Ministerstwo Sprawiedliwości zaproponowaną kwotę w projekcie rozporządzenia ministra sprawiedliwości w sprawie wysokości kwoty bazowej w 2026 r. tłumaczy m.in. tym, że w innym projekcie – ustawy o zmianie ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej (druk nr 1202) – maksymalny limit wydatków budżetu państwa będący skutkiem finansowym wejścia w życie niniejszej ustawy na rok 2026 został określony na poziomie 112 302 706 zł. – Kwota dotacji (w zaokrągleniu do tysięcy złotych) po ustaleniu kwoty bazowej na rok 2026 na poziomie 6310 zł (co stanowi wzrost o 3,38 proc. w porównaniu do kwoty ustalonej na rok 2025) wyniesie 112 301 tys. zł, nie spowoduje zatem przekroczenia limitu określonego we wspomnianym projekcie – zaznacza.

Czytaj: Samorządy prawnicze przeciwne propozycjom zmian w zakresie nieodpłatnej pomocy prawnej>>

Czytaj też w LEX: Wegner Joanna, Wróblewski Bartłomiej, Prawo jednostki do nieodpłatnej pomocy prawnej> 

Państwo oszczędza na pomocy prawnej dla ubogich

Krytycznie do projektu odniosła się m.in. Naczelna Rada Adwokacka. Dr Mariusz Hassa – przewodniczący Zespołu ds. reformy zasad świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej Instytutu Legislacji i Prac Parlamentarnych NRA – wskazuje, że wzrost kwoty bazowej w porównaniu z 2025 r. o 206 zł uznać należy za symboliczny i „nie zmieniający nic w i tak od lat niedofinansowanym systemie NPP/NPO".

Zwraca uwagę również, że w 2025 roku nie wykorzystano całego przewidzianego ustawą maksymalnego limitu wydatków, tj. kwoty 116 024 519 zł, gdyż wydano na system jedynie 108 926 tys. zł. – To oznacza, że w 2025 roku na systemie NPP/NPO budżet państwa zaoszczędził przeszło 7 mln zł i w opinii NRA pieniądze te powinny wrócić do systemu, gdyż czynienie oszczędności kosztem systemu NPP-NPO, który od lat wymaga dofinansowania, jest niezrozumiałe i nieuzasadnione – pisze mecenas.

W jego ocenie takie oszczędzanie przekłada się też „na trwające od kilku lat niedofinansowanie systemu NPP/NPO, które skutkuje m.in. odchodzeniem z tego systemu najbardziej doświadczonych adwokatów, trudnościami ze znalezieniem przez wykonawców zastępców na dyżury NPP/NPO oraz niedoposażeniem punktów NPP/NPO w niezbędny sprzęt (drukarki, kserokopiarki, tonery)".

NRA rekomenduje więc maksymalne wykorzystanie limitu ustawowego przeznaczonego na NPP/NPO w 2025 roku i zastrzega, że nawet to nie będzie wystarczające dla poprawy sytuacji w systemie nieodpłatnej pomocy prawnej. – Niektóre świadczone usługi są dziś finansowane ze środków własnych przez wykonawców, np. koszty dojazdu na wizyty domowe. Po raz kolejny pragnę wyrazić swój stanowczy sprzeciw wobec takich praktyk i obciążania osób świadczących nieodpłatną pomoc prawną w punktach NPP/NPO kosztami realizacji zadań wynikających z obecnych, jak i projektowanych przepisów, w szczególności finansowania kosztów dojazdów na wizyty domowe, porad telefonicznych (świadczonych w latach wcześniejszych często przez wykonawców z prywatnych telefonów) oraz konieczności zapewniania przez osoby świadczące pomoc prawną własnego sprzętu do obsługi punktów NPP/NPO (laptopy, router z przenośnym internetem) – podsumowuje. 

Czytaj też w LEX: Daniluk Dawid, Krzywiec Aleksandra, Podatkowe aspekty udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej i świadczenia nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego przez adwokata lub radcę prawnego> 

 

Podwyżka nie nadąża za inflacją

Podobnie propozycja oceniona jest w opinii wojewody pomorskiego. Wskazuje on, że podległe mu powiaty jako uzasadnienie swojej negatywnej opinii wskazują, iż wzrost kwoty bazowej na przestrzeni ostatnich lat nie nadążał za inflacją, tempem wzrostu minimalnego wynagrodzenia oraz wzrostem kosztów utrzymania.

– Aktualna wysokość wynagrodzenia osób świadczących pomoc prawną jest rażąco niska, w porównaniu do stawek obowiązujących na wolnym rynku. W konsekwencji obserwowany jest systematyczny spadek zainteresowania świadczeniem usług w ramach systemu nieodpłatnej pomocy zarówno ze strony organizacji pozarządowych, jak i radców prawnych oraz adwokatów. Sytuacja taka może prowadzić do obniżenia jakości świadczonych usług, a w skrajnych przypadkach do zagrożenia ciągłości realizacji ustawowych zadań – braku obsady punktów – wskazuje reprezentująca go dyrektor Marzena Duszyńska. 

Polecamy też w LEX: Daniluk Dawid, Nieodpłatne poradnictwo obywatelskie w świetle ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej. Wymiar teoretyczny i praktyczny> 

 

Konieczne wprowadzenie mechanizmu waloryzacji

Również wojewoda warmińsko-mazurski zaznacza, że dotacja na nieodpłatną pomoc prawną jest niewystarczająca, co wpływa na problemy z realizacją zadania zleconego przez powiat.

– Z uwagi na relatywnie niskie wynagrodzenie (wynikające z wysokości dotacji), nieadekwatne do realiów rynkowych, starostwa napotykają problem braku chętnych adwokatów i radców prawnych do zawierania umów w sprawie udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej. Mając na uwadze powyższe, na rozważenie zasługuje zwiększenie kwoty bazowej oraz wprowadzenie mechanizmu waloryzacji dotacji przeznaczonej na obsługę zadania, który będzie uwzględniał rzeczywisty spadek siły nabywczej pieniądza oraz wzrost kosztów wynagrodzeń w gospodarce, z uwagi na fakt, że większość kosztów związanych ze świadczeniem poradnictwa to koszty pracy – podsumowuje Radosław Król. 

Czytaj też w LEX: Kowalczyk Rafał, Orzekanie o kosztach pomocy prawnej na podstawie rozporządzeń o ponoszeniu przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata i radę prawnego> 

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.