Pod obrady Rady Ministrów został skierowany projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (nr UD114). Przygotowany przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej projekt przewiduje zmianę wielu ustaw. Jedną z nich jest nowelizacja ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (projektowany art. 13). Ministerstwo zamierza doprecyzować przesłanki utraty prawa do zasiłku chorobowego, bo - jak twierdzi - ubezpieczeni w czasie korzystania ze zwolnienia powinni mieć świadomość, jakie mają prawa i obowiązki w tym szczególnym okresie, co pozwoli na uniknięcie negatywnych konsekwencji w postaci wydawania przez ZUS decyzji o odmowie prawa do świadczenia. Jednocześnie resort chce zmienić przepisy dotyczące kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy, bo obecnie obowiązujące przepisy w tym zakresie są – zdaniem MRPiPS - przestarzałe i wymagają dostosowania do współczesnych realiów.
- Poza zmianami w przesłankach z art. 17 ustawy zasiłkowej, projekt daje ZUS bardziej precyzyjne narzędzia kontroli zwolnień lekarskich, niż dotychczas – mówi serwisowi Prawo.pl Magdalena Januszewska, radca prawny, specjalizująca się w prawie pracy, ubezpieczeń i zabezpieczenia społecznego.
Czytaj również: L4 pod palmami? Już wkrótce będzie to możliwe >>
Kiedy będzie można stracić zasiłek chorobowy?
Zgodnie z nowym brzmieniem art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, ubezpieczony straci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia od pracy, w przypadku gdy w okresie orzeczonej niezdolności do pracy:
- wykonuje pracę zarobkową lub
- podejmuje aktywność niezgodną z celem tego zwolnienia.
Przy czym pracą zarobkową, jak mówi dodawany ust. 1a, będzie każda czynność mająca charakter zarobkowy, niezależnie od stosunku prawnego będącego podstawą jej wykonania, z wyłączeniem czynności incydentalnych, których podjęcia w okresie zwolnienia od pracy wymagają istotne okoliczności. Istotną okolicznością nie może być polecenie pracodawcy.
Z kolei w myśl nowego ust. 1b aktywnością niezgodną z celem zwolnienia od pracy będą wszelkie działania utrudniające lub wydłużające proces leczenia lub rekonwalescencję, z wyłączeniem zwykłych czynności dnia codziennego lub czynności incydentalnych, których podjęcia w okresie zwolnienia od pracy wymagają istotne okoliczności.
Sprawdź w LEX: Czy pracodawca może wstrzymać wypłatę zasiłku chorobowego dla pracownika czy niezbędna jest jednak decyzja z ZUS? >
Zmieniany art. 59 przewiduje natomiast, że prawidłowość orzekania o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby albo – co będzie nowością – także orzekania o konieczności osobistego sprawowania przez ubezpieczonego opieki nad chorym członkiem rodziny, oraz wystawiania zaświadczeń lekarskich będzie podlegała kontroli. W tym celu ZUS będzie mógł:
- skierować ubezpieczonego na badanie do lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub do lekarza konsultanta, o którym mowa w art. 68 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, w wyznaczonym miejscu albo w miejscu jego pobytu;
- skierować ubezpieczonego na badania pomocnicze;
- zażądać od wystawiającego zaświadczenie lekarskie lub od podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych, w którym wystawiono zaświadczenie lekarskie, udostępnienia dokumentacji medycznej dotyczącej ubezpieczonego lub chorego członka rodziny, stanowiącej podstawę wydania zaświadczenia lekarskiego lub udzielenia wyjaśnień i informacji w sprawie;
- zażądać od ubezpieczonego udzielenia wyjaśnień i informacji w sprawie.
Sprawdź również książkę: Kodeks pracy. Komentarz. Tom I i II >>
Kontrola ubezpieczonych – jakie nowe uprawnienia otrzyma ZUS?
Nowe brzmienie ma otrzymać przepis art. 68 stanowiący podstawę do kontroli ubezpieczonych. Zostanie on zresztą znacząco rozbudowany.
I tak, zgodnie z nowym brzmieniem ust. 1, Zakład Ubezpieczeń Społecznych będzie uprawniony do przeprowadzania kontroli ubezpieczonych oraz osób po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego co do prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy zgodnie z ich celem.
Ale na tym nie koniec. MRPiPS chce rozwinąć ten przepis o nowe ust. 1a–1e. Na ich podstawie płatnicy składek, o których mowa w art. 61 ust. 1 pkt 1 (czyli zgłaszający do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych), będą uprawnieni do przeprowadzania kontroli ubezpieczonych, którym wypłacają zasiłki, co do prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy zgodnie z ich celem (ust. 1a). Zakład Ubezpieczeń Społecznych będzie przeprowadzał kontrolę co do prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy ubezpieczonych, którym zasiłki wypłacają ww. płatnicy składek, na wniosek tych płatników składek lub z urzędu (ust. 1b).
Kontrolą, o której mowa w ust. 1–1b, objęci będą również ubezpieczeni oraz osoby po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, które nie mogą wykonywać pracy z przyczyn określonych w art. 6 ust. 2 pkt 1 i 1a (m.in. wskutek poddania się obowiązkowi kwarantanny, izolacji w warunkach domowych albo izolacji, o której mowa w przepisach o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi). W myśl dodawanego ust. 1d, płatnicy składek będą uprawnieni do przeprowadzania kontroli co do prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy zgodnie z ich celem dla celów wypłaty wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy. Wątpliwości, czy zwolnienie od pracy było wykorzystywane niezgodnie z jego celem, będzie rozstrzygała właściwa jednostka organizacyjna ZUS, „uzyskując w miarę potrzeby opinię lekarza, który wystawił zwolnienie lekarskie, lub lekarza orzecznika.”
Sprawdź w LEX: Czy pracodawca może zadzwonić do pracownika w trakcie zwolnienia lekarskiego z pytaniem jak się czuje i kiedy wróci do pracy? >
Projekt przewiduje ponadto dodanie art. 68a–68g. Na ich podstawie kontrola będzie obejmowała zwolnienia z powodu niezdolności do pracy, za które przysługuje zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne albo wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy, o którym mowa w art. 92 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, oraz zwolnienia z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki, za który przysługuje zasiłek opiekuńczy.
Kontrola ta będzie polega na ustaleniu, czy osoba kontrolowana nie wykonuje pracy zarobkowej, a w przypadku zasiłku opiekuńczego również na ustaleniu, czy poza ubezpieczonym nie ma innych członków rodziny pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym, mogących zapewnić opiekę, chyba że dotyczy to sprawowania opieki nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat.
Co ciekawe, kontrola będzie dokonywana w miarę potrzeb, bez ustalania z góry stałych jej terminów, a nasilana szczególnie w okresach, w których występuje zwiększona absencja z powodu choroby lub sprawowania opieki.
- Kontrola jest dokonywana z wykorzystaniem środków adekwatnych i proporcjonalnych do celu kontroli, z poszanowaniem prywatności osoby kontrolowanej oraz innych osób przebywających w miejscu kontroli oraz w sposób wolny od ryzyka pogorszenia się stanu zdrowia osoby kontrolowanej i zakłócania procesu leczenia lub rekonwalescencji, a czas jej trwania jest ograniczony do okresu niezbędnego do dokonania ustaleń z tej kontroli – stanowi projektowany art. 68a ust. 4.
Wszczęcie kontroli będzie następowało z urzędu, na podstawie upoważnienia do przeprowadzenia kontroli udzielonego kontrolującemu (projektowany art. 68b ust. 1). A czynności kontrolne będą prowadzone w miejscu zamieszkania, miejscu pobytu, miejscu pracy osoby kontrolowanej lub w miejscu wykonywania przez nią pozarolniczej działalności lub w innym miejscu, jeżeli jest to konieczne ze względu na cel kontroli (art. 68c ust. 1).
Na podstawie projektowanego art. 68c ust. 2, kontrolujący będzie miał prawo wstępu do miejsca przeprowadzania kontroli, legitymowania - co będzie nowością - osoby kontrolowanej wyłącznie w celu ustalenia tożsamości, żądania oraz odbierania informacji od osoby kontrolowanej, jej płatnika składek lub lekarza leczącego oraz dostępu do danych ubezpieczonego i płatnika składek gromadzonych przez ZUS na koncie ubezpieczonego i koncie płatnika składek - jeżeli będzie to uzasadnione celem prowadzonej kontroli.
Ponadto kontrolujący będzie musiał okazać osobie kontrolowanej lub osobie przebywającej w miejscu przeprowadzania kontroli, legitymację służbową lub pracowniczą oraz upoważnienie do przeprowadzenia kontroli, poinformować osobę kontrolowaną o jej uprawnieniach oraz zachowania w tajemnicy wszelkich informacji dotyczących prywatności osoby kontrolowanej, pozyskanych w czasie kontroli.
Natomiast osoba kontrolowana, zgodnie z art. 68d, będzie miała obowiązek:
- umożliwić przeprowadzenie kontroli;
- udostępnić kontrolującemu na jego żądanie informacje w zakresie kontroli;
- składać wyjaśnienia w zakresie kontroli na żądanie kontrolującego.
Ponadto, ZUS, z urzędu lub na wniosek płatnika składek, będzie uprawniony do formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich, która będzie obejmowała zwolnienia od pracy z powodu niezdolności do pracy, za które przysługuje zasiłek chorobowy lub zasiłek opiekuńczy. Kontrola będzie polegała na sprawdzeniu, czy zaświadczenie zostało wydane zgodnie z przepisami w sprawie zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich.
- Zgodnie z zamierzeniem projektodawcy zaproponowane rozwiązania mają za zadanie określić granice dopuszczalnej ingerencji organu administracji publicznej, realizującego zadania ustawowe, w sferę życia prywatnego osoby kontrolowanej, jak również wprowadzić gwarancje poszanowania prawa do prywatności. Realizacji tych gwarancji mają służyć wynikające z projektowanych przepisów: tajemnica kontroli, zakaz zakłócania kontrolą procesu leczenia i rehabilitacji, jak również możliwość zakwestionowania przebiegu kontroli – czytamy w uzasadnieniu.
Sprawdź w LEX: Czy pracownik może uczestniczyć w krótkim szkoleniu, jeśli na ten czas otrzymał zwolnienie lekarskie na opiekę nad dzieckiem? >
Cena promocyjna: 119.7 zł
|Cena regularna: 399 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 119.7 zł
Koniec martwego prawa
Zdaniem mec. Magdaleny Januszewskiej niektóre przepisy należało zmieć, bo były martwe. Na przykład te dotyczące fałszowania zwolnień lekarskich, które od czasu wprowadzenia zaświadczeń elektronicznych straciły rację bytu. Dotyczy to zarówno ustawy zasiłkowej, jak i wykonawczego do niej rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich (Dz.U. nr 65, poz. 743). Po części zmiany polegają zresztą na przeniesieniu przepisów rozporządzenia do ustawy.
- Z projektu ustawy wprost wynika, że możliwe jest kontrolowanie nie tylko niezdolności do pracy z powodu choroby oraz wystawiania zaświadczeń lekarskich, ale też tzw. zwolnień na opiekę członka rodziny. Daje on też możliwość kontrolowania osób pobierających świadczenia po ustaniu tytułu do ubezpieczenia (a nie tylko osób ubezpieczonych). Dotyczy to na przykład osoby, która pójdzie na zwolnienie w okresie wypowiedzenie umowy o pracę i ciągnie je po jej rozwiązaniu – wskazuje mec. Magdalena Januszewska.
Sprawdź w LEX: Co zrobić, gdy pracownik przebywający na zwolnieniu lekarskim umieszcza na portalach internetowych zdjęcie z pobytu za granicą? >
Projektowane zmiany pozytywnie oceniają pracodawcy. - W naszej ocenie projektowane przepisy mają szansę usprawnić i doprecyzować kwestie weryfikacji zwolnień od pracy, kiedy osobie przysługuje zasiłek, bądź wynagrodzenie chorobowe, i kontroli wykorzystywania zwolnień lekarskich zgodnie z ich celem. Zdaniem pracodawców proponowane rozwiązania zasługują na poparcie – mówi Robert Lisicki, radca prawny, dyrektor Departamentu Pracy Konfederacji Lewiatan. Do kluczowych kwestii należy zaliczyć zdefiniowanie „pracy zarobkowej”, doprecyzowanie w ustawie zasad i trybu przeprowadzania kontroli przez ZUS, w szczególności uprawnień osób kontrolujących i obowiązków kontrolowanych czy uprawnienia ZUS do kontrolowania sposobu wykorzystywania zwolnień w przypadku podmiotów zatrudniających powyżej 20 ubezpieczonych.
Projektowana ustawa ma co do zasady wejść w życie od 1 stycznia 2026 r., a niektóre przepisy dotyczące m.in. kontroli zwolnień lekarskich mają zacząć obowiązywać po upływie 12 miesięcy od ogłoszenia.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
