Warto już dzisiaj uświadomić sobie, na jakie pułapki natkną się projektodawcy oraz jakie problemy będą musieli rozstrzygnąć.
Pytanie o cel zmiany
Fundamentalne pytanie, na które odpowiedzieć powinien projektodawca, dotyczy celu zmiany systemu ubezpieczeniowego o zdefiniowanej składce na system emerytur obywatelskich.
Jeżeli celem jest obniżenie wysokości świadczeń, to należy mieć na uwadze, że obniżenie to może dotknąć wiele gospodarstw domowych, uniemożliwiając im zaspokajanie podstawowych potrzeb.
Czytaj też: Sejm zdąży przed 1 marca z emeryturą dla matek >
Jeżeli celem zmiany jest z kolei uproszczenie systemu, to należy mieć na uwadze, że przez pewien czas funkcjonować będą równolegle dwa systemy: dotychczasowy - przyznający i wypłacający świadczenia na dotychczasowych zasadach, oraz nowy - dostosowany do emerytury obywatelskiej.
Natomiast, jeżeli celem zmiany systemu ma być większa sprawiedliwość rozwiązań, niezbędnym jest rozważenie, jak sprawiedliwość społeczną rozumie projektodawca.
Czytaj też: Limity dorabiania do emerytury i renty >
Pytanie o krąg uprawnionych
Pomysł emerytury obywatelskiej wiąże się przede wszystkim z koniecznością odpowiedzi na pytanie, komu takie świadczenie będzie przysługiwało. Wydaje się, że wprowadzenie emerytury obywatelskiej nie może się odbyć kosztem praw nabytych osób, które dzisiaj otrzymują emeryturę, ale również osób, które posiadają na swoich kontach w ZUS zapisy uprawniające do świadczeń w wysokości wyższej niż najniższa emerytura, jak też osób, które nabyły prawo do najniższej emerytury ze względu na staż pracy.
Odpowiedź na pytanie dotyczące kryteriów przyznania emerytury obywatelskiej powinna rozstrzygać także zakres podmiotów uprawnionych do świadczenia. Rozstrzygnięcie to powinno dotyczyć zarówno wieku uprawnionych, ich statusu na rynku pracy, jak również faktu przebywania na terytorium RP (rezydencji). Wobec coraz większej skali migracji uregulowania wymagać będzie także kwestia koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w UE, jak również warunków przyznania do świadczenia obywatelom państw trzecich.
Czytaj też: Od marca najniższa emerytura wzrośnie do 1100 zł >
Niezbędnym będzie także kreślenie, czy emerytura obywatelska będzie przyznawana zarówno pracownikom i osobom prowadzącym pozarolniczą działalność gospodarczą, jak również funkcjonariuszom służb mundurowych, rolnikom, sędziom i prokuratorom, a także czy ewentualne świadczenia będą podlegać sumowaniu.
Pytanie o koszty
Kolejnym pytaniem, na które będzie musiał odpowiedzieć ustawodawca wprowadzający emerytury obywatelskie, może być „ile to będzie kosztowało i ile trzeba za to zapłacić?”. W 2018 roku przeciętna wysokość świadczenia emerytalnego z systemu powszechnego wynosiła ok. 2150 zł, a na świadczenia emerytalne państwo wydało ok. 195 mld zł.
Zmiana z systemu ubezpieczeniowego, który opiera się na składce, na system bezskładkowy emerytury obywatelskiej, będzie niosła ze sobą konieczność sfinansowania wydatków. Wówczas do decyzji ustawodawcy należeć będzie odpowiedź na pytanie, czy wypłatę świadczeń sfinansować z podniesienia wysokości danin publicznych, prywatyzacji, długu publicznego czy innych instrumentów, będących w rękach odpowiedzialnych za finanse publiczne.
Pytanie o wpływ na gospodarkę
Obniżenie wysokości świadczeń emerytalnych wpływać będzie także na zdolność konsumpcyjną gospodarstw domowych, a wprowadzana zbyt gwałtownie może spowodować spadek konsumpcji w gospodarce narodowej, czego konsekwencji upatrywać należy w słabszych wynikach przedsiębiorstw.
Jeszcze innym zagadnieniem jest obowiązek opodatkowania tego świadczenia oraz obowiązek opłacenia składki na ubezpieczenie zdrowotne.
Sprawdź w LEX: Nowe obciążenie wynagrodzeń - Solidarnościowy Fundusz Wsparcia Osób Niepełnosprawnych >
Niezbędnym będzie rozstrzygnięcie, czy wskazana kwota stanowić będzie dochód niezbędny do opodatkowania, czy też będzie zwolniona z obowiązku odprowadzenia składek i podatków.
Debata jest potrzebna
Nie ulega wątpliwości, że funkcjonujący w Polsce system emerytalny nie jest idealny. Wiele kwestii budzi skrajne emocje, a także wymaga poprawy i uszczelnienia. Należy jednak wskazać, że funkcjonujące dzisiaj mechanizmy wpływają na bezpieczeństwo socjalne obywateli, a dzięki znaczącym transferom stabilizują polską gospodarkę. Dlatego debatę o przyszłości systemu należy prowadzić w sposób merytoryczny, wolny od politycznego sporu i z przeznaczeniem dla kolejnych pokoleń.
dr Antoni Kolek
prezes zarządu Instytutu Emerytalnego Sp. z o.o.
Więcej przydatnych materiałów znajdziesz w LEX:
Pracownicze Plany Kapitałowe - nowe obowiązki pracodawców >
Pracownicze Plany Kapitałowe - porównanie PPK a PPE >
Tworzenie Pracowniczych Planów Kapitałowych krok po kroku >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
