Pomimo upływu 20 lat od rozpoczęcia transformacji wymiar sprawiedliwości w Polsce nie został kompleksowo zreformowany. Dokonywane reformy mają charakter fragmentaryczny. Nie zmieniają w sposób istotny obrazu funkcjonowania prokuratury i sądów.

Ofiarą tego stanu rzeczy jest wielu obywateli zmagających się z nadużyciami władzy czy też z przewlekłymi procesami. Szczególnie dotyka to przedsiębiorców – aktywnych uczestników życia gospodarczego. W ciągu ostatnich lat wielu z nich padło ofiarą upolitycznienia służb specjalnych i wymiaru sprawiedliwości, instrumentalnego traktowania prawa, czy też niekompetencji urzędników. To właśnie przedsiębiorcy mają do czynienia z przejawami źle funkcjonującego wymiaru sprawiedliwości: nieuzasadnionym stosowaniem środków zapobiegawczych, zbędnymi postępowaniami prokuratorskimi czy z problemami w sądowej egzekucji umów.

Występujące zjawiska bardzo często naruszają w sposób nieuzasadniony dobre imię poszkodowanych przedsiębiorców, a także podkopują autorytet całego środowiska biznesowego w Polsce. Co więcej, doprowadzając do upadłości wielu firm i likwidacji licznych miejsc pracy, powodują realne straty dla polskiej gospodarki.

Dlatego też zwracamy się z apelem do osób odpowiedzialnych – Prezesa Rady Ministrów, Ministra Sprawiedliwości, Prokuratora Generalnego, sędziów oraz prokuratorów – o podjęcie wszelkich możliwych działań zmierzających do wyeliminowania problemów, których istnienie tak dotkliwie oddziałuje na przedsiębiorców. Nie zawsze konieczne są zmiany prawa – wiele z tych problemów można rozwiązać poprzez bardziej racjonalną praktykę jego stosowania.W szczególności:

  1. Mamy nadzieję, że w przyszłości jakiekolwiek zatrzymania, czy też inne czynności w toku postępowania karnego, będą dokonywane z daleko posuniętą ochroną godności oraz prywatności osoby zatrzymywanej.
  2. Apelujemy do prokuratorów o występowanie do sądów z wnioskami o tymczasowe aresztowanie tylko w uzasadnionych przypadkach oraz o rozważanie w każdym przypadku , czy nie byłoby bardziej właściwe zastosowanie innych środków zapobiegawczych. Z kolei do sądów apelujemy o wnikliwą analizę przedkładanych wniosków o zastosowanie tymczasowego aresztowania oraz o dokładne weryfikowanie argumentów przytaczanych przez prokuratorów przy wnioskowaniu o zastosowanie tego środka.
  3. W przypadku tymczasowego aresztowania apelujemy o stworzenie przedsiębiorcom możliwości przekazania prowadzenia bieżących spraw wskazanych przez nich osobom, tak aby zastosowanie środka zapobiegawczego nie odbiło się negatywnie na funkcjonowaniu podmiotów gospodarczych. .
  4. Apelujemy o racjonalne stosowanie innych środków zapobiegawczych, a szczególnie ustalanie wysokości poręczeń majątkowych w rozsądnej wysokości oraz o stosowanie tylko w ostateczności zabezpieczeń majątkowych. Apelujemy także o uwzględnianie poręczeń wystawianych na rzecz przedsiębiorców przez organizacje ich zrzeszające lub przez wybitnych przedstawicieli biznesu.
  5. Apelujemy o szczególnie wnikliwe wyjaśnianie wszelkich przypadków nadużycia władzy czy lekceważenia obowiązków, a kiedy jest to uzasadnione apelujemy o konsekwentne prowadzenie postępowań dyscyplinarnych oraz karnych wobec osób winnych tym naruszeniom.
  6. Apelujemy do sądów o rzeczywiste poszanowanie zasady domniemania niewinności w procesie karnym i skrupulatne weryfikowanie pod tym kątem aktów oskarżenia i rzetelności przedstawianych w nich faktów oraz oceny prawnej.
  7. Apelujemy do Ministerstwa Sprawiedliwości o dokonanie przeglądu obowiązującego prawa oraz praktyki w zakresie powoływania biegłych sądowych, tak aby terminowość przygotowania przez nich opinii oraz ich jakość nie budziła wątpliwości w procesach z udziałem przedsiębiorców.
  8. Apelujemy o stworzenie możliwości edukacji ekonomicznej sędziów oraz prokuratorów. Zbyt często powodem problemów przedsiębiorców jest brak wystarczającej wiedzy ze strony przedstawicieli organów wymiaru sprawiedliwości na temat nowoczesnych procesów i mechanizmów gospodarczych.
  9. Apelujemy o uproszczenie systemu kosztów sądowych, a także o pełne wykonanie orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka dotyczących nieuwzględniania wniosków przedsiębiorców o zmniejszenie kosztów sądowych (lub zwolnienie z nich) w sytuacji kiedy nie posiadają oni wolnych środków na ich pokrycie.
  10. Apelujemy o zredukowanie w procedurze cywilnej problemu tzw. formalizmu procesowego, tj. stosowania wobec przedsiębiorców rozwiązań prawnych, które skutkować mogą oddalaniem ich roszczeń czy wniosków z powodów wyłącznie formalnych, bez merytorycznego ustosunkowania się oraz bez rozstrzygnięcia co do istoty sprawy.
  11. Apelujemy o kolejne reformy prokuratury oraz sądów zmierzające do zmniejszenia długości postępowania oraz jego usprawnienie. Odczytujemy pozytywnie ostatnie reformy (np. wprowadzenie e-sądów). Niemniej nie mogą one zastąpić konieczności kompleksowej oraz gruntownej reformy wymiaru sprawiedliwości, opartej na długotrwałej wizji i strategii.
Uważamy, że powyższe działania są niezbędne, aby doprowadzić do poprawy relacji między organami władzy publicznej a przedsiębiorcami. Dnia 31 marca 2010 r. wymiar sprawiedliwości znajduje się w przełomowym momencie, ze względu na wejście w życie kompleksowej nowelizacji ustawy o prokuraturze. Wierzymy, że nowy Prokurator Generalny wykorzysta daną mu szansę i przeprowadzi reformy w prokuraturze, a Minister Sprawiedliwości będzie mógł w większym stopniu skoncentrować się na problemach sądownictwa. Jedynie dzięki zdecydowanym działaniom w obszarze wymiaru sprawiedliwości możliwe jest odzyskanie przez przedsiębiorców zaufania do własnego państwa.

Marek Goliszewski Prezes Business Centre Club
Andrzej Arendarski Prezes Krajowej Izby Gospodarczej
Jarosław Bełdowski Prezes Forum Obywatelskiego Rozwoju
Adam Bodnar Sekretarz Zarządu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka