1. Podstawowe zadania i organizacja bibliotek

Zgodnie z przepisami art. 3 ust. 1 i 2 u.b. biblioteki i ich zbiory stanowią dobro narodowe oraz służą zachowaniu dziedzictwa narodowego. Biblioteki organizują i zapewniają dostęp do zasobów dorobku nauki i kultury polskiej oraz światowej. Prawo korzystania z bibliotek ma charakter powszechny, na zasadach określonych w u.b.

Na mocy art. 4 ust. 1 u.b. do podstawowych zadań bibliotek należy:

  1. gromadzenie, opracowywanie, przechowywanie i ochrona materiałów bibliotecznych,
  2. obsługa użytkowników, przede wszystkim udostępnianie zbiorów oraz prowadzenie działalności informacyjnej, zwłaszcza informowanie o zbiorach własnych, innych bibliotek, muzeów i ośrodków informacji naukowej, a także współdziałanie z archiwami w tym zakresie.


Art. 4 ust. 2 u.b. stanowi, iż do zadań bibliotek może ponadto należeć prowadzenie działalności bibliograficznej, dokumentacyjnej, naukowo-badawczej, wydawniczej, edukacyjnej, popularyzatorskiej i instrukcyjno-metodycznej. Przy czym na podstawie art. 5 u.b. materiałami bibliotecznymi są w szczególności dokumenty zawierające utrwalony wyraz myśli ludzkiej, przeznaczone do rozpowszechniania, niezależnie od nośnika fizycznego i sposobu zapisu treści, a zwłaszcza: dokumenty graficzne (piśmiennicze, kartograficzne, ikonograficzne i muzyczne), dźwiękowe, wizualne, audiowizualne i elektroniczne.
Zgodnie z art. 8 ust. 1-3 u.b. biblioteki są organizowane i prowadzone przez podmioty zwane dalej „organizatorami”, którymi są ministrowie i kierownicy urzędów centralnych, a także jednostki samorządu terytorialnego. Organizatorami bibliotek mogą być także osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej.

Na mocy art. 10 u.b. biblioteka może stanowić samodzielną jednostkę organizacyjną albo wchodzić w skład innej jednostki.
Stosownie do art. 11 ust. 1-3 u.b. biblioteka stanowiąca samodzielną jednostkę organizacyjną działa na podstawie aktu o utworzeniu biblioteki oraz statutu nadanego przez organizatora. Przy czym akt o utworzeniu biblioteki określa nazwę, siedzibę, teren i zakres działania biblioteki, a także źródła finansowania. Z kolei statut określa w szczególności:

  1. cele i zadania biblioteki,
  2. organy biblioteki i jej organizację, w tym zakres działania i lokalizację filii oraz oddziałów,
  3. nazwę jednostki sprawującej nadzór merytoryczny nad działalnością biblioteki - w odniesieniu do biblioteki wchodzącej w skład ogólnokrajowej sieci bibliotecznej,
  4. sposób gospodarowania środkami finansowymi biblioteki.

1.1. Odpłatność za usługi bibliotek

Na podstawie art. 14 ust. 1 i 2 u.b. usługi bibliotek, których organizatorami są ministrowie i kierownicy urzędów centralnych, oraz jednostki samorządu terytorialnego, są ogólnie dostępne i bezpłatne, z tym jednak zastrzeżeniem, że opłaty mogą być pobierane:

  1. za usługi informacyjne, bibliograficzne, reprograficzne oraz wypożyczenia międzybiblioteczne,
  2. za wypożyczenia materiałów audiowizualnych,
  3. w formie kaucji za wypożyczone materiały biblioteczne,
  4. za niezwrócenie w terminie wypożyczonych materiałów bibliotecznych,
  5. za uszkodzenie, zniszczenie lub niezwrócenie materiałów bibliotecznych.

Przy czym, zgodnie z art. 8 ust. 3 u.b., wysokość opłat za usługi informacyjne, bibliograficzne, reprograficzne oraz wypożyczenia międzybiblioteczne, a także za wypożyczenia materiałów audiowizualnych, nie może przekraczać kosztów wykonania usługi.

2. Rodzaje bibliotek

2.1. Biblioteka Narodowa

Centralną biblioteką państwa, zgodnie z art. 16 ust. 1 u.b. jest Biblioteka Narodowa. Art. 16 ust. 2 u.b. stanowi, że Biblioteka Narodowa posiada osobowość prawną.

Na podstawie art. 17 ust. 1 i 2 u.b. do zadań Biblioteki Narodowej należy prowadzenie działalności bibliotecznej, bibliograficznej, naukowej, informacyjnej, konserwatorskiej, poradniczej, wydawniczej, wystawienniczej i usługowej, a w szczególności:

  1. gromadzenie, opracowywanie, udostępnianie i wieczyste archiwizowanie materiałów bibliotecznych powstałych w Polsce oraz za granicą a dotyczących Polski,
  2. opracowywanie i wydawanie bibliografii narodowej,
  3. prowadzenie badań z zakresu bibliotekoznawstwa, nauki o książce i pokrewnych dziedzin wiedzy,
  4. doskonalenie merytorycznej działalności bibliotek w kraju i pomoc bibliotekom polskim za granicą,
  5. prowadzenie ośrodków znormalizowanych numerów wydawnictw zwartych i wydawnictw ciągłych.


Biblioteka Narodowa prowadzi też działalność metodyczną i unifikacyjną w zakresie bibliotekarstwa, bibliografii, zastosowań nowoczesnych technologii bibliotecznych oraz konserwacji materiałów bibliotecznych.

2.2. Biblioteki publiczne

Zgodnie z art. 18 ust. 1 i 2 u.b. biblioteki publiczne służą zaspokajaniu potrzeb oświatowych, kulturalnych i informacyjnych ogółu społeczeństwa oraz uczestniczą w upowszechnianiu wiedzy i kultury. Bibliotekami publicznymi są, zorganizowane w formie instytucji kultury, Biblioteka Narodowa oraz biblioteki jednostek samorządu terytorialnego.

Na podstawie art. 20 ust. 1 u.b. do zadań wojewódzkiej biblioteki publicznej należy:

  1. gromadzenie, opracowywanie i udostępnianie materiałów bibliotecznych służących obsłudze potrzeb informacyjnych, edukacyjnych i samokształceniowych, zwłaszcza dotyczących wiedzy o własnym regionie oraz dokumentujących jego dorobek kulturalny, naukowy i gospodarczy,
  2. pełnienie funkcji ośrodka informacji biblioteczno-bibliograficznego, organizowanie obiegu wypożyczeń międzybibliotecznych, opracowywanie i publikowanie bibliografii regionalnych, a także innych materiałów informacyjnych o charakterze regionalnym,
  3. badanie stanu i stopnia zaspokajania potrzeb użytkowników, analizowanie stanu, organizacji i rozmieszczenia bibliotek oraz formułowanie i przedstawianie organizatorom propozycji zmian w tym zakresie,
  4. udzielanie bibliotekom pomocy instrukcyjno-metodycznej i szkoleniowej,
  5. sprawowanie nadzoru merytorycznego w zakresie realizacji przez powiatowe i gminne biblioteki publiczne zadań w zakresie gromadzenia, opracowywania, przechowywania i udostępniania zbiorów, sporządzania i rozpowszechniania informacji bibliograficznych i dokumentacyjnych, działalności naukowo-badawczej oraz dokształcania i doskonalenia zawodowego pracowników bibliotek, a także wymiany oraz przekazywania materiałów bibliotecznych i informacji.

2.3. Biblioteki naukowe

Na mocy art. 21 ust. 1 i 2 u.b. biblioteki naukowe służą potrzebom nauki i kształcenia, zapewniając dostęp do materiałów bibliotecznych i zasobów informacyjnych niezbędnych do prowadzenia prac naukowo-badawczych oraz zawierających wyniki badań naukowych. Prowadzą również działalność naukowo-badawczą w zakresie bibliotekoznawstwa i dziedzin pokrewnych, a także w zakresie obsługiwanych przez nie dziedzin nauki.


Do bibliotek naukowych należą:

  1. Biblioteka Narodowa,
  2. biblioteki, których organizatorami są szkoły wyższe,
  3. biblioteki, których organizatorem jest Polska Akademia Nauk,
  4. biblioteki, których organizatorami są jednostki badawczo-rozwojowe,
  5. inne biblioteki.

2.4. Biblioteki szkolne i pedagogiczne

Na mocy art. 22 ust. 1 u.b. biblioteki szkolne oraz biblioteki innych placówek systemu oświaty służą realizacji programów nauczania i wychowania, edukacji kulturalnej i informacyjnej dzieci i młodzieży oraz kształceniu i doskonaleniu nauczycieli. W tym celu w każdej szkole publicznej jest prowadzona biblioteka szkolna.
Z kolei biblioteki pedagogiczne, zgodnie z art. 22 ust. 2 u.b., prowadzą działalność służącą potrzebom oświaty i wychowania, w tym kształcenia i doskonalenia kadry pedagogicznej.

2.5. Biblioteki fachowe i zakładowe

Na podstawie art. 23 u.b. zakłady pracy mogą prowadzić biblioteki fachowe i zakładowe. Przepisy art. 24 ust. 1 i 2 u.b. stanowią, iż biblioteki fachowe wspierają realizację zadań zakładów pracy oraz służą potrzebom doskonalenia zawodowego pracowników. Natomiast biblioteki zakładowe służą zaspokajaniu potrzeb oświatowych i kulturalnych pracowników zakładów pracy i ich rodzin.

2.6. Biblioteki dla obsługi specjalnych grup użytkowników

Obsługę biblioteczną niewidomych oraz koordynację działalności pokrewnych bibliotek i instytucji zapewnia, na mocy art. 25 u.b., Centralna Biblioteka Niewidomych. Natomiast na podstawie art. 26 ust. 1 u.b. w celu zapewnienia obsługi bibliotecznej specjalnych grup użytkowników prowadzone są biblioteki w zakładach opieki zdrowotnej, w domach pomocy społecznej, w zakładach karnych, poprawczych i schroniskach dla nieletnich, a także w jednostkach organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej i Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji.

3. Biblioteki samodzielnym podatnikiem

Na podstawie art. 15 ust. 1 i 2 u.p.t.u. podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności. Przy czym działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody, również wówczas, gdy czynność została wykonana jednorazowo w okolicznościach wskazujących na zamiar wykonywania czynności w sposób częstotliwy. Działalność gospodarcza obejmuje również czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.

Ponieważ zgodnie z art. 10 u.b. biblioteka może stanowić samodzielną jednostkę organizacyjną albo wchodzić w skład innej jednostki, to biblioteki będące samodzielną jednostką organizacyjną są co do zasady podatnikami podatku od towarów i usług prowadzącymi samodzielnie działalność gospodarczą.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie w wyroku z dnia 21 lutego 2008 r., III SA/Lu 11/08, http://orzeczenia.nsa.gov.pl, wskazał, że biblioteki muszą być wyodrębnione i mieć własną osobowość prawną. Z kolei Naczelny Sąd Administracyjny - Ośrodek Zamiejscowy w Gdańsku - w wyroku z dnia 24 czerwca 2002 r., SA/Gd 479/02, http://orzeczenia.nsa.gov.pl, wyjaśnił, że gminna biblioteka publiczna powinna działać jako samorządowa jednostka organizacyjna funkcjonująca w formie instytucji kultury, finansowana z budżetu gminy za pomocą dotacji.
Jeśli zaś biblioteka wchodzi w skład innej jednostki, np. biblioteka szkolna wchodzi w skład szkoły publicznej, wówczas samodzielnym podatnikiem z tytułu świadczenia usług bibliotecznych jest szkoła.

4. Usługi bibliotek podlegające opodatkowaniu

Z przepisów art. 4 ust. 1 i 2 u.b. wynika zakres podstawowych czynności wykonywanych przez biblioteki. Są to:

  • gromadzenie, opracowywanie, przechowywanie i ochrona materiałów bibliotecznych,
  • obsługa użytkowników, przede wszystkim udostępnianie zbiorów oraz prowadzenie działalności informacyjnej, zwłaszcza informowanie o zbiorach własnych, innych bibliotek, muzeów i ośrodków informacji naukowej, a także współdziałanie z archiwami w tym zakresie,
  • prowadzenie działalności bibliograficznej, dokumentacyjnej, naukowo-badawczej, wydawniczej, edukacyjnej, popularyzatorskiej i instrukcyjno-metodycznej.

Oznacza to, że w podkategorii 92.51.11 PKWiU „Usługi bibliotek” mieszczą się nie tylko czynności polegające na typowym wypożyczaniu książek, ale także np. organizowanie konkursów, wieczorków autorskich, spotkań edukacyjnych dla uczniów itp., gdyż czynności takie mieszczą się w zakresie działalności, o której mowa w art. 4 u.b.

5. Miejsce świadczenia usług

W przypadku świadczenia usług zasadą wynikającą z przepisów art. 27 ust. 1 u.p.t.u. jest to, że miejscem świadczenia jest miejsce, gdzie świadczący usługę posiada siedzibę, a w przypadku posiadania stałego miejsca prowadzenia działalności, z którego świadczy usługi - miejsce, gdzie świadczący usługę posiada stałe miejsce prowadzenia działalności; w przypadku braku takiej siedziby lub stałego miejsca prowadzenia działalności - miejsce stałego zamieszkania. Wyjątek od tej reguły przewidują m.in. przepisy art. 27 ust. 2 pkt 3 lit. a) u.p.t.u., dla świadczenia usług w dziedzinie kultury, sztuki, sportu, nauki, edukacji, rozrywki oraz usług podobnych do tych usług, takich jak targi i wystawy, a także usług pomocniczych do tych usług. Miejscem świadczenia tych usług jest miejsce, gdzie usługi są faktycznie świadczone.

Naczelnik Podlaskiego Urzędu Skarbowego w postanowieniu w sprawie interpretacji prawa podatkowego z dnia 16 listopada 2006 r., P-I/443/69/AMK/06, http://sip.mf.gov.pl, udzielił informacji uczelni zamierzającej odpłatnie wypożyczać swoje zasoby biblioteczne (książki, artykuły) podmiotom zagranicznym. Czynności te zostały sklasyfikowane przez Urząd Statystyczny w Łodzi jako „Usługi bibliotek” (PKWiU 92.51.11-00.00).

Organ podatkowy wyjaśnił, że na podstawie art. 27 ust. 2 pkt 3 lit. a) u.p.t.u., w przypadku świadczenia usług udostępniania wydawnictw ze zbiorów bibliotecznych, miejscem świadczenia usług jest Polska. Natomiast w sytuacji, gdy uczelnia wypożycza książki z innych bibliotek zagranicznych, miejscem świadczenia usług jest kraj podmiotu świadczącego te usługi, z tych względów czynność ta nie podlega opodatkowaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

6. Wysokość podatku

Na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 1 u.p.t.u. zwalnia się od podatku usługi wymienione w załączniku nr 4 do u.p.t.u. W poz. 11 załącznika nr 4 do u.p.t.u. wymienione zostały m.in. usługi związane z kulturą (PKWiU ex 92), z wyłączeniem jednak wymienionych w pkt 5 poz. 11 załącznika nr 4 do u.p.t.u, wstępu oraz wypożyczania wydawnictw (PKWiU 22.11, 22.12, 22.13) w zakresie usług świadczonych m.in. przez biblioteki (PKWiU 92.5).
Natomiast na mocy art. 41 ust. 2 u.p.t.u. dla towarów i usług, wymienionych w załączniku nr 3 do u.p.t.u., stawka podatku wynosi co do zasady 7%. W poz. 157 załącznika nr 3 do u.p.t.u. wymienione zostały m.in. usługi świadczone przez biblioteki (PKWiU 92.5) - wyłącznie w zakresie wstępu oraz wypożyczania wydawnictw, wymienionych w pozycji 48 i 49 załącznika nr 3 do u.p.t.u., tj. wyłącznie w zakresie wstępu oraz wypożyczania:
1)książek (PKWiU ex 22.11) (oznaczonych stosowanymi na podstawie odrębnych przepisów symbolami ISBN), nut, map - wytwarzanych metodami poligraficznymi, z wyłączeniem: książek adresowych o zasięgu krajowym, regionalnym, lokalnym; książek telefonicznych, teleksów i telefaksów (PKWiU 22.11.20-60.10) i ulotek,
2)gazet, magazynów, czasopism (PKWiU ex 22.12 i ex 22.13) - oznaczonych stosowanymi na podstawie odrębnych przepisów symbolami ISSN, wytwarzanych metodami poligraficznymi, z wyłączeniem: wydawnictw, w których nie mniej niż 67% powierzchni jest przeznaczone na nieodpłatne lub odpłatne ogłoszenia handlowe, reklamy lub teksty reklamowe.

W interpretacji indywidualnej z dnia 28 listopada 2008 r., ITPP2/443-816a/08/RS, http://sip.mf.gov.pl, Minister Finansów - Dyrektor Izby Skarbowej w Bydgoszczy - wypowiedział się w sprawie wysokości opodatkowania usług bibliotecznych, sklasyfikowanych w grupowaniu PKWiU 92.51.11-00.00, w ramach których mieszczą się takie czynności jak:

  • sprzedaż kart czytelniczych na rzecz czytelników służących wyłącznie identyfikacji czytelnika przy wypożyczaniu książek,
  • pobieranie opłat za przedłużenie ważności kart czytelniczych,
  • pobieranie opłat za wydanie duplikatu karty w przypadku zagubienia jej przez czytelnika,
  • sprzedaż publikacji własnych związanych z działalnością biblioteki,
  • wykonywanie na zamówienie czytelnika odpłatnych odbitek kserograficznych wyłącznie własnych zbiorów bibliotecznych,
  • skanowanie materiałów należących do zbiorów bibliotecznych,
  • bindowanie materiałów ze zbiorów własnych biblioteki na zamówienie czytelnika,
  • obciążanie czytelnika kosztami upomnień,
  • fotografowanie zbiorów bibliotecznych własnym aparatem,
  • sprzedaż publikacji własnych wraz z CD związanych z działalnością biblioteki,
  • laminowanie na zamówienie czytelnika wyłącznie własnych materiałów bibliotecznych,
  • organizowanie dla bibliotekarzy i czytelników szkoleń z zakresu merytorycznej działalności bibliotek.

Przy czym przedmiotem wypożyczania (nieodpłatnego) są wydawnictwa sklasyfikowane w grupowaniach PKWiU 22.11, PKWiU 22.12, i PKWiU 22.13.
Organ podatkowy wyjaśnił, że z uwagi na fakt, że usługi wypożyczania mają charakter nieodpłatny, zatem w kontekście art. 5 ust. 1 pkt 1 u.p.t.u., wskazującego na odpłatność świadczonych usług, wyłączenie zawarte w pkt 5 poz. 11 załącznika nr 4 do u.p.t.u. nie będzie miało zastosowania. Zatem usługi bibliotek podlegają zwolnieniu na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 1 u.p.t.u.

Z kolei Minister Finansów - Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu - w interpretacji indywidualnej z dnia 14 marca 2008 r., ILPP2/443-220/07-4/MN, http://sip.mf.gov.pl, wyjaśnił, że w przypadku, gdy odpłatne wydawanie kart bibliotecznych czytelnikom nie wiąże się z odpłatnym wstępem do biblioteki, czy wypożyczaniem wydawnictw za odpłatnością, gdyż karty biblioteczne nie są biletami wstępu lecz pełnią wyłącznie funkcję identyfikatorów, czynności te nie stanowią odpłatnego świadczenia usług wymienionych w poz. 157 załącznika nr 3 do u.p.t.u. Zatem wydawanie kart bibliotecznych, jako czynność zaklasyfikowana do grupowania PKWiU 92.5, mieszcząca się w pozycji 11 załącznika nr 4 do u.p.t.u., na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 1 u.p.t.u., podlega zwolnieniu od podatku od towarów i usług.

Podobnie wypowiedział się też m.in. Naczelnik Urzędu Skarbowego w Pruszkowie w postanowieniu w sprawie interpretacji prawa podatkowego z dnia 21 marca 2006 r., 1421/AV/443-291/DEC/KW/06, http://sip.mf.gov.pl, w zakresie zwolnienia od podatku usług bibliotek polegających na wykonywaniu kart bibliotecznych, za które nie będą pobierane opłaty, udostępnianiu baz komputerowych zbiorów bibliotecznych, a także pobieraniu kar i kaucji za wypożyczone materiały biblioteczne.

Przy czym w ocenie Naczelnika Urzędu Skarbowego w Pile, zawartej w postanowieniu w sprawie interpretacji prawa podatkowego z dnia 29 czerwca 2007 r., PP/443-19/07, http://sip.mf.gov.pl, również sprzedaż kart bibliotecznych, nie będących biletami wstępu, lecz wydawanych czytelnikom jednorazowo w momencie zapisu, pełniących funkcję identyfikatora niezbędnego do prowadzenia bieżącej ewidencji wypożyczanych książek z zasobów bibliotecznych, a uprawniających do bezpłatnego korzystania ze zbiorów biblioteki, podlega zwolnieniu od podatku od towarów i usług. Podobnie wyjaśnił Dyrektor Izby Skarbowej w Rzeszowie w informacji o zakresie stosowania przepisów prawa podatkowego z dnia 19 lipca 2005 r., IS.II/2-443/214/04, http://sip.mf.gov.pl.

7. Odliczenie podatku naliczonego

Stosownie do przepisów art. 86 ust. 1 u.p.t.u., w zakresie w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, podatnikowi, o którym mowa w art. 15 u.p.t.u., przysługuje co do zasady prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego.
Jak wyjaśnił Minister Finansów - Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie - w interpretacji indywidualnej z dnia 9 kwietnia 2009 r., IPPP1/443-279/09-2/AW, http://sip.mf.gov.pl, z przepisu art. 86 ust. 1 u.p.t.u. wynika, że prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przysługuje wyłącznie podatnikom podatku od towarów i usług, w sytuacji gdy towary i usługi, z nabyciem których podatek został naliczony, są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych. W sytuacji gdy podatnik (biblioteka) realizuje projekt inwestycyjny, który nie będzie służył sprzedaży opodatkowanej, podatnikowi nie będzie przysługiwało prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego od towarów i usług nabywanych w ramach realizowania tej inwestycji.

Podobnie wyjaśnił m.in. Minister Finansów - Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie - w interpretacji indywidualnej z dnia 24 października 2008 r., IPPP1/443-1781/08-2/AW, http://sip.mf.gov.pl, a także Minister Finansów - Dyrektor Izby Skarbowej w Bydgoszczy - w interpretacji indywidualnej z dnia 25 kwietnia 2008 r., ITPP3/443-29A/08/WW, http://sip.mf.gov.pl