Zasady tworzenia, organizacji, działania, uprawnień i kwalifikacji służby bhp określają art. 23711 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 1666) – dalej k.p. oraz rozporządzenie Rady Ministrów z 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 109, poz. 704 z późn. zm.) – dalej r.s.b.h.p.
NSA w wyroku z dnia 13 października 2006 r., I OSK 263/06, LEX nr 281409, stanął na stanowisku, że ustawodawca w sposób wyraźny wyróżnił dwie formy pełnienia funkcji w zakresie bhp. Pierwsza jest realizowana w formie służby bhp, a druga poprzez powierzenie wykonywania zadań służby bhp. Te dwie formy realizacji tego obowiązku nie są tożsame.

Zobacz także: Pracodawca zatrudniający powyżej 100 pracowników jest obowiązany utworzyć służbę bhp>>

Zgodnie z art. 23711 § 1 k.p. obowiązek utworzenia służby bhp (zatrudnienie etatowego pracownika) powstaje w momencie zatrudnienia więcej niż 100 pracowników. W przypadku pracodawcy zatrudniającego mniej niż 100 pracowników, może on powierzyć wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy.
Pracodawca posiadający ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby bhp również może sam wykonywać zadania tej służby, jeżeli:
- zatrudnia do 10 pracowników albo
- zatrudnia do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
W razie braku kompetentnych pracowników, zgodnie z art. 23711 § 2 k.p., pracodawca może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy.
Zgodnie ze zdaniem pierwszym art. 23711 § 1 k.p. – o czym już wstępnie była mowa – pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników jest obowiązany utworzyć służbę bhp, pełniącą funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bhp, w której – w zależności od liczby zatrudnionych pracowników – zgodnie z § 1 r.s.b.h.p., powinien zatrudnić:
- w przypadku zatrudniania od 100 do 600 pracowników – co najmniej jednego pracownika pracownika służby bhp w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy,
- w przypadku zatrudniania ponad 600 pracowników – co najmniej jednego pracownika służby bhp w pełnym wymiarze czasu pracy na każdych 600 pracowników.
Jak wynika z powyższego, jedynie pracodawca zatrudniający mniej niż 100 pracowników, może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy (posiadającemu stosowne kwalifikacje) lub specjaliście spoza zakładu pracy.
Zgodnie z § 4 ust. 2 pkt 3 r.s.b.h.p. specjalistą do spraw bhp może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bhp albo studia podyplomowe w zakresie bhp oraz co najmniej 1 rok stażu pracy w służbie bhp . Ponadto taką osobą – w rozumieniu przepisów bhp – może być również osoba, która była zatrudniona na stanowisku inspektora pracy przez okres co najmniej 5 lat (§ 4 ust. 2 pkt 4 r.s.b.h.p.).

Zobacz także: Stażowe uprawnienia w służbie bhp tylko z umową o pracę>>

Powierzenie wykonywania zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy nie musi wiązać się ze zleceniem realizacji tych zadań przedsiębiorcy, a więc osobie fizycznej lub prawnej prowadzącej działalność gospodarczą. Dopuszczalnym jest zlecenie przez pracodawcę zatrudniającego do 100 pracowników, wykonywania zadań służby bhp przez osobę fizyczną nieprowadzącą takiej działalności (np. na podstawie umowy cywilnoprawnej). Nie może to być jednak umowa o dzieło, która zgodnie z art. 627 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 380 z późn. zm.) – dalej k.c. jest umową rezultatu (musi z niej powstać konkretny, indywidualnie oznaczony rezultat – np. napisanie książki, namalowanie obrazu itp.). Ze względu na to, że zadań służby bhp nie można „wykonać” (jednorazowo), a należy je wykonywać (stale), stąd też ten rodzaj umowy nie jest właściwy w opisanym przypadku. Najlepszą formą zatrudnienia pracownika służby bhp, jako specjalisty spoza zakładu pracy, będzie umowa zlecenia, o której mowa w art. 734 § 1 k.c. Jest to bowiem umowa „starannego działania” i to właśnie na jej podstawie pracownik służby bhp może realizować zadania, o jakich mowa w § 2 ust. 1 r.s.b.h.p.

Zobacz także: Czy specjalista ds. BHP może prowadzić szkolenie okresowe na podstawie umowy o dzieło?>>