- Pani dyrektor denerwuje się jak słyszy o tych standardach, nie ma co tematu poruszać - usłyszała jedna z naszych czytelniczek, gdy zapytała nauczycielkę, czy jedna z warszawskich szkół jest już przygotowana do wdrożenia standardów ochrony małoletnich. Podobnie jest w całym kraju. Część dyrektorów boi się biurokracji, inni nie do końca wiedzą co właściwie mają zrobić. Standardy - wprowadzane tzw. ustawą Kamilka (nowelizacja Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego), mają chronić dzieci przed różnego rodzaju przemocą - nie tylko szkolną, ale też domową, nie tylko rówieśniczą, ale również ze strony pracowników szkoły.
Dane są w tym zakresie porażające. 79 proc. dzieci i nastolatków przynajmniej raz w swoim życiu doświadczyło przemocy - krzywdzenia doświadczają najczęściej ze strony swoich rówieśników (66 proc.) i bliskiej osoby dorosłej (32 proc.), wynika z raportu "Diagnoza przemocy wobec dzieci w Polsce 2023”, przygotowanego przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę. Dane wskazują, że dwoje na troje dzieci w Polsce doświadczyło przemocy rówieśniczej. Jest to najczęściej wskazywana przez respondentów badania kategoria przemocy, a jej skala zwiększa się na przestrzeni ostatnich lat. Odsetek osób, które doświadczyły ze strony rówieśników przemocy fizycznej, wzrósł z 41 proc. w 2013 r. do 48 proc. w 2023 r. Długotrwałego znęcania się w 2013 r. doświadczyło 11 proc. respondentów, w 2023 – już 18 proc.
Nowe obowiązki dla dyrektorów szkół - stworzą procedury ochrony dzieci przed przemocą>>
Mniej przemocy ze strony dorosłych, więcej przemocy rówieśniczej
Sprawcami przemocy rówieśniczej w zdecydowanej większości są koledzy, koleżanki i inne dzieci spoza rodziny. Spadła natomiast liczba przypadków przemocy, której dzieci doświadczają ze strony dorosłych. W 2018 r. o doświadczeniu przemocy fizycznej od bliskiej osoby dorosłej mówiło 33 proc. dzieci i nastolatków, w 2023 r. – 24 proc. - To bardzo pozytywny trend i dowód na to, że kampanie społeczne i działania edukacyjne podejmowane przez wiele organizacji pozarządowych i podmiotów publicznych przynoszą efekty – udaje nam się zmieniać życie dzieci na lepsze. Jednak mimo tego spadku w dalszym ciągu prawie jedna czwarta nastolatków doświadcza przemocy fizycznej, a ponad jedna piąta (22 proc.) przemocy psychicznej – wskazuje Renata Szredzińska, członkini zarządu Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę. Przemocy ze strony bliskich dorosłych dzieci i nastolatki najczęściej doświadczają od rodziców. W zapobieganiu obu formom przemocy pomóc mają standardy tworzone przez szkoły i inne instytucje.
Czytaj też w LEX: Prawnokarna ocena bezprawności zachowań znieważających w Internecie >
Nie wszystko jasne dla dyrektorów, a czasu jest niewiele
Ustawą z 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw, wprowadzono do polskiego systemu prawnego rozwiązania, których celem jest szersza ochrona dzieci przed krzywdzeniem. Powinny obejmować:
- sposób dokumentowania wypełniania obowiązku kontroli pracowników przed dopuszczeniem do pracy z małoletnimi w zakresie spełniania przez nich warunków niekaralności za przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności;
- zasady zapewniające bezpieczne relacje między małoletnim a personelem, a w szczególności zachowania niedozwolone wobec małoletnich;
- zasady i procedurę podejmowania interwencji, w sytuacji podejrzenia krzywdzenia lub posiadania informacji o krzywdzeniu małoletniego;
- procedury i osoby odpowiedzialne do składania zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego oraz zawiadamiania sądu opiekuńczego;
- zasady i sposób udostępniania personelowi polityki.
Informacje na temat tego, co ma się znaleźć w dokumencie, są mimo to dość lakoniczne. Po części dlatego, że chodzi o dostosowanie procedury do specyfiki placówki. Sprawia to jednak, że sporo osób gorączkowo poszukuje wzoru takich procedur, licząc czasem w tym zakresie na organ prowadzący. Niesłusznie - choć faktycznie pojęcia użyte w ustawie nakazującej wdrożyć standardy nie są do końca spójne z Prawem oświatowym, ponieważ mówią o organie zarządzającym.
- Przepisy ustawy - Prawo oświatowe wskazują organ prowadzący jednostkę systemu oświaty oraz organ kierujący jednostką systemu oświaty – dyrektora - tłumaczy Piotr Gąsiorek, radca prawny specjalizujący się w prawie oświatowym. Wskazuje, że mając na względzie kompetencje i zadania organu prowadzącego jednostkę systemu oświaty oraz dyrektora jednostki systemu oświaty przez organ zarządzający jednostką, należy rozumieć dyrektora jednostki systemu oświaty.
Szkoły muszą przygotować standardy do 15 lutego 2024 r. Po tej dacie organy nadzorcze będą mogły już je pytać jak idzie praca nad przygotowaniem. Ich brak nie spowoduje jednak żadnych negatywnych konsekwencji jeszcze przez kilka miesięcy - do 15 sierpnia 2024 r. Od tego momentu niewprowadzenie standardów będzie zagrożone karą - do 250 zł albo karą nagany za pierwszym razem. W razie ponownego stwierdzenia niewykonania obowiązku wprowadzenia standardów ochrony małoletnich przewidziana jest kara grzywny nie niższa niż 1000 zł.
Ministerstwo pomoże szkołom - wzór wkrótce na stronie
Podczas prac nad ustawą zakładano, że przykładowe standardy opracuje specjalny zespół przy Ministerstwie Sprawiedliwości - jednak w wyniku zawirowań powyborczym, nieco się to opóźniło. Szkoły próbowały ratować kuratoria. W listopadzie rozesłane zostały ogólne zalecenia dotyczące tworzenia standardów. Jak jest jednak w praktyce? - Większość dyrektorów, z którymi na ten temat rozmawiałam nie wie, jak ma standardy przygotować. Co więcej, są tacy, którzy myślą, że chodzi o jakieś rozporządzenie, które ma zostać dopiero opracowane i będzie wiązać się z jeszcze większą biurokracją. Ponieważ od lat zajmujemy się kwestią przemocy w szkołach, przemocy rówieśniczej, proponowaliśmy darmowe szkolenia, ale nawet na to szkoły nie chcą przystać - mówi jedna z warszawskich prawniczek.
Resort jednak już finalizuje prace - W Ministerstwie Sprawiedliwości działa Zespół do Spraw Ochrony Małoletnich, złożony z ekspertów - przedstawicieli rożnych instytucji. Do zadań tego Zespołu, wynikających z ustawy, należy przygotowywanie wytycznych do opracowania standardów i aktualizowanie tych wytycznych co 2 lata. Obecnie w ramach zespołu pracuje jedenaście grup roboczych, które przygotowują wytyczne wraz z przykładowymi wzorami standardów dla różnych rodzajów placówek/działalności (żłobków, szkół, przedszkoli, hoteli, świetlic). W skład grup roboczych wchodzą przedstawiciele ministerstw, Centralnego Biura Zwalczania Cyberprzestępczości, jednostek samorządu terytorialnego, NASK PIB, Ośrodka Rozwoju Edukacji, organizacji pozarządowych, w tym FDDS, Biura UNICEF do spraw reagowania na potrzeby uchodźców w Polsce, Save the Children, UNHCR, Urzędu do Spraw Ochrony Cudzoziemców, środowisk naukowych (Akademii im. Leona Koźmińskiego, UMCS) i ekspertów z zakresu ochrony dzieci, podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w obszarze hotelarstwa i turystyki - poinformował Prawo.pl resort sprawiedliwości. Planowane jest uruchomienie na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości ,przed 15 lutego 2024 r., zakładki „standardy ochrony małoletnich”, w której zostaną umieszczone wytyczne wraz z przykładowymi wzorami w specjalnie dlatego celu utworzonej zakładce. Pojawią się też akty wykonawcze do ustawy, trzy rozporządzenia, ale dotyczące innych kwestii wprowadzanych ustawą:
- w sprawie sposobu przygotowania wysłuchania osoby niepełnosprawnej oraz warunków w jakich powinno odbywać się wysłuchanie;
- w sprawie sposobu przygotowania i przeprowadzenia wysłuchania dziecka oraz warunków, jakim mają odpowiadać pomieszczenia przeznaczone do przeprowadzania takich wysłuchań;
- w sprawie sposobu zapewnienia reprezentacji dziecka przez reprezentanta dziecka.
Kontakt fizyczny tylko w uzasadnionych przypadkach, żadnych zaproszeń na Facebooka
Na razie dyrektorzy mogą posiłkować się przykładowymi standardami przygotowanymi przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę. Największe wątpliwości dyrektorów budzi to, jak mają wyglądać standardy dotyczące relacji w szkole - relacji pomiędzy personelem a uczniem oraz wzajemne relacje pomiędzy uczniami. - Zasady bezpiecznych relacji personel-dziecko, to zwięzły przewodnik określający, jakie zachowania lub praktyki są dozwolone, a jakie niedopuszczalne w stosunku do dzieci - wyjaśnia Paulina Masłowska, prawniczka współpracująca z Fundacją Dajemy Dzieciom Siłę. - Wprowadzenie takich zasad jest istotnym elementem kultury organizacyjnej danego podmiotu w obszarze ochrony dzieci i jednocześnie działaniem profilaktycznym, ponieważ jeżeli zasady bezpiecznych relacji zostaną prawidłowo wdrożone, to zmniejszają ryzyko krzywdzenia dzieci ze strony personelu. Jednocześnie wdrożenie zasad i jasne określenie jakie zachowania wobec dzieci są niedozwolone, zwiększa szansę na reakcję wewnątrz instytucji wśród osób, które zaobserwują nieprawidłowe zachowania członków personelu wobec dzieci. Przykładowe obszary, które powinny zostać uwzględnione w zasadach bezpiecznych relacji personel dziecko - podkreśla.
Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę proponuje m.in., by wśród standardów znalazły się m.in. następujące zalecenia:
- prowadzenia rozmów z dzieckiem wyłącznie przy otwartych drzwiach,
- zakaz zapraszania uczniów do domu,
- zakaz zapraszania ich do znajomych w mediach społecznościowych;
- zakaz fotografowania i filmowania dzieci;
- zakaz kontaktowania się z dzieckiem z prywatnego maila i numeru telefonu;
Standardy nie są raz na zawsze, a ich wdrożenie sprawdzi organ prowadzący
- Ustawodawca wprowadził obowiązek przeglądu i aktualizacji standardów - wyjaśnia Paulina Masłowska - Standardy ochrony małoletnich powinny być poddawane regularnym przeglądom i formalnej ocenie. Ustawodawca nałożył obowiązek dokonywania co najmniej raz na dwa lata oceny standardów w celu zapewnienia ich dostosowania do aktualnych potrzeb oraz zgodności z obowiązującymi przepisami. Wnioski z przeprowadzonej oceny należy pisemnie udokumentować. W związku z tym, w standardach powinno zostać określone kto jest odpowiedzialny za ewaluację standardów, w jaki sposób prowadzona jest ewaluacja, jak często i w jaki sposób przeprowadzenie ewaluacji jest dokumentowane - podkreśla.
Wyjaśnia, że obowiązek wprowadzenia standardów ochrony małoletnich oraz weryfikacji personelu w rejestrach kontroluje wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta oraz marszałek województwa. Podmiotem uprawnionym do kontroli wykonywania obowiązków wprowadzenia standardów ochrony małoletnich oraz sprawdzania zatrudnianych osób w rejestrach jest również organ prowadzący jednostkę systemu oświaty lub organ sprawujący nadzór pedagogiczny nad taką jednostką.
Kontrolujący w ramach kontroli jest uprawniony do:
- wstępu wraz z niezbędnym sprzętem na teren kontrolowanego podmiotu w godzinach od 8 do 18
- żądania pisemnych lub ustnych informacji niezbędnych dla przeprowadzenia kontroli;
- żądania okazania dokumentów i udostępnienia wszelkich danych mających związek z zakresem kontroli.
Z czynności kontrolnych kontrolujący sporządza protokół, którego jeden egzemplarz doręcza kierownikowi kontrolowanego podmiotu lub kontrolowanej osobie fizycznej wraz z zaleceniami pokontrolnymi.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
