W przedmiotowej sprawie firma sprzedaje w systemie ratalnym lokale mieszkalne w wybudowanych przez siebie budynkach. W tym celu aktem notarialnym firma ustanawiana na swoją rzecz odrębną własność lokalu mieszkalnego (stając się jego właścicielem), a następnie zawiera z kupującym przedwstępną umowę sprzedaży przedmiotowego lokalu, na podstawie której kupujący wpłaca określoną część ceny lokalu, a pozostałą zobowiązuje się zapłacić w ustalonych ratach.

Podatnik wystąpił z pytaniem kiedy w takiej sytuacji powstanie obowiązek podatkowy, tj. kiedy "od rozłożonej na części ceny" z tytułu sprzedaży lokalu, a kiedy od należnych odsetek z tytułu "rozłożenia na części" należności?

Zgodnie ze stanowiskiem firmy moment powstania obowiązku podatkowego uzależniony jest od uzyskania możliwości ekonomicznego dysponowania towarem przez nabywcę. A w rozpatrywanym przypadku prawo kupującego do korzystania i dysponowania towarem jest ograniczone, ponieważ kupujący przez cały okres spłaty pozostałej części ceny lokalu, zobowiązany jest przestrzegać warunków i zasad korzystania z lokalu będącego przedmiotem sprzedaży. Tym samym oznacza to, iż zastosowanie znajdzie przepis art. 19 ust. 11 ustawy o VAT, zgodnie, z którym, jeżeli przed wydaniem towaru lub wykonaniem usługi otrzymano część należności, w szczególności: przedpłatę, zaliczkę, zadatek, ratę, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą jej otrzymania w tej części.

Z kolei w kwestii odsetek ze stanowiska firmy wynika, że gdy jako dostawca towaru wyrazi zgodę na przesunięcie terminu zapłaty ceny do momentu realizacji dostawy w zamian za odsetki, to odsetki te wliczone są do całkowitej wartości lokalu. W konsekwencji podatnik uznał, że obowiązek podatkowy powstaje każdorazowo po dokonaniu wpłaty zarówno pierwszej raty, jak i każdych kolejnych rat wynikających z umowy. Podstawę opodatkowania stanowi cała kwota wpłacona, w tym również odsetki umowne, pomniejszone o kwotę należnego podatku.

Organ podatkowego uznał to stanowisko za nieprawidłowe a sprawa trafiła do WSA. Sąd jednak także nie zgodził się ze stanowiskiem firmy i uznał przede wszystkim, że obowiązek podatkowy powstał chwilą wydania lokalu, tj. w dniu faktycznego i ekonomicznego przeniesienia prawa do rozporządzania tą nieruchomością. Okoliczność, że pomiędzy nabywcą lokalu a firmą istnieją umowy regulujące sposób użytkowania lokalu, nie zmienia faktu, iż nastąpiło wydanie towaru. Tym samym obowiązek podatkowy powstaje z chwilą otrzymania całości lub części zapłaty, nie później jednak niż 30 dnia, licząc od dnia wydania. Otrzymanie części zapłaty (ceny) powoduje powstanie obowiązku podatkowego w tej części.

Sąd nie zgodził się także ze stanowiskiem firmy w kwestii momentu powstania obowiązku podatkowego od należnych odsetek, wynikających z faktu "rozłożenia na części ceny sprzedaży". Zdaniem sądu odsetki pobierane przez firmę stanowią wynagrodzenie za świadczenie wykonywane na rzecz nabywców lokali mieszkalnych. Tym samym są one ściśle związane z uzyskaniem przez wpłacających (kupujących) korzyści w postaci rozłożenia na raty zapłaty części ceny sprzedaży tych lokali (kredyt kupiecki).

W świetle art. 8 ust. 1 ustawy, mamy tu do czynienia z odpłatnym świadczeniem usług, które stosownie do art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy - podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Podstawą opodatkowania świadczonych przez firmę usług, polegających na odroczeniu terminu zapłaty części należności za wydane lokale, jest kwota należnych odsetek. W odniesieniu do tych czynności obowiązek podatkowy powstaje na podstawie art. 19 ust. 1 ustawy, z chwilą wykonania usługi (moment jej wykonania ustalają strony transakcji).

Jeżeli jednak wykonanie usługi powinno być potwierdzone fakturą to obowiązek podatkowy powstanie z chwilą wystawienia faktury, nie później niż w 7 dniu licząc od dnia wykonania usługi. W przypadku, gdy zapłata odsetek zostanie dokonana przed jej wystawieniem, obowiązek podatkowy powstanie z chwilą otrzymania odsetek przez firmę (art. 19 ust. 11 ustawy).

Wyrok WSA w Szczecinie z 21 marca 2012 r., I SA/Sz 1081/11