Profesor dr hab. n. praw. Marian Filar studia prawnicze w Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu ukończył w 1967 roku. Stopień naukowy doktora nauk prawnych uzyskał w roku 1972 na podstawie dysertacji pt. „Przestępstwo zgwałcenia w polskim prawie karnym”, przygotowanej także pod kierunkiem Profesora Jerzego Śliwowskiego. Habilitację uzyskał w 1977 roku na podstawie rozprawy pt. „Pornografia. Studium z dziedziny polityki kryminalnej”. Tytuł naukowy profesora nadany został w 1988 roku, 4 lata później (w 1991 r.) tytuł profesora zwyczajnego.
W latach 1966-1972 pracował na stanowisku asystenta w Katedrze Prawa Karnego, w latach 1972-1977 – na stanowisku adiunkta, w latach 1977-1988 jako docent, od 1988 roku jako profesor w tejże Katedrze. W latach 1990-2012 był kierownikiem Katedry Prawa Karnego i Polityki Kryminalnej. Sprawował funkcję prodziekana Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu w latach 1985-1987, następnie – w latach 1988-1990 – dziekana tego Wydziału, w latach 1990-1993 pełnił funkcję prorektora Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu ds. studenckich.
Czytaj: Toruń uhonorował prof. Mariana Filara>>
Był członkiem licznych polskich i międzynarodowych towarzystw naukowych, w tym gremiów kierowniczych. Należał także do wielu komitetów naukowych (m.in. Międzynarodowego Stowarzyszenia Prawa Karnego, Towarzystwa Naukowego Prawa Karnego, Wydziału I Nauk Humanistycznych i Społecznych Komitetu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, Instytutu Bioetyki Polskiej Akademii Nauk, Polskiej Akademii Wiedzy Seksuologicznej, Polskiej Akademii Medycyny) oraz komitetów redakcyjnych czasopism naukowych (m.in. „Problemów Prawa Karnego” czy „Journal of Sex Crime and Social Patholohy”).
Jest autorem, współautorem lub redaktorem przeszło 200 pozycji piśmienniczych w języku polskim i obcych z dziedziny prawa karnego materialnego, seksualnego prawa karnego, lekarskiego prawa karnego, odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary oraz polityki kryminalnej, w tym wielu monografii i komentarzy. Uczestniczył w przeszło 100 konferencjach i posiedzeniach naukowych, w tym także o zasięgu międzynarodowym, podczas których wielokrotnie występował w charakterze eksperta i prelegenta. Przebywał na stażach naukowych i wykładał na wielu uniwersytetach zagranicznych (m.in. w Instytucie Maxa Plancka Międzynarodowego i Zagranicznego Prawa Karnego we Freiburgu, Wyższym Instytucie Nauk Prawnokarnych w Syrakuzach, Uniwersytecie Rzymskim, Uniwersytecie w Kolonii, a także w Kolonii, Bochum i Monachium – Niemcy; Padwie, Ferrarze – Włochy czy Rovaniemi – Finlandia). Pełnił funkcję Eksperta Organizacji Narodów Zjednoczonych w dziedzinie zapobiegania i kontroli przestępczości, uczestniczył także w pracach licznych organów eksperckich (m.in. Rady Polityki Penitencjarnej).