Uchwała została podjęta ze względu na rozbieżności w orzecznictwie. Kwestią sporną jest, czy zwraca się osobie ściganej wydatki związane z ustanowieniem obrońcy w postępowaniu ekstradycyjnym. Gdy wydano w nim postanowienie o prawnej niedopuszczalności wydania takiej osoby.

Dwa kierunki rozstrzygnięć

W orzecznictwie ujawniły się dwie linie. W pierwszej grupie orzeczeń przyjmuje się, że dopuszczalny jest zwrot wydatków osobie ściganej w związku z ustanowieniem przez nią obrońcy w postępowaniu ekstradycyjnym. Podstawą zwrotu wydatków jest art. 632 pkt 2 kpk stosowany w drodze analogii.   

Czytaj też: TSUE: Automatyczne odrzucenie wniosku o azyl sprzeczne z prawem UE>>
 

Stanowisko to nie jest jednak szeroko argumentowane, sądy zaś odwołują się wprost albo w drodze analogii do artykułu o uniewinnieniu.

I tak np. w postanowieniu Sądu Okręgowego w Poznaniu stwierdzono, że należy się stawka jak według kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu za czynności adwokata. Nie wiadomo jaki przepis ustawowy był podstawą, skoro sąd oparł się tylko na rozporządzeniu ministra sprawiedliwości. Jednak obrona ściganego nastąpiła w związku z wydaniem europejskiego nakazu aresztowania, którego celem było ujęcie ściganego i i wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności (postanowienie z 19 grudnia 2018 r. III Kop 234/13).

Zobacz procedurę w LEX: Kremens Karolina - Uzyskanie zezwolenia na ściganie >

W drugiej grupie orzeczeń znajduje się pogląd, według którego nie jest dopuszczalny zwrot wydatków osobie ściganej, gdyż przepis kpk dotyczy jedynie uniewinnienia albo umorzenia postępowania. A swoim charakterem postanowienie stwierdzające prawną niedopuszczalność wydania takim rozstrzygnięciom nie odpowiada.

Przepis kodeksu postępowania karnego stosowany w drodze analogii stanowi, że w sprawach z oskarżenia publicznego w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania koszty procesu ponosi skarb państwa, z wyjątkiem należności z tytułu udziału adwokata lub radcy prawnego.

 

 

Jak wskazał prezes Izby Karnej, sędzia Michał Laskowski, konieczność ujednolicenia orzeczeń wynika m.in. z faktu, że nie wszyscy korzystają z pomocy obrońcy. Dlatego skierował do rozszerzonego składu następujące zagadnienie: Czy zwrot "w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania" (art. 632 pkt 2 k.p.k.) obejmuje również sytuację wydania w postępowaniu ekstradycyjnym postanowienia o prawnej niedopuszczalności wydania osoby ściganej, względnie czy powołany przepis stosowany per analogiam może stanowić podstawę do zasądzenia na rzecz osoby ściganej zwrotu wydatków związanych z ustanowieniem obrońcy?

Uchwała na korzyść ściganego

Prokurator Krajowy występujący w sprawie wniósł o negatywną odpowiedź na zadane pytanie. Stwierdził, że postępowanie dowodowe w ramach procedury ekstradycyjnej nie może prowadzic´ do rozstrzygania odpowiedzialności karnej osoby ściganej. Orzeczenie o stwierdzeniu prawnej niedopuszczalności wydania nie rozstrzyga o zasadności zarzutów postawionych na terenie państwa, które wystąpiło o ekstradycję.

Zobacz procedurę w LEX: Wiśniewski Paweł - Orzekanie o kosztach procesu przez sąd >

W dalszej części uzasadnienia swojego stanowiska prokurator powołał się na argumentację zawartą w orzeczeniach sądów powszechnych wymienionych we wniosku Prezesa Sądu Najwyższego, w których sądy odmówiły zwrotu wydatków związanych z ustanowieniem obrońcy oraz na orzeczenia Sądu Najwyższego.

Sąd Najwyższy w Izbie Karnej 9 listopada 2021 r. w składzie siedmiu sędziów jednak nie przychylił się do tego stanowiska i podjął uchwałę: ?Przepis art. 632 pkt 2 k.p.k., stosowany per analogiam do orzeczenia o prawnej niedopuszczalności wydania osoby ściganej, może stanowić podstawę do zasądzenia zwrotu wydatków poniesionych przez tę osobę w związku z ustanowieniem obrońcy.

W składzie orzekającym zasiadali: SSN Wiesław Kozielewicz (przewodniczący), SSN Antoni Bojańczyk, SSN Rafał Malarski, SSN Piotr Mirek SSN Marek Motuk (sprawozdawca), SSN Marek Siwek oraz SSN Igor Zgoliński. Czterech z tych sędziów jest powołanych przez nową Krajową Radę Sądownictwa.

Pobierz wzór w LEX: Pisemne wyjaśnienia osoby ściganej >

Argumenty uchwały: zasada wzajemności

Sąd Najwyższy przypomniał, że ustawodawca w sposób ogólny odniósł się do kosztów w art. 614 k.p.k. Zgodnie z tym przepisem, wydatki poniesione w związku z czynnościami przewidzianymi w tym dziale pokrywa państwo obce, które złożyło wniosek o dokonanie czynności.

Organy państwa polskiego mogą odstąpic´ od żądania zwrotu poniesionych wydatków, jeżeli państwo obce zapewnia wzajemnośc´.
Z kolei w art. 615 par. 2 k.p.k. przewidziano, że przepisów tego działu nie stosuje się, jeżeli umowa międzynarodowa, której Polska jest stroną stanowi inaczej (tzw. zasada pierwszeństwa norm traktatowych). Przepisy tego działu mają więc charakter subsydiarny, gdyż stosuje się je w razie nieistnienia wielostronnej lub dwustronnej umowy międzynarodowej między Polską a innym państwem, regulującej daną instytucję współpracy międzynarodowej w sprawach karnych.
Natomiast z art. 615 par. 3 k.p.k. wynika, że przepisów tego działu można nie stosować wobec państwa obcego, z którym Polska nie ma w tym przedmiocie umowy, a państwo to nie zapewnia wzajemności.

To nie element represji

Jak określiła to Izba Karna, postępowanie ekstradycyjne jest więc następstwem wadliwych lub - ze względów prawnych - zbędnych czynności procesowych podjętych przez organ państwa
obcego lub krajowego. A zatem państwa te w ramach ponoszonego ryzyka i zawartych umów, winny przejmowac´ wszystkie obciążenia finansowe, które z tych czynności wynikają, a więc także koszty procesu.

Obciążenie w takim wypadku kosztami zastępstwa procesowego osoby ściganej narusza podstawowe zasady konstytucyjne, a mianowicie zasadę sprawiedliwego procesu (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP), zasadę demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji RP) oraz zasadę równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji RP).

Ponadto świadomośc´ braku możliwości odzyskania kosztów obrony może zmuszac´ osobę ściganą do kalkulacji ekonomicznych i ostatecznie do rezygnacji z pomocy obrońcy, która to okolicznośc´ według standardów konstytucyjnych stanowi naruszenie prawa do obrony. W niektórych sytuacjach (np.: azylant, uchodźca, osoba prześladowana ze względów politycznych) istnieje niebezpieczeństwo, że fakt ten może byc´ wykorzystany przez Państwo obce występujące z wnioskiem o ekstradycję, jako dodatkowy środek represji.


Sygnatura akt I KZP 6/20, uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 9 listopada 2021 r.