20 lat minęło od odzyskania wolności, a w wielu miejscach w Polsce
dostęp do informacji publicznej jest w dalszym ciągu tak trudny,
jak kiedyś dostęp do partyjnych urzędników.
Katarzyna Batko-Tołuć
Społeczne Noble przyznaje co roku międzynarodowa organizacja Ashoka, która wyszukuje i zrzesza przedsiębiorców społecznych, wyjątkowych ludzi, którzy swoimi działaniami pomagają tysiącom ludzi w Polsce i na świecie. Za każdym procesem zmiany społecznej, ekonomicznej czy rewolucji w biznesie stoi pojedynczy człowiek. Człowiek, który ma pasję i determinację do pokonywania trudności i konsekwentnego przekonywania innych do swoich racji. Wspieranie tych liderów zmiany jest naszym podstawowym zadaniem - powiedziała Ewa Konczal, reprezentant Ashoki w Polsce i Europie Środkowej.
Ashoka wyróżnia osoby, które wprowadzają systemowe zmiany społeczne, a ich działania spełniają pięć kryteriów, którymi są: Nowa idea, Kreatywność, Przedsiębiorczość, Zasięg oddziaływania i Etyka. Statystycznie, jedna osoba na 10 milionów spełnia kryteria Ashoki. W Polsce Społecznego Nobla Ashoki otrzymuje średnio 4-5 osób rocznie.
Wręczenie Społecznego Nobla Ashoki Katarzynie Batko-Tołuć nie bez przyczyny odbyło się w dawnym Domu Partii w gabinecie Bolesława Bieruta. Budynek ten jest symbolem niedostępności i tajemnicy instytucji publicznych. Henryk Wujec, były szef sejmowej komisji zajmującej się jawnością i dostępem do informacji publicznej, powiedział: Obywatele mają prawo do informacji publicznej, Katarzyna pomaga im to prawo egzekwować. Życzę powodzenia w kontynuacji jej misji - zbliżania ludzi do instytucji publicznych i angażowania obywateli w proces decyzyjny na każdym szczeblu. Z dużym zainteresowaniem kibicuję pani Katarzynie w trudnym wyzwaniu, jakim jest otwieranie drzwi urzędów.
W odpowiedzi na brak jawności i wzajemną podejrzliwość w stosunkach władza-obywatel Katarzyna Batko-Tołuć, założycielka i prezeska Stowarzyszenia Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich, wprowadza nowe zasady funkcjonowania instytucji publicznych. Przez lata komunizmu obywatele nauczyli się nie interesować życiem publicznym, a instytucje w demokratycznej Polsce nie wykształciły nawyku informowania obywateli o swojej pracy. Taka sytuacja trwa do dzisiaj. Aby zmienić tę kulturę tajności, Katarzyna Batko-Tołuć buduje sieć aktywnych obywateli, którzy mają odpowiednie umiejętności, by pełnić rolę strażników, przyzwyczajając instytucje do obywateli, którzy chcą być zainteresowani życiem publicznym. Strażnicy zostają przeszkoleni w powołanej przez Katarzynę Szkole Inicjatyw Strażniczych, a po jej ukończeniu otrzymują wsparcie, aby uniknąć frustracji, o którą łatwo w kontaktach z przedstawicielami lokalnych instytucji.
Dochodzi do sytuacji, kiedy urzędnicy z instytucji w różnych miejscach Polski kontaktują się ze sobą, by ustalić jak "dać sobie radę ze strażnikiem" - opowiada Katarzyna Batko-Tołuć - Poprzez porady prawne pomagamy zwykłym obywatelom uzyskać informacje. W przeciwnym razie, często niezgodnie z prawem, zmuszeni są na nie oczekiwać kilka miesięcy lub nawet ponosić za nie opłaty. Jak mieli się poczuć mieszkańcy miasta, w którym lokalna gazeta musiała zapłacić 1200 złotych aby dowiedzieć się o zagranicznych podróżach służbowych urzędników? - zastanawia się Katarzyna Batko-Tołuć.
Na przestrzeni trzech lat Stowarzyszenie wsparło kilkaset osób i organizacji w uzyskiwaniu informacji o sposobie wydatkowania publicznych pieniędzy, zarządzaniu szkołami, domami kultury i bibliotekami czy podejmowaniu decyzji o lokalnych inwestycjach. Dzięki pozyskanej informacji mieszkańcy mają wiedzę potrzebną do uczestniczenia w procesie podejmowania decyzji na poziomie lokalnym, co wzmacnia społeczność i ich poczucie odpowiedzialności. Rzetelna informacja ułatwia partycypację w życiu publicznym: jeśli obywatele powiedzą głośno, jakie są ich potrzeby i które problemy powinny być rozwiązane w pierwszej kolejności, lokalna władza ma większe szanse działać sprawnie i odpowiadać na te potrzeby.
W dniu przyznania Społecznego Nobla Ashoki, laureatka, Katarzyna Batko-Tołuć ogłosiła Ogólnopolski Konkurs "Wyważanie otwartych drzwi" na najlepszą i najgorszą praktykę w zakresie zapewnienia przez polskie instytucje publiczne faktycznej realizacji prawa do informacji.
Czy istnieją urzędy, które pokazują swoją dobrą wolę, wynikającą z poczucia współodpowiedzialności za działania oraz świadomości swojej roli - pytał jeden ze strażników? Tak - jest ich mnóstwo. One po prostu udzielają informacji. A może realizują inne działania, zasługujące na szczególne uznanie?
Na przykład, każde zapytanie o informację można przesłać za pomocą formularza elektronicznego, w którym nie wymaga się od nas nadmiaru danych, a odpowiedź przychodzi niezwłocznie. Warto pokazywać takie praktyki, gdyż świadczą one o tym, że urząd rozumie czym jest prawo do informacji. Może gdy pokażemy, że obywatele cenią sobie pewne rozwiązania, inne urzędy też będą starały się je wdrożyć. Jednocześnie chcemy napiętnować złe działania, aby nikomu nie przyszło do głowy ich naśladować- dodaje Katarzyna Batko-Tołuć.
Zgłoszenia dobrych i złych praktyk będzie można przekazywać za pośrednictwem anonimowego formularza na stronie projektu www.informacjapubliczna.org.pl. Strażnicy z Lokalnych Grup Obywatelskich, będą weryfikować przedstawione zgłoszenia, a jury złożone z osób, które na co dzień zajmują się prawem do informacji oceni przedstawione praktyki, które zostaną następnie poddane pod głosowanie internautów. Zgłoszenia praktyk można przesyłać do 30 czerwca 2010 roku.
O Ashoce
Misją Ashoki jest budowanie społeczeństwa obywatelskiego, w którym każdy ma możliwości wprowadzania zmiany społecznej i zmieniania świata na lepsze - Everyone a ChangemakerTM. Ashoka czyni to poprzez inwestowanie w wybitne osobowości - przedsiębiorców społecznych, wspieranie ich oraz tworzenie platformy wymiany i współpracy sprzyjającej wprowadzaniu globalnej zmiany społecznej w rozmaitych dziedzinach życia społecznego. Ashoka jest globalnym stowarzyszeniem innowatorów społecznych, działającym od 1980 r. w ponad 70 krajach świata. Zrzesza ponad 2200 wybitnych osób - przedsiębiorców społecznych, którzy w innowacyjny i systemowy sposób rozwiązują najważniejsze problemy społeczne. Przyjęcie do Ashoki nazywane jest społecznym Noblem ze względu na wagę podejmowanych przez jej członków przedsięwzięć. W Polsce w ciągu 13 lat Ashoka przyjęła do grona społecznych noblistów 64 osoby.
Aby ułatwić przedsiębiorcom społecznym Ashoki rozwój osobisty i instytucjonalny organizacji, Ashoka zapewnia im:
- Wsparcie finansowe. Nowi członkowie Ashoki otrzymują 3-letnie stypendium. Jest ono niezbędne, gdy pomysł już się sprawdził i wymaga całkowitego poświęcenia się jego realizacji. W Polsce stypendium wynosi średnio 4000 zł netto miesięcznie.
- Wsparcie merytoryczne. Ashoka wspiera swoich członków w profesjonalnym rozwoju i zarządzaniu organizacjami, w promowaniu działań ponad granicami geograficznymi oraz barierami kulturowymi, przy współpracy z sektorem społecznym i biznesem.