Zwolnienia dochodów z inwestycji kapitałowych w podatku dochodowym od osób fizycznych

Zyski z inwestowania posiadanego kapitału niestety łączą się z obowiązkiem uiszczenia daniny w postaci podatku dochodowego. By zminimalizować to obciążenie, oprcz kosztw uzyskania przychodu, uwzględnić należy zwolnienia podatkowe przewidziane przez ustawodawcę. Nie ma ich wiele, ale w niektrych sytuacjach pozwolą cieszyć się inwestorowi nieco większym zyskiem.

1. Wprowadzenie

Zasadą jest opodatkowanie dochodu z inwestycji kapitałowych. Dochodem jest przychód pomniejszony o koszty jego uzyskania (art. 9 ust. 2 z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późn. zm. – dalej u.p.d.o.f.). Jednak w odniesieniu do dochodów z zysków kapitałowych obowiązują często szczególne zasady jego ustalania (art. 24 i 25 u.p.d.o.f.). By zapewnić realizację zasady opodatkowania dochodu, związanego z przysporzeniem majątku podatnikowi, przewidziano zwolnienia niektórych kwot uzyskanych z praw majątkowych i kapitałów pieniężnych.

2. Dochody uzyskane z tytułu sprzedaży akcji Narodowych Funduszy Inwestycyjnych

Akcje Narodowych Funduszy Inwestycyjnych uprawnione osoby otrzymywały w wyniku przekształcenia świadectw udziałowych na podstawie art. 37 ustawy z dnia 30 kwietnia 1993 r. o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji (Dz. U. z 1993 r. Nr 44, poz. 202 z późn. zm.). Otrzymane akcje, notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych, mogą być zbywane. Dochód ze sprzedaży akcji NFI, w wysokości nieprzekraczającej w roku połowy jednomiesięcznego przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, podlega zwolnieniu od podatku dochodowego (art. 21 ust. 1 pkt 42 u.p.d.o.f.).
Kwotę zwolnienia należy więc ustalić w wysokości ogłaszanej w komunikatach Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.
Przedmiotowe zwolnienie obejmuje nie tylko dochody ze zbycia akcji NFI przekształconych ze świadectw udziałowych, ale również akcji nabytych na giełdzie (por. decyzja Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach w decyzji z dnia 7 września 2005 r., PBB3-415/9-51/2005, http://sip.mf.gov.pl/sip).

3. Przychody uzyskane w związku ze zwrotem wkładów

3.1. Zwrot udziałów lub wkładów w spółdzielni
Członkowie spółdzielni obowiązani są, w związku z przyjęciem w poczet ich członków, wnieść do spółdzielni swój udział (art. 19 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze, tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 z późn. zm.– dalej p.s.). Statut spółdzielni może przewidywać również obowiązek wnoszenia przez członków wkładów (art. 19 § 2 p.s.). Wypłaty udziałów i wkładów do wysokości określonej w statucie spółdzielni jako obowiązkowej można domagać się dopiero po ustaniu członkostwa (art. 21 i art. 153 p.s.), zaś w pozostałej wysokości – również w czasie jego trwania. Należy przy tym zauważyć, że wniesione udziały mogą być powiększane z odpisów na udziały członkowskie z podziału dochodu ogólnego lub innych źródeł (art. 167 § 1 pkt 1 p.s.). Z tytułu odpisów na fundusz udziałowy z podziału dochodu ogólnego spółdzielni powstaje po stronie spółdzielców przychód opodatkowany ryczałtowo (art. 41 ust. 5 u.p.d.o.f.).
Wydatków na nabycie wkładów bądź udziałów w spółdzielni nie uważa się z koszty uzyskania przychodów, za wyjątkiem ich odpłatnego zbycia (art. 23 ust. 1 pkt 38 u.p.d.o.f.). Jako że zwrot tych wkładów stanowi niewątpliwie przysporzenie podatnika, dla zapewnienia neutralności podatkowej przewidziano zwolnienie przychodów otrzymanych w związku ze zwrotem udziałów lub wkładów w spółdzielni, do wysokości wniesionych udziałów lub wkładów do spółdzielni (art. 21 ust. 1 pkt 50 u.p.d.o.f.). Zwolnienie to nie dotyczy zwrotu udziałów w ich części powstałej z powiększenia funduszu udziałowego z innych źródeł.
Podobne poglądy zostały wyrażone m.in. w interpretacji Ministra Finansów z dnia 11 lutego 2008 r., ITPB1/415-519/07/IL, http://sip.mf.gov.pl/sip.
3.2. Zwrot wkładów i udziałów wspólnika w spółce osobowej
Przez spółkę osobową należy rozumieć spółkę cywilną, jawną, partnerską, komandytową (w przypadku zdarzeń dotyczących komandytariusza – również komandytowo-akcyjną). Wspólnicy spółek osobowych obowiązani są wnieść do spółki swój wkład – art. 860 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) – dalej k.c., oraz art. 3 ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.) – dalej k.s.h. Zwrotu wkładów bądź wypłaty udziałów można domagać się dopiero po wystąpieniu bądź rozwiązaniu spółki (art. 871 § 1 k.c. i art. 65 § 1-5 k.s.h.). Należy przy tym zauważyć, że wysokość przysługującego występującemu wspólnikowi spółki handlowej zwrotu udziału kapitałowego ustala się na podstawie osobnego bilansu (art. 65 § 1 k.s.h.). Ponadto, występującemu wspólnikowi spółki cywilnej wypłaca się w pieniądzu taką część wartości wspólnego majątku pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników, jaka odpowiada stosunkowi, w którym występujący wspólnik uczestniczył w zyskach spółki (art. 871 § 2 k.c.).
Zgodnie z art. 8 ust. 1 u.p.d.o.f., przychody z udziału w spółce niebędącej osobą prawną, ze wspólnej własności, wspólnego przedsięwzięcia, wspólnego posiadania lub wspólnego użytkowania rzeczy lub praw majątkowych u każdego podatnika określa się proporcjonalnie do jego prawa w udziale w zysku. Jako że zwrot wkładów bądź udziałów stanowi niewątpliwie przysporzenie podatnika, dla zapewnienia neutralności podatkowej przewidziano zwolnienie przychodów otrzymanych w związku ze zwrotem udziałów lub wkładów w spółce osobowej, do wysokości wniesionych udziałów lub wkładów (art. 21 ust. 1 pkt 50 u.p.d.o.f.).
Podobne poglądy zostały wyrażone m.in. w interpretacji Ministra Finansów z dnia 13 lutego 2008 r., ITPB1/415-540/07/AK, http://sip.mf.gov.pl/sip).
3.3. Zwrot majątku pozostałego po likwidacji spółki kapitałowej i dopłat
Po likwidacji spółki kapitałowej akcjonariuszom i udziałowcom likwidator zwraca majątek pozostały po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli (art. 286 § 1 k.s.h. i art. 474 § 1 k.s.h.). Wydatków na nabycie udziałów bądź akcji w takiej spółce nie uważa się z koszty uzyskania przychodów, za wyjątkiem ich odpłatnego zbycia (art. 23 ust. 1 pkt 38 u.p.d.o.f.). Jako że zwrot tych wkładów stanowi niewątpliwie przysporzenie podatnika dla zapewnienia neutralności podatkowej przewidziano zwolnienie przychodów otrzymanych w związku ze zwrotem takiego majątku, do wysokości w części stanowiącej koszt nabycia akcji lub objęcia udziałów (art. 21 ust. 1 pkt 50a u.p.d.o.f.). Uwagi powyższe dotyczą też zwrotu majątku spółdzielni.
Umowa spółki może zobowiązywać wspólników do dopłat w granicach liczbowo oznaczonej wysokości w stosunku do udziału (art. 177 k.s.h.). Dopłaty te mogą zostać zwrócone, jeżeli nie są wymagane na pokrycie straty wykazanej w sprawozdaniu finansowym (art. 179 k.s.h.). Zwrot takich dopłat podlega zwolnieniu do wysokości wniesionych uprzednio dopłat (art. 21 ust. 1 pkt 51 u.p.d.o.f.).
Podobne poglądy zostały wyrażone m.in. w interpretacji Naczelnika Pierwszego Wielkopolskiego Urzędu Skarbowego w Poznaniu z dnia 20 czerwca 2006 r., ZD/406-66/CIT/06, http://sip.mf.gov.pl/sip).

4. Dochód ze zbycia udziałów lub akcji otrzymanych w spadku lub darowiźnie

Przychód uzyskany ze zbycia akcji lub udziałów otrzymanych w spadku lub darowiźnie można pomniejszyć w zasadzie jedynie o koszty związane ze sporządzeniem aktu notarialnego i inne koszty nabycia, podatnik bowiem nie ponosi, nabywając akcje, czy udziały w ten sposób, wydatków na ich nabycie. Zbycie tych akcji wiąże się natomiast z koniecznością ustalenia dochodu z kapitałów pieniężnych (art. 17 ust. 1 pkt 6 lit. a u.p.d.o.f.). Wydatki na zapłatę związanego z takim nabyciem podatku od spadków i darowizn nie mogą stanowić kosztów uzyskania przychodów (art. 23 ust. 1 pkt 12 u.p.d.o.f), jednak dochód uzyskany ze zbycia akcji (udziałów) otrzymanych w drodze spadku albo darowizny został zwolniony w części odpowiadającej im kwocie od podatku (art. 21 ust. 1 pkt 105 u.p.d.o.f.).
Podobne poglądy zostały wyrażone m.in. w interpretacji Ministra Finansów z dnia 6 lutego 2008 r., ITPB1/415-500/07/IL, http://sip.mf.gov.pl/sip).

5. Dochód z objęcia udziałów, akcji lub wkładu w spółdzielni za aport w formie przedsiębiorstwa lub jego części

Zarówno wkłady wspólników (akcjonariuszy), jak i wkłady do spółdzielni mogą być wnoszone w postaci niepieniężnej (aport – art. 14 § 1 k.s.h. oraz art. 20 § 2 p.s.).
Wśród przychodów z kapitałów pieniężnych ujęty został także przychód z tytułu objęcia udziałów (akcji) w spółce mającej osobowość prawną albo wkładów w spółdzielni objętych w zamian za aport. Przychód ten powstaje w wysokości wartości nominalnej objętych wkładów (udziałów – art. 17 ust. 1 pkt 9 u.p.d.o.f.). Wyjątkiem od opodatkowania dochodów tego rodzaju jest ich objęcie w zamian za aport postaci przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części. Przychód powstaje bowiem dopiero w przypadku zbycia tych aktywów (art. 19 u.p.d.o.f.). Stąd zwolnione od podatku dochodowego zostały przychody w wysokości nominalnej wartość udziałów (akcji) w spółce mającej osobowość prawną albo wkładów w spółdzielni – objętych w zamian za wkład niepieniężny w postaci przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części (art. 21 ust. 1 pkt 109 u.p.d.o.f.). Zwolnienie to nie dotyczy innych form aportu; objęcie udziałów (akcji) w zamian za inne wkłady niepieniężne pozwala bowiem rozpoznać koszty uzyskania przychodów (art. 22 ust. 1e u.p.d.o.f.).
Definicje przedsiębiorstwa i zorganizowanej części przedsiębiorstwa zawarte zostały w art. 5a pkt 3 i 4 u.p.d.o.f. Przez pojęcie przedsiębiorstwa należy rozumieć przedsiębiorstwo w rozumieniu przepisów k.c. (zgodnie z art. 551 k.c., przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej), natomiast przez pojęcie zorganizowanej części przedsiębiorstwa – organizacyjnie i finansowo wyodrębniony w istniejącym przedsiębiorstwie zespół składników materialnych i niematerialnych, w tym zobowiązania, przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, który zarazem mógłby stanowić niezależne przedsiębiorstwo samodzielnie realizujące te zadania.
Podobne poglądy zostały wyrażone m.in. w interpretacji Naczelnika Drugiego Urzędu Skarbowego w Krakowie z dnia 5 czerwca 2007 r., DO/415-35/07/AŚ, http://sip.mf.gov.pl/sip).