Odpowiedź:
Transakcja nabycia na własne ryzyko wierzytelności trudnej, po cenie niższej od jej wartości nominalnej, nie będzie mogła być zakwalifikowana jako świadczona przez nabywcę wierzytelności usługa w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 1 u.p.t.u. i tym samym nie będzie podlegała opodatkowaniu. W konsekwencji opodatkowaniu nie będzie również podlegało wyegzekwowanie tej wierzytelności.

Uzasadnienie:
Zagadnienie dotyczące opodatkowania podatkiem od towarów i usług transakcji dotyczących wierzytelności wywołuje wiele wątpliwości i problemów.
Ze zwolnienia od podatku od towarów i usług, na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 38-41 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054 z poźn. zm) – dalej u.p.t.u., korzystają:
1)  usługi udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych oraz usługi pośrednictwa w świadczeniu usług udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych, a także zarządzanie kredytami lub pożyczkami pieniężnymi przez kredytodawcę lub pożyczkodawcę;
2)  usługi w zakresie udzielania poręczeń, gwarancji i wszelkich innych zabezpieczeń transakcji finansowych i ubezpieczeniowych oraz usługi pośrednictwa w świadczeniu tych usług, a także zarządzanie gwarancjami kredytowymi przez kredytodawcę lub pożyczkodawcę;
3)  usługi w zakresie depozytów środków pieniężnych, prowadzenia rachunków pieniężnych, wszelkiego rodzaju transakcji płatniczych, przekazów i transferów pieniężnych, długów, czeków i weksli oraz usługi pośrednictwa w świadczeniu tych usług;
4)  usługi, w tym także usługi pośrednictwa, których przedmiotem są udziały w:
a)  spółkach,
b)  innych niż spółki podmiotach, jeżeli mają one osobowość prawną
–   z wyłączeniem usług przechowywania tych udziałów i zarządzania nimi;
5)  usługi, których przedmiotem są instrumenty finansowe, o których mowa w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 211, poz. 1384), z wyłączeniem przechowywania tych instrumentów i zarządzania nimi, oraz usługi pośrednictwa w tym zakresie.
Jednak na mocy art. 43 ust. 15 pkt 1 u.p.t.u. zwolnienia te nie mają zastosowania do czynności ściągania długów, w tym factoringu.
W wyroku z dnia 25 lutego 2010 r., III SA/Wa 1766/09, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie stwierdził, że w zasadzie każda usługa obrotu wierzytelnościami mieści się w pojęciu usługi faktoringu, lecz usługami faktoringowymi są jedynie te usługi obrotu wierzytelnościami, które wyróżniają się stałymi i ciągłymi powiązaniami prawnymi pomiędzy faktorantem (przedsiębiorcą-zbywcą wierzytelności) a faktorem, co najczęściej wynika z umów o charakterze długoterminowym pomiędzy tymi podmiotami, które w związku z tym – aczkolwiek nie muszą – najczęściej nakładają na faktora dodatkowe obowiązki w stosunku do faktoranta, oprócz nabycia wierzytelności (finansowania zbywcy) w celu ich windykacji we własnym zakresie lub w celu dalszej ich sprzedaży.
Całkiem odmienne stanowisko zaprezentował Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 16 lutego 2010 r., I FSK 2104/08. NSA uznał, że sprzedaż wierzytelności własnej nie jest usługą, ale usługą jest jej nabycie. Rozpatrując bowiem instytucję obrotu wierzytelnościami w odniesieniu do pojęcia „usługi", nacisk położony jest na jej zakup, a nie sprzedaż. W tym przypadku usługę świadczy nabywca wierzytelności, a jej beneficjentem jest sprzedawca.
Należy jednak podkreślić, że Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 19 marca 2012 r., I FPS 5/11 (wyrok prawomocny) orzekł, iż nabywca trudnych wierzytelności nie musi płacić VAT, jeżeli różnica pomiędzy ich wartością nominalną a ceną sprzedaży odzwierciedla ich rzeczywistą wartość ekonomiczną w chwili sprzedaży. Swoje rozstrzygnięcie sąd oparł na orzeczeniu Trybunału Sprawiedliwości UE z 27 października 2011 r. w niemieckiej sprawie C-93/10. Uzasadniając wyrok NSA wskazał, iż niezbędnym warunkiem opodatkowania VAT jest otrzymanie wynagrodzenia za wykonaną usługę. W przypadku cesji wierzytelności ten element nie występuje. Brakuje bowiem świadczenia wzajemnego. Tym samym nie jest to usługa odpłatna, a więc nie powstaje obowiązek zapłaty VAT od takiej transakcji.
Również organy podatkowe – powołując się na powyższe wyroki – twierdzą, że jeśli cena odzwierciedla rzeczywistą ekonomiczną wartość owych wierzytelności w chwili sprzedaży, a w związku z zawarciem umowy przelewu (cesji) nie otrzyma od cedenta jakiegokolwiek wynagrodzenia, to w przedmiotowej sprawie nie dojdzie do odpłatnego świadczenia usług, o którym mowa w art. 8 ust. 1 u.p.t.u. (zob. interpretacja indywidualna Dyrektora Izby skarbowej w Katowicach z dnia 6 czerwca 2013 r., IBPP2/443-244/13/WN).
Innymi słowy, badając konkretną transakcję należy poszukiwać takiego ewentualnego bezpośredniego wynagrodzenia, które otrzymuje kupujący – cesjonariusz, jako świadczenie wzajemne za ewentualnie wykonaną na rzecz zbywcy – cedenta usługę. Poszukiwać należy strumienia pieniędzy płynącego od zbywcy-cedenta do nabywcy-cesjonariusza za wykonaną usługę, czyli odwrotnie płynącego, niż w przypadku umowy kupna sprzedaży, kiedy zapłatę za wierzytelność otrzymuje zbywca od nabywcy. NSA podkreślił, że dla rozstrzygnięcia, czy mamy do czynienia z odpłatną usługą, konieczne jest ustalenie, czy – obok transakcji kupna-sprzedaży wierzytelności – wystąpiło świadczenie usługi przez nabywcę wierzytelności na rzecz jej zbywcy za bezpośrednim wynagrodzeniem otrzymanym, co ważne, przez nabywcę.
W sytuacji, kiedy występuje tylko zapłata ceny za wierzytelność, trudno uznać, że do świadczenia takiej usługi dochodzi. Wobec tego NSA doszedł do wniosku, że żadna transakcja nabycia na własne ryzyko wierzytelności trudnej, po cenie niższej od jej wartości nominalnej, nie będzie mogła być zakwalifikowana jako świadczona przez nabywcę wierzytelności usługa w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 1 u.p.t.u. i tym samym nie będzie podlegała opodatkowaniu.

Mariusz Jabłoński
Odpowiedzi udzielono 27.10.2015 r.