TSUE: Tajemnica zawodowa adwokata jest ważniejsza, niż zwalczanie nadużyć podatkowych

Adwokat nie musi informować o podatkowym planowaniu swojego klienta władz skarbowych ani innych uczestników tego planowania, jeśli naruszałoby to tajemnicę zawodową - wynika z wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, wydanego w belgijskiej sprawie. Sędziowie zinterpretowali dyrektywę, która nakazuje informowanie władz o schematach podatkowych.

Wydany 8 grudnia 2022 r. wyrok w belgijskiej sprawie  Orde van Vlaamse Balies i in. (sygn. C-694/20) dotyczył przepisów o obowiązkowym ujawnianiu schematów biznesowych, które mogą służyć do optymalizacji podatkowych. Obowiązek ten, znany jako MDR (ang. Mandatory Disclosure Regime) został wdrożony także w Polsce, na podstawie unijnej dyrektywy 2011/16/UE  w sprawie współpracy administracyjnej w dziedzinie opodatkowania zmienionej dyrektywą Rady (UE) 2018/822 z 25 maja 2018 r.

Schematy do ujawnienia

Dyrektywa ta przewiduje, że wszyscy pośrednicy zaangażowani w potencjalnie agresywne transgraniczne planowanie podatkowe (uzgodnienie mogące prowadzić do unikania opodatkowania i uchylania się od opodatkowania) mają obowiązek zgłoszenia go właściwym organom podatkowym. Obowiązek ten dotyczy wszystkich, którzy uczestniczą w opracowywaniu, wprowadzaniu do obrotu, organizowaniu lub zarządzaniu wdrażaniem takiego planowania. Spoczywa on także na wszystkich, którzy udzielają w tym zakresie wsparcia lub porad, a w ich braku – na samym podatniku. Niemniej każde państwo członkowskie może zwolnić adwokatów z tego obowiązku, jeżeli wiązałby się on z naruszeniem tajemnicy zawodowej chronionej na mocy prawa krajowego. W takich okolicznościach adwokaci pośrednicy są jednak zobowiązani do bezzwłocznego powiadomienia każdego innego pośrednika lub właściwego podatnika o ciążących na nich względem właściwych organów obowiązkach zgłoszeniowych.

Flamandzki dekret transponujący tę dyrektywę przewiduje w związku z tym, że jeżeli adwokat zaangażowany w transgraniczne planowanie podatkowe podlega obowiązkowi zachowania tajemnicy zawodowej, musi on poinformować pozostałych pośredników, że sam nie może dokonać tego zgłoszenia. Dwa zawodowe zrzeszenia adwokatów wniosły skargi do belgijskiego trybunału konstytucyjnego. Ich zdaniem wywiązanie się z obowiązku poinformowania pozostałych pośredników bez naruszenia tajemnicy zawodowej, do której zachowania zobowiązani są adwokaci, jest niemożliwe. Belgijski trybunał konstytucyjny zwrócił się w tym względzie do Trybunału Sprawiedliwości.

Adwokat nie o wszystkim musi informować

W wydanym wyroku Trybunał Sprawiedliwości przypomniał przede wszystkim, że art. 7 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej chroni poufność wszelkiej korespondencji między jednostkami i zapewnia wzmocnioną ochronę wymiany informacji między adwokatami a ich klientami. Ta szczególna ochrona tajemnicy zawodowej adwokatów jest uzasadniona tym, że powierza się im podstawowe zadanie w społeczeństwie demokratycznym, a mianowicie obronę podmiotów prawa. Owo zadanie wymaga, by każdy podmiot prawa miał możliwość swobodnego zwrócenia się do swojego adwokata, co uznaje się we wszystkich państwach członkowskich. Tajemnica zawodowa obejmuje również konsultacje prawne i to zarówno w odniesieniu do ich treści, jak i do tego, że mają one miejsce. Poza wyjątkowymi sytuacjami klienci powinni móc zasadnie oczekiwać, że ich adwokat bez ich zgody nie ujawni nikomu, że się z nim konsultują.

Tymczasem obowiązek, który wspomniana dyrektywa przewiduje w odniesieniu do adwokata pośrednika podlegającego obowiązkowi zachowania tajemnicy zawodowej, polegający na bezzwłocznym powiadomieniu pozostałych pośredników o ciążących na nich obowiązkach zgłoszeniowych, pociąga za sobą ten skutek, że ci pozostali pośrednicy poznają tożsamość adwokata pośrednika. Dowiedzą się oni także o tym, że w jego ocenie dane uzgodnienie podatkowe podlega zgłoszeniu, oraz o tym, że konsultowano się z nim w jego przedmiocie. Ów obowiązek powiadomienia wiąże się z ingerencją w gwarantowane w art. 7 Karty praw podstawowych prawo do poszanowania komunikacji między adwokatami a ich klientami. Z uwagi na to, że pozostali pośrednicy są zobowiązani do poinformowania właściwych organów podatkowych o tożsamości danego adwokata oraz o tym, że konsultowano się z nim, obowiązek ten pośrednio wywołuje kolejną ingerencję w prawo do tajemnicy zawodowej.

Trybunał zbadał następnie, czy owe ingerencje mogą być uzasadnione, w szczególności czy odpowiadają one celom interesu ogólnego uznawanym przez Unię Europejską oraz czy są konieczne do realizacji tych celów. Przypomniał on, że wprowadzona w 2018 r. do wspomnianej dyrektywy zmiana wpisuje się w ramy międzynarodowej współpracy podatkowej mającej na celu przyczynienie się do zapobiegania ryzyku unikania opodatkowania i uchylania się od opodatkowania, a cel ten jest celem interesu ogólnego uznawanym przez Unię.

Podatnik poinformuje fiskusa

Trybunał uznał jednak, że obowiązek powiadomienia ciążący na adwokacie zobowiązanym do zachowania tajemnicy zawodowej nie jest konieczny do realizacji tego celu. Wszyscy pośrednicy są bowiem zobowiązani do przekazywania owych informacji właściwym organom podatkowym. Żaden pośrednik nie może twierdzić, że nie wiedział o jasno określonych we wspomnianej dyrektywie obowiązkach zgłoszeniowych, którym podlega bezpośrednio i indywidualnie. Wspomniana dyrektywa czyni bowiem z adwokata pośrednika osobę, od której pozostali pośrednicy nie mogą a priori oczekiwać jakiejkolwiek inicjatywy, która mogłaby ich zwolnić z własnych obowiązków zgłoszeniowych. Ujawnienie organom podatkowym przez powiadomionych pośredników będących osobami trzecimi tożsamości adwokata pośrednika oraz tego, że konsultowano się z nim, również nie wydaje się konieczne do realizacji celów owej dyrektywy. Obowiązek zgłoszenia ciążący na pozostałych pośrednikach, którzy nie są zobowiązani do zachowania tajemnicy zawodowej, i – w braku takich pośredników – obowiązek zgłoszenia ciążący na właściwym podatniku zapewniają co do zasady, że organy podatkowe zostaną poinformowane. Organy podatkowe po otrzymaniu takiej informacji mogą zażądać dodatkowych informacji bezpośrednio od właściwego podatnika, który będzie mógł wówczas zwrócić się do swojego adwokata, by ten udzielił mu pomocy. Organy podatkowe będą mogły także przeprowadzić kontrolę sytuacji podatkowej tego podatnika.

Trybunał orzekł zatem, że obowiązek powiadomienia, o którym mowa we wspomnianej dyrektywie, nie jest konieczny i w związku z tym narusza prawo do poszanowania komunikacji między adwokatem a jego klientem.

Sprawdź również książkę: Tajemnica adwokacko-radcowska i notarialna oraz inne środki ochrony zaufania w postępowaniu cywilnym >>

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.