Z analizy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych pt.: „Orzeczenia lekarzy orzeczników ZUS o niezdolności do pracy wydane w 2024 roku” wynika, że w 2024 r. lekarze orzecznicy Zakładu wydali 187,4 tys. orzeczeń pierwszorazowych dla celów rentowych (tj. o 4,9 tys. więcej niż w roku ubiegłym). Wśród tych orzeczeń najwięcej 120,6 tys., (tj. 64,3 proc.) stanowiły orzeczenia wydane osobom, którym przyznano uprawnienie do świadczenia rehabilitacyjnego, wydano 12,6 tys., (tj. 6,8 proc.) orzeczeń stwierdzających brak okoliczności uzasadniających przyznanie uprawnień do świadczenia rehabilitacyjnego, a spośród pozostałych 54,2 tys. orzeczeń wydanych w 2024 r. dla celów rentowych 77,1 proc. (41,8 tys.) stanowiły orzeczenia ustalające niezdolność do pracy, w tym 4 orzeczenia ustalające celowość przekwalifikowania zawodowego, 11,4 tys. orzeczeń (21 proc.) to orzeczenia o braku niezdolności do pracy, braku całkowitej niezdolności do pracy bądź braku niezdolności do samodzielnej egzystencji.
Jak podaje ZUS, liczba orzeczeń pozytywnych, tj. z ustalonym stopniem niezdolności do pracy, w porównaniu z rokiem poprzednim wzrosła o 0,8 proc. i wyniosła 41,8 tys.
W grupie badanych, dla których orzeczono niezdolność do pracy:
- 61,3 proc. (25,6 tys.) uznano za częściowo niezdolne do pracy,
- 31,8 proc. (13,3 tys.) uzyskało orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy,
- 6,9 proc. (2,9 tys.) uzyskało orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji.
Sprawdź również książkę: Kodeks pracy. Wynagrodzenia, urlopy i czas pracy. Ochrona zatrudnienia i świadectwa pracy. Organizacje pracodawców, związki zawodowe i spory zbiorowe >>
Kiedy lekarz orzecznik ZUS orzeka niezdolność do pracy
Do wydawania orzeczeń o niezdolności do pracy dla celów świadczeń z ubezpieczeń społecznych i innych świadczeń pozostających we właściwości ZUS mają zastosowanie zasady określone w art. 12 - 14 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2024 r., poz. 1631 z późn. zm., dalej: ustawa emerytalna).
O szczegóły dotyczące orzekania przez lekarzy orzeczników ZUS o niezdolności do pracy zapytaliśmy Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Chcieliśmy wiedzieć m.in. czy przepisy prawa pozwalają na wydania orzeczenie orzeczenia o niezdolności do pracy z datą przyszłą i jak odległy może być to termin. Zapytaliśmy też ZUS o to, ile takich orzeczeń „naprzód” zostało wydanych przez lekarzy orzeczników ZUS w I połowie 2025 r., w 2024 r. i w 2023 r., a także jak często są wydawane takie orzeczenia i w oparciu o jakie przesłanki. I wreszcie, czy po takiej przerwie, jaka mija między orzekaniem o niezdolności do pracy a momentem, kiedy osoba zaczyna „korzystać” z tego orzeczenia osoba ubezpieczona jest ponownie badana przez lekarza orzecznika, celem ustalenia, czy nadal jest niezdolna do pracy.
- Każde orzeczenie zawiera ustalenia orzecznicze odnoszące się do celu wydania orzeczenia, wskazanego we wniosku o jego wydanie – przekazało nam biuro prasowe ZUS. Przykładowo orzeczenie wydawane z wniosku o rentę z tytułu niezdolności do pracy będzie zawierało ustalenia odnoszące się do: niezdolności do pracy i jej stopnia (całkowita/częściowa niezdolność do pracy /brak niezdolności do pracy), przewidywanego okresu trwania tej niezdolności, daty, kiedy niezdolność do pracy powstała (jeśli jest wymagane określenie tej daty, w celu potwierdzenia spełnienia warunków do przyznania świadczenia, określonych w art. 57 ustawy emerytalnej). Przy ocenie stopnia i przewidywanego okresu niezdolności do pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do pracy lekarz orzecznik/komisja lekarska ZUS uwzględnia:
- stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji;
- możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.
Niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż pięć lat, natomiast jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu - niezdolność do pracy orzeka się na okres dłuższy niż 5 lat, w tym na trwałe.
- Zakres ustaleń orzeczniczych dokonywanych przez lekarza orzecznika / komisję lekarską uzależniony jest od celu wydania orzeczenia, wskazanego we wniosku o jego wydanie. W przypadku stwierdzenia, że dana osoba jest niezdolna do pracy, lekarz orzecznik / komisja lekarska ustala również przewidywany okres trwania tej niezdolności. Orzeczenie lekarza orzecznika/komisji lekarskiej stanowi podstawę do wydania decyzji w sprawie uprawnień do świadczenia, w decyzji tej wskazywany jest m.in. okres, na jaki świadczenie zostaje przyznane – przekazał nam Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Dowód z opinii lekarskiej w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych >
Według ZUS ustalenia orzecznicze w przedmiocie niezdolności do pracy są dokonywane według stanu na datę wydawania orzeczenia. Jeśli lekarz orzecznik / komisja lekarska stwierdzi, że osoba, wobec której jest prowadzone postępowanie przykładowo z wniosku o rentę z tytułu niezdolności do pracy, w dacie wydawania orzeczenia nie jest niezdolna do pracy – wydaje orzeczenie o braku niezdolności do pracy. Wydanie orzeczenia ustalającego brak niezdolności do pracy nie stanowi przeszkody do wystąpienia przez osobę zainteresowaną z ponownym wnioskiem o świadczenie, jeśli w jej ocenie stan zdrowia uległ zmianie. W takim przypadku lekarz orzecznik / komisja lekarska dokona ponownej oceny w przedmiocie niezdolności do pracy.
Cena promocyjna: 8.9 zł
|Cena regularna: 89 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 62.3 zł
Kiedy ZUS przesyła orzeczenie do pracodawcy
Tryb postępowania przyjęty w ZUS w zakresie doręczania orzeczeń lekarza orzecznika/komisji lekarskiej wydawanych dla potrzeb ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych, innych świadczeń należących do właściwości ZUS oraz dla celów realizacji zadań zleconych ZUS na podstawie innych ustaw, w każdej indywidualnej sprawie wynika z przepisów regulujących postępowanie w tym zakresie. Przykładowo:
- orzeczenie wydane w postępowaniu z wniosku o rentę z tytułu niezdolności do pracy - ZUS doręcza osobie ubiegającej się o to świadczenie, nie przesyła tego orzeczenia do pracodawcy;
- orzeczenie w sprawie trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków sędziego, o którym mowa w art. 70 par. 1 i 2 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych, (Dz.U. z 2024 r., poz. 334 z późn. zm.), zgodnie z art. 70 par. 3 tej ustawy, lekarz orzecznik ZUS doręcza zainteresowanemu sędziemu oraz odpowiednio prezesowi sądu okręgowego albo apelacyjnego, a w przypadku sędziego pełniącego funkcję prezesa sądu okręgowego albo apelacyjnego orzeczenie doręcza się także ministrowi sprawiedliwości.
- Kwestie dotyczące zatrudnienia osoby, wobec której zostało wydane orzeczenie lekarza orzecznika / komisji lekarskiej w przedmiocie niezdolności do pracy nie pozostają we właściwości ZUS – twierdzi Zakład.
Czytaj również: Przedwczesny stan spoczynku sędziego TK to nie renta >>
Pracownik może być niezdolny do pracy według lekarza orzecznika ZUS i zdolny - według lekarza medycyny pracy
Jak podkreśla dr Marcin Krajewski, adiunkt Katedry Prawa Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Polityki Społecznej, sekretarz Centrum Nietypowych Stosunków Zatrudnienia WPiA UŁ, ubezpieczony pracownik, kwestionując istnienie zdolności do wykonywania dotychczasowej lub jakiejkolwiek pracy zarobkowej, może wystąpić do organu rentowego z wnioskiem o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy.
- W praktyce wydanie orzeczenia stwierdzającego niezdolność do pracy często skutkuje przyznaniem świadczenia rentowego, a także rezygnacją pracownika z dalszego zatrudnienia. Należy jednak podkreślić, że orzeczenie lekarza orzecznika ZUS lub komisji lekarskiej, po pierwsze, nie stanowi samoistnej podstawy do przyznania prawa do renty, ponieważ katalog przesłanek wymaganych do jej uzyskania jest szerszy a po drugie, nawet w przypadku stwierdzenia niezdolności do pracy, pracownik nie jest zobowiązany do zaprzestania aktywności zawodowej - zatrudnienie może być kontynuowane, o ile nie pozostaje w sprzeczności z obowiązującymi przepisami prawa oraz oceną zdolności do pracy dokonaną przez lekarza medycyny pracy - mówi serwisowi Prawo.pl dr Marcin Krajewski. I zauważa, że ustawodawca przyjął, iż orzeczenie o niezdolności do pracy ma charakter ściśle celowy i znajduje zastosowanie wyłącznie w zakresie oceny spełnienia jednej z przesłanek warunkujących prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. ZUS nie jest zobowiązany do informowania pracodawcy o wydanym orzeczeniu stwierdzającym niezdolność pracownika do pracy. W konsekwencji, w stosunku pracy mogą pozostawać osoby, które - zgodnie z wiedzą medyczną - nie powinny wykonywać określonych obowiązków zawodowych ze względu na stan zdrowia.
Czytaj też w LEX: Zasady orzekania o niezdolności do pracy >
Zdaniem Katarzyny Kameckiej, eksperta ds. prawa pracy Polskiego Towarzystwa Gospodarczego, dla pracodawcy istotne znaczenie ma orzeczenie lekarza ,medycyny pracy przesądzające o tym, czy pracownik jest zdolny do wykonywania pracy, czy nie. – Może być tak, że osoba ubiegająca się o zatrudnienie w charakterze kierowcy czy operatora wózka widłowego ma np. padaczkę i z tego tytułu przebywa na rencie z ZUS. Jednocześnie nie przyzna się do tego lekarzowi medycyny pracy i do tej pracy zostanie dopuszczona. Kto będzie ponosił odpowiedzialność, jeżeli dojdzie do wypadku przy pracy - pyta Katarzyna Kamecka. I dodaje: - To jest niespójność systemów. Potrzeba skorelowania obu tych systemów: orzekania o niezdolności do pracy i systemu orzekania o braku przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku wydawanego przez lekarza medycyny pracy.
Czytaj też w LEX: Badania profilaktyczne pracowników krok po kroku >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
