucje przestrzegają przepisy ustawy o rehabilitacji tych osób. Zgodnie z ustawą we wszystkich urzędach musi pracować minimum 6 proc. niepełnosprawnych. Jeśli wskaźnik jest niższy - płaci się na Państwowy Fundusz Rechabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Prześwietlono 46 instytucji i okazało się, że siedem ministerstw nie osiągnęło nawet 1 procenta. Np.  Ministerstwo Finansów musiało w 2008 r. wpłacić PFRON ponad 893 tys. zł z tego tytułu.
Wśród instytucji lekceważących przepisy nakazujące zatrudnianie nepełnosprawnych jest także Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, do którego zadań należy zapobieganie wykluczeniu społecznemu osób niepełnosprawnych oraz nadzór nad przestrzeganiem prawa w tym zakresie. Wskaźnik zatrudnienia niepełnosprawnych w tym resorcie wynosi 3,7 proc. (24 osoby), i jest i tak wysoki w porównaniu z innymi urzędami centralnymi. W Ministerstwie Gospodarki np. pracują tylko jtrzy osoby niepełnosprawne, a w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego dwie.
NIK skontrolowała m.in. 11 ministerstw, centrale ZUS i NFZ, 8 urzędów wojewódzkich, 8 urzędów marszałkowskich, 8 starostw powiatowych, 8 urzędów gmin. Raport obejmuje lata 2005-2009.  Kontrola dotyczyła kwestii związanych z informowaniem i zachęcaniem osób niepełnosprawnych do podjęcia pracy, udziału w programach aktywizacji zawodowej, przestrzegania prawa osób niepełnosprawnych i dostosowania budynków do potrzeb tych osób.
Według NIK większość osób niepełnosprawnych pozostaje poza rynkiem pracy, mimo uruchomienia wielu programów mających na celu ich aktywizację zawodową. Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych zainicjował wprawdzie kampanii mającej zwiększyć zatrudnienie tych osób w administracji publicznej, ale nie przyniosła ona dotychczas znaczących efektów.
Wyniki kontroli wskazują, że w administracji pracuje zbyt mało osób niepełnosprawnych; wiele urzędów musi dokonywać znaczących wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, ponieważ nie osiągnęły ustawowego wskaźnika zatrudnienia niepełnosprawnych wynoszącego 6 proc. Dotyczy to 91 proc. skontrolowanych urzędów.

Najgorzej sytuacja wyglądała w ministerstwach - w ponad 60 proc. skontrolowanych odsetek niepełnosprawnych wśród zatrudnionych wynosił nawet mniej niż 1 proc.Wśród urzędów wojewódzkich najwięcej niepełnosprawnych zatrudniały urzędy w Olsztynie, w Rzeszowie i Łodzi, najmniej - urząd wojewódzki w Warszawie.  Spośród skontrolowanych urzędów największej wpłaty na PFRON dokonuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Jest to 113,8 mln zł. Wskaźnik zatrudnienia niepełnosprawnych w ZUS w stosunku do ogółu pracowników wynosi 1,04 proc.
NIK stwierdziła, że urzędy - w tym centralne - w niedostatecznym stopniu zachęcały osoby niepełnosprawne do udziału w prowadzonej rekrutacji. Administracja nie współpracowała w tym obszarze z organizacjami reprezentującymi niepełnosprawnych. Jedynym przejawem aktywności urzędów było najczęściej zamieszczanie w treści ogłoszeń o naborze do pracy informacji, że oferta jest skierowana także do osób niepełnosprawnych - informuje NIK. Były instytucje, które w okresie objętym kontrolą nie stosowały się nawet do tej praktyki m.in. resorty: pracy, sprawiedliwości, infrastruktury, obrony i rolnictwa.
Żadne ze zbadanych przez NIK ministerstw nie uczestniczyło w programie PFRON "Niepełnosprawni w służbie publicznej". Niskie zatrudnienie niepełnosprawnych i związane z tym niewypełnienie ustawowego wskaźnika zatrudnienia wiąże się z koniecznością odprowadzania znacznych wpłat na PFRON. Można je obniżyć nie tylko zatrudniając niepełnosprawnych, ale także poprzez dokonywanie zakupów u pracodawców, którzy osiągają wysoki wskaźnik zatrudnienia tych osób.
Kontrolowane przez NIK urzędy w ograniczonym stopniu korzystały z tej możliwości. Ponadto w ponad 45 proc. skontrolowanych instytucji NIK stwierdziła przypadki dostarczenia pracodawcy przez osoby niepełnosprawne orzeczeń o niepełnosprawności po upływie wielu miesięcy a nawet lat od jego otrzymania. W ten sposób rzeczywisty stan zatrudnienia niepełnosprawnych mógł być wyższy od deklarowanego w PFRON i wpłynąć na zmniejszenie wpłacanych przez urząd kwot. W ocenie NIK, jedną z przyczyn nieokazywania orzeczeń mogła być obawa, że posiadanie statusu osoby niepełnosprawnej może zaszkodzić w dalszym rozwoju kariery zawodowej.
Izba stwierdziła, że w wielu budynkach istnieją wciąż bariery architektoniczne utrudniające niepełnosprawnym swobodne poruszanie się. Choć w okresie objętym kontrolą wykonano szereg prac modernizacyjnych w kontrolowanych urzędach, to jednak nie doprowadziły one do likwidacji wszystkich barier. Spośród 118 skontrolowanych siedzib urzędów tylko 9 było całkowicie dostosowanych do potrzeb niepełnosprawnych.
Według NIK kierownictwo zbadanych urzędów przestrzega praw niepełnosprawnych pracowników. Generalnie respektowano ich uprawnienia w odniesieniu do wymiaru czasu pracy. Niepełnosprawni pracownicy nie wykorzystywali natomiast w pełni uprawnień do dodatkowej przerwy, zwolnienia z pracy w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych czy uczestnictwa w turnusie rehabilitacyjnym. (PAP)