O tym kiedy sąd może zwolnic doradcę podatkowego z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej pisze Ryszard Małkiewicz w komentarzu praktycznym opublikowanym w Vademecum Głównego Księgowego.

Instytucja zawodów zaufania publicznego stanowi jeden z elementów europejskiej kultury prawnej. Osoby wykonujące zawód zaufania publicznego zobowiązane są do zachowania szczególnej staranności w świadczeniu usług. Wykonywanie tych zawodów wiąże się między innymi z obowiązkiem do zachowania tajemnicy zawodowej. Adwokaci, lekarze, pielęgniarki, radcowie prawni, czy doradcy podatkowi na jej mocy zobowiązani są do nieujawniania informacji poufnych, pozyskanych w związku z wykonywanymi czynnościami zawodowymi. Osoby te ujawniając informacje objęte tajemnicą zawodową narażają się na odpowiedzialność dyscyplinarną (w ramach samorządu zawodowego), cywilną, a nawet karną.

Tajemnica zawodowa, którą objęte są osoby wykonujące zawody prawnicze, stanowi fundament europejskiego systemu prawnego. Wywodzi się z prawa do obrony zarówno osobiście, jak i przez pełnomocnika. W związku z powyższym osoba reprezentująca swojego mocodawcę, będąca pełnomocnikiem profesjonalnym, została zobowiązana na mocy prawa do zachowania w tajemnicy informacji powziętych w ramach obrony swojego mocodawcy. Mocodawca w ramach obrony swoich interesów ma prawo do odmowy składania zeznań, czy też odpowiedzi na konkretne pytanie. Jednocześnie może on być reprezentowany przez pełnomocnika profesjonalnego. W celu skutecznej obrony mocodawca przekazuje poufne informacje swojemu pełnomocnikowi. W związku z tym próba wydobycia określonych informacji od pełnomocnika stanowiłaby rażące naruszenie praw strony postępowania przez organy władzy publicznej.

W polskim porządku prawnym przyjmuje się wyjątek od powyższego. Mianowicie, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, tajemnicę zawodową może uchylić niezawisły sąd w przypadkach jasno określonych art. 180 § 2 Kodeksu postępowania karnego. Przywołany przepis stanowi, że osoby obowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarskiej, dziennikarskiej lub statystycznej mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd, na posiedzeniu bez udziału stron, w terminie nie dłuższym niż 7 dni od daty doręczenia wniosku prokuratora. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie. Oznacza to, że racjonalny ustawodawca przewidział możliwość pochopnego zwalniania z tajemnicy zawodowej przez sądy pierwszej instancji. W konsekwencji postanowienia sądowe na tą okoliczność objęto kontrolą sądów drugiej instancji.

Zwolnić z tajemnicy zawodowej może tylko sąd i do tego tylko w trybie postępowania karnego. Sąd w trybie postępowania cywilnego nie ma już takiej możliwości, na co zwrócił uwagę Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z 4 października 2010 r., SK 12/08, stwierdzając m.in., że "ustawodawca w postępowaniu cywilnym zagwarantował świadkowi wykonującemu zawód zaufania publicznego poszanowanie obowiązku zachowania istotnej tajemnicy zawodowej przez prawo odmowy odpowiedzi na konkretne pytania w trakcie składania zeznań". Pełnomocnik profesjonalny składając zeznania w procesie cywilnym, dotyczące spraw objętych tajemnicą zawodową, naraża się na odpowiedzialność dyscyplinarną i karną, czego warto mieć świadomość. Dlatego należy stanowczo reagować na próby "zwalniania z tajemnicy zawodowej" dokonywane przez sądy w postępowaniach cywilnych.

W związku z powyższym pojawiające się ostatnimi czasy opinie, iż doradca podatkowy może być zwolniony z tajemnicy zawodowej przez prokuratora należy określić jako co najmniej wątpliwe. Przywołane wyżej przepisy oraz orzeczenia jasno pokazują, iż doradca podatkowy może zostać zwolniony z obowiązującej go tajemnicy zawodowej przez niezawisły sąd jedynie w ramach postępowania karnego. Udział prokuratora, w powyższym sprowadza się jedynie do złożenia wniosku do sądu o zwolnienie doradcy podatkowego z tajemnicy zawodowej. Wniosek prokuratora podlega kontroli sądowej, a decyzja o zwolnieniu z tajemnicy zawodowej znajduje się w wyłącznej kompetencji władzy sądowniczej.

Co ważne, sąd może zwolnic doradcę podatkowego z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej jedynie, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. Oznacza to, że dowód z przesłuchania doradcy podatkowego na okoliczności objęte tajemnicą zawodową może zostać przeprowadzony w wypadkach szczególnych, po przeprowadzeniu innych dowodów na daną okoliczność. Dowód z przesłuchania doradcy podatkowego na okoliczność objętą tajemnicą zawodową nie może więc stanowić alternatywy dla innych dowodów. Jest on ostatecznością.

Pomimo tego zdarza się, że prokuratorzy podchodzą do zwolnienia doradcy podatkowego z tajemnicy zawodowej jako wydarzenia nie noszącego znamion nadzwyczajności w ramach postępowania karnego ignorując jasno przedstawione przez racjonalnego ustawodawcę przesłanki.

Jednocześnie zdarza się, że to doradcy podatkowi nie do końca rozumieją obowiązek (a nie prawo) do zachowania tajemnicy zawodowej, którym są obarczeni. Wynika to przede wszystkim z niezrozumienia, czym w rozumieniu ustawy o doradztwie podatkowym są czynności doradztwa podatkowego. Wśród części doradców podatkowych pojawia się pogląd, iż sam fakt wykonywania czynności księgowych przez doradcę powoduje objęcie tych czynności tajemnicą zawodową. Zdaniem autora pogląd ten uznać należy za błędny. O ile informacje powzięte przez doradcę podatkowego w celu sporządzenia dokumentacji podatkowej (w tym księgowej) są bezsprzecznie objęte tajemnicą zawodową, to już sama dokumentacja księgowa nie korzysta z tego uprawnienia. W związku z powyższym, doradca podatkowy nie ma prawa odmówić wydania dokumentacji księgowej, jednakże ma prawo i obowiązek do odmowy udzielenia informacji o okolicznościach jej sporządzenia.